9. มฏฺฐกุณฺฑลีวิมานวณฺณนา

อลงฺกโต มฏฺฐกุณฺฑลีติ มฏฺฐกุณฺฑลีวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเนฯ เตน สมเยน สาวตฺถิวาสี เอโก พฺราหฺมโณ อทฺโธ มหทฺธโน มหาโภโค อสฺสทฺโธ อปฺปสนฺโน มิจฺฉาทิฏฺฐิโก กสฺสจิ กิญฺจิ น เทติ, อทานโต เอว ‘‘อทินฺนปุพฺพโก’’ติ ปญฺญายิตฺถฯ โส มิจฺฉาทิฏฺฐิภาเวน จ ลุทฺธภาเวน จ ตถาคตํ วา ตถาคตสาวกํ วา ทฏฺฐุมฺปิ น อิจฺฉติฯ มฏฺฐกุณฺฑลํ นาม อตฺตโน ปุตฺตญฺจ สิกฺขาเปสิ ‘‘ตาต , ตยา สมโณ โคตโม ตสฺส สาวกา จ น อุปสงฺกมิตพฺพา น ทฏฺฐพฺพา’’ติฯ โสปิ ตถา อกาสิฯ อถสฺส ปุตฺโต คิลาโน อโหสิ, พฺราหฺมโณ ธนกฺขยภเยน เภสชฺชํ น กาเรสิ, โรเค ปน วฑฺฒิเตว เวชฺเช ปกฺโกสิตฺวา ทสฺเสสิฯ เวชฺชา ตสฺส สรีรํ โอโลเกตฺวา ‘‘อเตกิจฺโฉ’’ติ ตํ ญตฺวา อปกฺกมิํสุฯ พฺราหฺมโณ ‘‘ปุตฺเต อพฺภนฺตเร มเต นีหรณํ ทุกฺข’’นฺติ ปุตฺตํ พหิทฺวารโกฏฺฐเก นิปชฺชาเปสิฯ

ภควา รตฺติยา ปจฺจูสสมเย มหากรุณาสมาปตฺติโต วุฏฺฐาย โลกํ โวโลเกนฺโต อทฺทส มฏฺฐกุณฺฑลีมาณวํ ขีณายุกํ ตทเหว จวนธมฺมํ, นิรยสํวตฺตนิกญฺจสฺส กมฺมํ กโตกาสํฯ ‘‘สเจ ปนาหํ ตตฺถ คมิสฺสามิ, โส มยิ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา ปิตรํ อาฬาหเน โรทมานํ อุปคนฺตฺวา สํเวเชสฺสติ, เอวํ โส จ ตสฺส ปิตา จ มม สนฺติกํ อาคมิสฺสติ, มหาชนกาโย สนฺนิปติสฺสติ ตตฺถ มยา ธมฺเม เทสิเต มหาธมฺมาภิสมโย ภวิสฺสตี’’ติ เอวํ ปน ญตฺวา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธิํ สาวตฺถิํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺโฐ มฏฺฐกุณฺฑลีมาณวสฺส ปิตุ เคหสมีเป ฐตฺวา ฉพฺพณฺณพุทฺธรํสิโย วิสฺสชฺเชสิฯ ตา ทิสฺวา มาณโว ‘‘กิเมต’’นฺติ อิโต จิโต จ วิโลเกนฺโต อทฺทส ภควนฺตํ ทนฺตํ คุตฺตํ สนฺตินฺทฺริยํ ทฺวตฺติํสาย มหาปุริสลกฺขเณหิ อสีติยา อนุพฺยญฺชเนหิ พฺยามปฺปภาย เกตุมาลาย จ วิชฺโชตมานํ อนุปมาย พุทฺธสิริยา อจินฺเตยฺเยน พุทฺธานุภาเวน วิโรจมานํฯ

ทิสฺวา ตสฺส เอตทโหสิ ‘‘พุทฺโธ นุ โข ภควา อิธานุปฺปตฺโต, ยสฺสายํ รูปสมฺปทา อตฺตโน เตชสา สูริยมฺปิ อภิภวติ, กนฺตภาเวน จนฺทิมํ, อุปสนฺตภาเวน สพฺเพปิ สมณพฺราหฺมเณ, อุปสเมน นาม เอตฺเถว ภวิตพฺพํ, อยเมว จ มญฺเญ อิมสฺมิํ โลเก อคฺคปุคฺคโล, มเมว จ อนุกมฺปาย อิธานุปฺปตฺโต’’ติ พุทฺธารมฺมณาย ปีติยา นิรนฺตรํ ผุฏสรีโร อนปฺปกํ ปีติโสมนสฺสํ ปฏิสํเวเทนฺโต ปสนฺนจิตฺโต อญฺชลิํ ปคฺคยฺห นิปชฺชิฯ ตํ ทิสฺวา ภควา ‘‘อลํ อิมสฺส เอตฺตเกน สคฺคูปปตฺติยา’’ติ ปกฺกามิฯ

โสปิ ตํ ปีติโสมนสฺสํ อวิชหนฺโตว กาลํ กตฺวา ตาวติํเสสุ ทฺวาทสโยชนิเก วิมาเน นิพฺพตฺติฯ ปิตา ปนสฺส สรีรสกฺการํ กริตฺวา ทุติยทิวเส ปจฺจูสเวลายํ อาฬาหนํ คนฺตฺวา ‘‘หา หา มฏฺฐกุณฺฑลิ, หา หา มฏฺฐกุณฺฑลี’’ติ ปริเทวมาโน อาฬาหนํ อนุปริกฺกมนฺโต โรทติฯ เทวปุตฺโต อตฺตโน วิภวสมฺปตฺติํ โอโลเกตฺวา ‘‘กุโต นุ โข อหํ อิธาคโต กิญฺจ กมฺมํ กตฺวา’’ติ อุปธาเรนฺโต อตฺตโน ปุริมตฺตภาวํ ญตฺวา ตตฺถ จ มรณกาเล ภควติ ปวตฺติตํ จิตฺตปฺปสาทํ มโนหรํ อญฺชลิกรณมตฺตํ ทิสฺวา ‘‘อโห มหานุภาวา พุทฺธา ภควนฺโต’’ติ สาติสยํ ตถาคเต สญฺชาตปฺปสาทพหุมาโน ‘‘อทินฺนปุพฺพกพฺราหฺมโณ นุ โข กิํ กโรตี’’ติ อุปธาเรนฺโต อาฬาหเน โรทมานํ ทิสฺวา ‘‘อยํ มยฺหํ ปุพฺเพ เภสชฺชมตฺตมฺปิ อกตฺวา อิทานิ นิรตฺถกํ อาฬาหเน โรทติ, หนฺท นํ สํเวเชตฺวา กุสเล ปติฏฺฐาเปสฺสามี’’ติ เทวโลกโต อาคนฺตฺวา มฏฺฐกุณฺฑลีรูเปน โรทมาโน ‘‘หา หา จนฺท, หา หา สูริยา’’ติ พาหา ปคฺคยฺห กนฺทนฺโต ปิตุ สมีเป อฏฺฐาสิฯ อถ นํ พฺราหฺมโณ ‘‘อยํ มฏฺฐกุณฺฑลี อาคโต’’ติ จินฺเตตฺวา คาถาย อชฺฌภาสิ –

[1207]

‘‘อลงฺกโต มฏฺฐกุณฺฑลี, มาลธารี หริจนฺทนุสฺสโท;

พาหา ปคฺคยฺห กนฺทสิ, วนมชฺเฌ กิํ ทุกฺขิโต ตุว’’นฺติฯ

ตตฺถ อลงฺกโตติ วิภูสิโตฯ มฏฺฐกุณฺฑลีติ สรีรปฺปเทสสฺส อฆํสนตฺถํ มาลาลตาทโย อทสฺเสตฺวา มฏฺฐากาเรเนว กตกุณฺฑโลฯ

อถ วา มฏฺฐกุณฺฑลีติ วิสุทฺธกุณฺฑโล, ตาเปตฺวา ชาติหิงฺคุลิกาย มชฺชิตฺวา โธวิตฺวา สูกรโลเมน มชฺชิตกุณฺฑโลติ อตฺโถ ฯ มาลธารีติ มาลํ ธาเรนฺโต, ปิฬนฺธิตมาโลติ อตฺโถฯ หริจนฺทนุสฺสโทติ รตฺตจนฺทเนน สพฺพโส อนุลิตฺตคตฺโตฯ กินฺติ ปุจฺฉาวจนํฯ ทุกฺขิโตติ ทุกฺขปฺปตฺโตฯ กิํทุกฺขิโตติ วา เอกเมว ปทํ, เกน ทุกฺเขน ทุกฺขิโตติ อตฺโถฯ

อถ นํ เทวปุตฺโต อาห –

[1208]

‘‘โสวณฺณมโย ปภสฺสโร, อุปฺปนฺโน รถปญฺชโร มม;

ตสฺส จกฺกยุคํ น วินฺทามิ, เตน ทุกฺเขน ชหามิ ชีวิต’’นฺติฯ

อถ นํ พฺราหฺมโณ อาห –

[1209]

‘‘โสวณฺณมยํ มณิมยํ, โลหิตกมยํ อถ รูปิยมยํ;

อาจิกฺข เม ภทฺทมาณว, จกฺกยุคํ ปฏิปาทยามิ เต’’ติฯ

ตํ สุตฺวา มาณโว ‘‘อยํ ปุตฺตสฺส เภสชฺชํ อกตฺวา ปุตฺตปติรูปกํ มํ ทิสฺวา โรทนฺโต ‘สุวณฺณาทิมยํ รถจกฺกํ กโรมี’ติ วทติ, โหตุ นิคฺคณฺหิสฺสามิ น’’นฺติ จินฺเตตฺวา ‘‘กีว มหนฺตํ เม จกฺกยุคํ กริสฺสสี’’ติ วตฺวา ‘‘ยาว มหนฺตํ อากงฺขสี’’ติ วุตฺเต ‘‘จนฺทิมสูริเยหิ เม อตฺโถ, เต เม เทหี’’ติ ยาจนฺโต –

[1210]

‘‘โส มาณโว ตสฺส ปาวทิ, จนฺทสูริยา อุภเยตฺถ ทิสฺสเร;

โสวณฺณมโย รโถ มม, เตน จกฺกยุเคน โสภตี’’ติฯ

อถ นํ พฺราหฺมโณ อาห –

[1211]

‘‘พาโล โข ตฺวํ อสิ มาณว, โย ตฺวํ ปตฺถยเส อปตฺถิยํ;

มญฺญามิ ตุวํ มริสฺสสิ, น หิ ตฺวํ ลจฺฉสิ จนฺทสูริเย’’ติฯ

อถ นํ มาณโว ‘‘กิํ ปน ปญฺญายมานสฺสตฺถาย โรทนฺโต พาโล โหติ, อุทาหุ อปญฺญายมานสฺสา’’ติ วตฺวา –

[1212]

‘‘คมนาคมนมฺปิ ทิสฺสติ, วณฺณธาตุ อุภยตฺถ วีถิยา;

เปโต กาลกโต น ทิสฺสติ, โก นิธ กนฺทตํ พาลฺยตโร’’ติฯ

ตํ สุตฺวา พฺราหฺมโณ ‘‘ยุตฺตํ เอส วทตี’’ติ สลฺลกฺเขตฺวา –

[1213]

‘‘สจฺจํ โข วเทสิ มาณว, อหเมว กนฺทตํ พาลฺยตโร;

จนฺทํ วิย ทารโก รุทํ, เปตํ กาลกตาภิปตฺถยิ’’นฺติฯ –

วตฺวา ตสฺส กถาย นิสฺโสโก หุตฺวา มาณวสฺส ถุติํ กโรนฺโต อิมา คาถา อภาสิ –

[1214]

‘‘อาทิตฺตํ วต มํ สนฺตํ, ฆตสิตฺตํว ปาวกํ;

วารินา วิย โอสิญฺจํ, สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํฯ

[1215]

‘‘อพฺพหี วต เม สลฺลํ, โสกํ หทยนิสฺสิตํ;

โย เม โสกปเรตสฺส, ปุตฺตโสกํ อปานุทิฯ

[1216]

‘‘สฺวาหํ อพฺพูฬฺหสลฺโลสฺมิ, สีติภูโตสฺมิ นิพฺพุโต;

น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวาน มาณวา’’ติฯ

[1208-10] ตตฺถ รถปญฺชโรติ รถูปตฺถํฯ น วินฺทามีติ น ลภามิฯ ภทฺทมาณวาติ อาลปนํฯ ปฏิปาทยามีติ สมฺปาเทตฺวา ททามิ, มา จกฺกยุคาภาเวน ชีวิตํ ชหีติ อธิปฺปาโยฯ อุภเยตฺถ ทิสฺสเรติ อุโภปิ เอตฺถ จนฺทสูริยา อากาเส ทิสฺสนฺติฯ ย-กาโร ปทสนฺธิกโร, อุภเย เอตฺถาติ วา ปทวิภาโคฯ

[1212] คมนาคมนนฺติ ทิวเส ทิวเส โอคมนุคฺคมนวเสน จนฺทสูริยานํ คมนํ อาคมนญฺจ ทิสฺสติฯ

‘‘คมโนคมน’’นฺติปิ ปาฬิ, อุคฺคมนํ โอคมนญฺจาติ อตฺโถฯ วณฺณธาตูติ สีติภาววิสิฏฺฐา กนฺตภาวภาสุรา, อุณฺหภาววิสิฏฺฐา ติกฺขภาวภาสุรา จ วณฺณนิภาฯ อุภยตฺถาติ จนฺเท สูริเย จาติ ทฺวีสุปิ วณฺณธาตุ ทิสฺสตีติ โยเชตพฺพํฯ วีถิยาติ ปวตฺตนวีถิยํ อากาเส, นาควีถิยาทิวีถิยํ วาฯ ‘‘อุภเยตฺถา’’ติปิ ปาโฐ, อุภเย เอตฺถาติ ปทวิสนฺธิฯ พาลฺยตโรติ พาลตโร อติสเยน พาโลฯ

[1213] อิมํ ปน กถํ สุตฺวา ‘‘อลพฺภนียวตฺถุํ วตาหํ ปตฺเถตฺวา เกวลํ โสกคฺคินา ฑยฺหามิ, กิํ เม นิรตฺถเกน อนยพฺยสเนนา’’ติ ปฏิสงฺขาเน อฏฺฐาสิฯ อถ เทวปุตฺโต มฏฺฐกุณฺฑลีรูปํ ปฏิสํหริตฺวา อตฺตโน ทิพฺพรูเปเนว อฏฺฐาสิฯ พฺราหฺมโณ ปน ตํ อโนโลเกตฺวา มาณวโวหาเรเนว โวหรนฺโต ‘‘สจฺจํ โข วเทสิ มาณวา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ จนฺทํ วิย ทารโก รุทนฺติ จนฺทํ อภิปตฺถยํ รุทนฺโต ทารโก วิยาติ อตฺโถฯ กาลกตาภิปตฺถยินฺติ กาลกตํ อภิปตฺถยิํฯ ‘‘อภิปตฺถย’’นฺติปิ ปาโฐฯ

[1214-5] อาทิตฺตนฺติ โสกคฺคินา อาทิตฺตํฯ นิพฺพาปเย ทรนฺติ นิพฺพาปยิ ทรถํ โสกปริฬาหํฯ อพฺพหีติ อุทฺธริฯ

อถ พฺราหฺมโณ โสกํ วิโนเทตฺวา อตฺตโน อุปเทสทายกํ ทิพฺพรูเปน ฐิตํ ทิสฺวา ‘‘โก นาม ตฺว’’นฺติ ปุจฺฉนฺโต –

[1217]

‘‘เทวตา นุสิ คนฺธพฺโพ, อทุ สกฺโก ปุรินฺทโท;

โก วา ตฺวํ กสฺส วา ปุตฺโต, กถํ ชาเนมุ ตํ มย’’นฺติฯ –

อาหฯ โสปิ ตสฺส –

[1218]

‘‘ยญฺจ กนฺทสิ ยญฺจ โรทสิ, ปุตฺตํ อาฬาหเน สยํ ทหิตฺวา;

สฺวาหํ กุสลํ กริตฺวา กมฺมํ, ติทสานํ สหพฺยตํ คโต’’ติฯ –

อตฺตานํ กเถสิฯ ตตฺถ ยญฺจ กนฺทสิ ยญฺจ โรทสีติ ยํ ตว ปุตฺตํ มฏฺฐกุณฺฑลิํ อุทฺทิสฺส โรทสิ, อสฺสูนิ มุญฺจสิฯ

อถ นํ พฺราหฺมโณ อาห –

[1219]

‘‘อปฺปํ วา พหุํ วา นาทฺทสาม, ทานํ ททนฺตสฺส สเก อคาเร;

อุโปสถกมฺมํ วา ตาทิสํ, เกน กมฺเมน คโตสิ เทวโลก’’นฺติฯ

ตตฺถ ‘‘อุโปสถกมฺมํ วา ตาทิสํ นาทฺทสามา’’ติ โยชนาฯ

อถ นํ มาณโว อาห –

[1220]

‘‘อาพาธิโกหํ ทุกฺขิโต คิลาโน, อาตุรรูโปมฺหิ สเก นิเวสเน;

พุทฺธํ วิคตรชํ วิติณฺณกงฺขํ, อทฺทกฺขิํ สุคตํ อโนมปญฺญํฯ

[1221]

‘‘สฺวาหํ มุทิตมโน ปสนฺนจิตฺโต, อญฺชลิํ อกริํ ตถาคตสฺส;

ตาหํ กุสลํ กริตฺวาน กมฺมํ, ติทสานํ สหพฺยตํ คโต’’ติฯ

[1220-21] ตตฺถ อาพาธิโกติ อาพาธสมงฺคีฯ ทุกฺขิโตติ เตเนว อาพาธิกภาเวน ชาตทุกฺโขฯ คิลาโนติ คิลายมาโนติ อตฺโถฯ อาตุรรูโปติ ทุกฺขเวทนาภิตุนฺนกาโยฯ วิคตรชนฺติ วิคตราคาทิรชํฯ วิติณฺณกงฺขนฺติ สพฺพโส สํสยานํ สมุจฺฉินฺนตฺตา ติณฺณวิจิกิจฺฉํฯ อโนมปญฺญนฺติ ปริปุณฺณปญฺญํ, สพฺพญฺญุนฺติ อตฺโถฯ อกรินฺติ อกาสิํฯ ตาหนฺติ ตํ อหํฯ

เอวํ ตสฺมิํ กเถนฺเตเยว พฺราหฺมณสฺส สกลสรีรํ ปีติยา ปริปูริฯ โส ตํ ปีติํ ปเวเทนฺโต –

[1222]

‘‘อจฺฉริยํ วต อพฺภุตํ วต,

อญฺชลิกมฺมสฺส อยมีทิโส วิปาโก;

อหมฺปิ มุทิตมโน ปสนฺนจิตฺโต,

อชฺเชว พุทฺธํ สรณํ วชามี’’ติฯ – อาห;

ตตฺถ อนภิณฺหปฺปวตฺติตาย อจฺฉรํ ปหริตุํ โยคฺคนฺติ อจฺฉริยํ, อภูตปุพฺพตาย อพฺภุตํฯ อุภเยนปิ วิมฺหยาวหตํเยว ทสฺเสตฺวา ‘‘อหมฺปิ มุทิตมโน ปสนฺนจิตฺโต, อชฺเชว พุทฺธํ สรณํ วชามี’’ติ อาหฯ

อถ นํ เทวปุตฺโต สรณคมเน สีลสมาทาเน จ นิโยเชนฺโต –

[1223]

‘‘อชฺเชว พุทฺธํ สรณํ วชาหิ, ธมฺมญฺจ สงฺฆญฺจ ปสนฺนจิตฺโต;

ตเถว สิกฺขาย ปทานิ ปญฺจ, อขณฺฑผุลฺลานิ สมาทิยสฺสุฯ

[1224]

‘‘ปาณาติปาตา วิรมสฺสุ ขิปฺปํ, โลเก อทินฺนํ ปริวชฺชยสฺสุ;

อมชฺชโป มา จ มุสา ภณาหิ, สเกน ทาเรน จ โหหิ ตุฏฺโฐ’’ติฯ –

คาถาทฺวยมาหฯ

[1223] ตตฺถ ตเถวาติ ยถา ปสนฺนจิตฺโต ‘‘สมฺมาสมฺพุทฺโธ ภควา’’ติ พุทฺธํ สรณํ วเชสิ, ตเถว ‘‘สฺวากฺขาโต ธมฺโม, สุปฺปฏิปนฺโน สงฺโฆ’’ติ ปสนฺนจิตฺโต ธมฺมญฺจ สงฺฆญฺจ สรณํ วชาหิฯ ยถา วา ปสนฺนจิตฺโต รตนตฺตยํ สรณํ วเชสิ, ตเถว ‘‘อยํ เอกํสโต ทิฏฺเฐว ธมฺเม อภิสมฺปรายญฺจ หิตสุขาวโห’’ติ ปสนฺนจิตฺโต สิกฺขาย อธิสีลสิกฺขาย ปทานิ โกฏฺฐาสภูตานิ อธิจิตฺตอธิปญฺญาสิกฺขาย วา อุปายภูตานิ ปญฺจสีลานิ อวิโกปนโต จ อสํกิลิสฺสนโต จ อขณฺฑผุลฺลานิ สมาทิยสฺสุ, สมาทาย วตฺตสฺสูติ อตฺโถฯ

เอวํ เทวปุตฺเตน สรณคมเน สีลสมาทาเน จ นิโยชิโต พฺราหฺมโณ ตสฺส วจนํ สิรสา สมฺปฏิจฺฉนฺโต –

[1225]

‘‘อตฺถกาโมสิ เม ยกฺข, หิตกาโมสิ เทวเต;

กโรมิ ตุยฺหํ วจนํ, ตฺวํสิ อาจริโย มมา’’ติฯ –

คาถํ วตฺวา ตตฺถ ปติฏฺฐหนฺโต –

[1226]

‘‘อุเปมิ สรณํ พุทฺธํ, ธมฺมญฺจาปิ อนุตฺตรํ;

สงฺฆญฺจ นรเทวสฺส, คจฺฉามิ สรณํ อหํฯ

[1227]

‘‘ปาณาติปาตา วิรมามิ ขิปฺปํ, โลเก อทินฺนํ ปริวชฺชยามิ;

อมชฺชโป โน จ มุสา ภณามิ, สเกน ทาเรน จ โหมิ ตุฏฺโฐ’’ติฯ –

คาถาทฺวยมาหฯ ตมฺปิ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

ตโต เทวปุตฺโต ‘‘กตํ มยา พฺราหฺมณสฺส กตฺตพฺพยุตฺตกํ, อิทานิ สยเมว ภควนฺตํ อุปสงฺกมิสฺสตี’’ติ ตตฺเถว อนฺตรธายิฯ พฺราหฺมโณปิ โข ภควติ สญฺชาตปสาทพหุมาโน เทวตาย จ โจทิยมาโน ‘‘สมณํ โคตมํ อุปสงฺกมิสฺสามี’’ติ วิหาราภิมุโข คจฺฉติฯ ตํ ทิสฺวา มหาชโน ‘‘อยํ พฺราหฺมโณ เอตฺตกํ กาลํ ตถาคตํ อนุปสงฺกมิตฺวา อชฺช ปุตฺตโสเกน อุปสงฺกมติ, กีทิสี นุ โข ธมฺมเทสนา ภวิสฺสตี’’ติ ตํ อนุพนฺธิฯ

พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา เอวมาห ‘‘สกฺกา นุ โข โภ โคตม กิญฺจิ ทานํ อทตฺวา สีลํ วา อรกฺขิตฺวา เกวลํ ตุมฺเหสุ ปสาทมตฺเตน สคฺเค นิพฺพตฺติตุ’’นฺติฯ ‘‘นนุ, พฺราหฺมณ, อชฺช ปจฺจูสเวลายํ มฏฺฐกุณฺฑลินา เทวปุตฺเตน อตฺตโน เทวโลกูปปตฺติการณํ ตุยฺหํ กถิก’’นฺติ ภควา อโวจฯ ตสฺมิํ ขเณ มฏฺฐกุณฺฑลีเทวปุตฺโต สห วิมาเนน อาคนฺตฺวา ทิสฺสมานรูโป วิมานโต โอรุยฺห ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา อญฺชลิํ ปคฺคยฺห เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิฯ อถ ภควา ตสฺสํ ปริสติ เตน เทวปุตฺเตน กตสุจริตํ กเถตฺวา ปริสาย จิตฺตกลฺลตํ ญตฺวา สามุกฺกํสิกํ ธมฺมเทสนํ อกาสิฯ เทสนาปริโยสาเน เทวปุตฺโต จ พฺราหฺมโณ จ สนฺนิปติตปริสา จาติ จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสีติฯ

มฏฺฐกุณฺฑลีวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. เสรีสกวิมานวณฺณนา

สุโณถ ยกฺขสฺส จ วาณิชาน จาติ เสรีสกวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควติ ปรินิพฺพุเต อายสฺมา กุมารกสฺสโป ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธิํ เสตพฺยนครํ สมฺปตฺโตฯ ตตฺถ ปายาสิราชญฺญํ อตฺตโน สนฺติกํ อุปคตํ วิปรีตคฺคาหโต วิเวเจตฺวา สมฺมาทสฺสเน ปติฏฺฐาเปสิฯ โส ตโต ปฏฺฐาย ปุญฺญปสุโต หุตฺวา สมณพฺราหฺมณานํ ทานํ เทนฺโต ตตฺถ อกตปริจยตาย อสกฺกจฺจํ ทานํ ทตฺวา อปรภาเค กาลํ กตฺวา จาตุมหาราชิกภวเน สุญฺเญ เสรีสเก วิมาเน นิพฺพตฺติฯ

อตีเต กิร กสฺสปสฺส ภควโต กาเล เอโก ขีณาสวตฺเถโร อญฺญตรสฺมิํ คาเม ปิณฺฑาย จริตฺวา พหิคาเม เทวสิกํ เอกสฺมิํ ปเทเส ภตฺตกิจฺจํ อกาสิฯ ตํ ทิสฺวา เอโก โคปาลโก ‘‘อยฺโย สูริยาตเปน กิลมตี’’ติ ปสนฺนจิตฺโต จตูหิ สิรีสถมฺเภหิ สาขามณฺฑปํ กตฺวา อทาสิ, มณฺฑปสฺส สมีเป สิรีสรุกฺขํ โรเปสีติ จ วทนฺติฯ โส กาลํ กตฺวา เตเนว ปุญฺญกมฺเมน จาตุมหาราชิเกสุ นิพฺพตฺติ, ตสฺส ปุริมกมฺมสฺส สูจกํ วิมานทฺวาเร สิรีสวนํ นิพฺพตฺติ วณฺณคนฺธสมฺปนฺเนหิ ปุปฺเผหิ สพฺพกาลํ อุปโสภมานํ, เตน ตํ วิมานํ ‘‘เสรีสก’’นฺติ ปญฺญายิตฺถฯ โส จ เทวปุตฺโต เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทเวสุ เจว มนุสฺเสสุ จ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ยสตฺเถรสฺส จตูสุ วิมลาทีสุ คิหิสหาเยสุ ควมฺปติ นาม หุตฺวา ภควโต ธมฺมเทสนาย อรหตฺเต ปติฏฺฐิโต ปุพฺพาจิณฺณวเสน ตํ สุญฺญวิมานํ ทิสฺวา อภิณฺหํ ทิวาวิหารํ คจฺฉติฯ

โส อปรภาเค ปายาสิเทวปุตฺตํ ตตฺถ ทิสฺวา ‘‘โกสิ ตฺวํ, อาวุโส’’ติ ปุจฺฉิตฺวา เตน ‘‘อหํ, ภนฺเต, ปายาสิราชญฺโญ อิธูปปนฺโน’’ติ วุตฺเต ‘‘นนุ ตฺวํ มิจฺฉาทิฏฺฐิโก วิปรีตทสฺสโน กถมิธูปปนฺโน’’ติ อาหฯ อถ นํ ปายาสิเทวปุตฺโต ‘‘อยฺเยนมฺหิ กุมารกสฺสปตฺเถเรน มิจฺฉาทสฺสนโต วิเวจิโต, ปุญฺญกิริยานํ อสกฺกจฺจการิตาย ปน สุญฺเญ วิมาเน นิพฺพตฺโตฯ