เมนู

5. อมฺพวิมานวณฺณนา

อุจฺจมิทํ มณิถูณนฺติ อมฺพวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเนฯ เตน สมเยน ราชคเห อญฺญตโร ทุคฺคตปุริโส ปเรสํ ภตฺตเวตนภโต หุตฺวา อมฺพวนํ รกฺขติฯ โส เอกทิวสํ อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ คิมฺหสมเย สูริยาตปสนฺตตฺเต อุณฺหวาลิกานิปฺปีฬิเต วิปฺผนฺทมานมรีจิชาลวิตฺถเต ภูมิปฺปเทเส ตสฺส อมฺพารามสฺส อวิทูเรน มคฺเคน เสทาคเตน คตฺเตน คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา สญฺชาตคารวพหุมาโน อุปสงฺกมิตฺวา เอวมาห ‘‘มหา อยํ, ภนฺเต, ฆมฺมปริฬาโห, อติวิย ปริสฺสนฺตรูโป วิย ทิสฺสติ, สาธุ, ภนฺเต, อยฺโย อิมํ อมฺพารามํ ปวิสิตฺวา มุหุตฺตํ วิสฺสมิตฺวา อทฺธานปริสฺสมํ ปฏิวิโนเทตฺวา คจฺฉถ อนุกมฺปํ อุปาทายา’’ติฯ เถโร วิเสสโต ตสฺส จิตฺตปฺปสาทํ ปริพฺรูเหตุกาโม ตํ อารามํ ปวิสิตฺวา อญฺญตรสฺส อมฺพรุกฺขสฺส มูเล นิสีทิฯ

ปุน โส ปุริโส อาห ‘‘สเจ, ภนฺเต, นฺหายิตุกามตฺถ, อหํ อิโต กูปโต อุทกํ อุทฺธริตฺวา ตุมฺเห นฺหาเปสฺสามิ, ปานียญฺจ ทสฺสามี’’ติฯ เถโรปิ อธิวาเสสิ ตุณฺหีภาเวนฯ โส กูปโต อุทกํ อุทฺธริตฺวา ปริสฺสาเวตฺวา เถรํ นฺหาเปสิ, นฺหาเปตฺวา จ หตฺถปาเท โธวิตฺวา นิสินฺนสฺส ปานียํ อุปเนสิฯ เถโร ปานียํ ปิวิตฺวา ปฏิปฺปสฺสทฺธทรโถ ตสฺส ปุริสสฺส อุทกทาเน เจว นฺหาปเน จ อนุโมทนํ วตฺวา ปกฺกามิฯ อถ โส ปุริโส ‘‘ฆมฺมาภิตตฺตสฺส วต เถรสฺส ฆมฺมปริฬาหํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภสิํ, พหุํ วต มยา ปุญฺญํ ปสุต’’นฺติ อุฬารปีติโสมนสฺสํ ปฏิสํเวเทสิฯ โส อปรภาเค กาลํ กตฺวา ตาวติํเสสุ อุปฺปชฺชิฯ ตํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน อุปสงฺกมิตฺวา อิมาหิ คาถาหิ กตปุญฺญํ ปุจฺฉิฯ

[1146]

‘‘อุจฺจมิทํ มณิถูณํ วิมานํ, สมนฺตโต ทฺวาทส โยชนานิ;

กูฏาคารา สตฺตสตา อุฬารา, เวฬุริยถมฺภา รุจกตฺถตา สุภาฯ

[1147]

‘‘ตตฺถจฺฉสิ ปิวสิ ขาทสิ จ, ทิพฺพา จ วีณา ปวทนฺติ วคฺคุํ;

ทิพฺพา รสา กามคุเณตฺถ ปญฺจ, นาริโย จ นจฺจนฺติ สุวณฺณฉนฺนาฯ

[1148]

‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ…เป.…

วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ

[1150]

‘‘โส เทวปุตฺโต อตฺตมโน…เป.…

ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ’’ฯ

[1151]

‘‘คิมฺหานํ ปจฺฉิเม มาเส, ปตปนฺเต ทิวงฺกเร;

ปเรสํ ภตโก โปโส, อมฺพารามมสิญฺจติฯ

[1152]

‘‘อถ เตนาคมา ภิกฺขุ, สาริปุตฺโตติ วิสฺสุโต;

กิลนฺตรูโป กาเยน, อกิลนฺโตว เจตสาฯ

[1153]

‘‘ตญฺจ ทิสฺวาน อายนฺตํ, อโวจํ อมฺพสิญฺจโก;

สาธุ ตํ ภนฺเต นฺหาเปยฺยํ, ยํ มมสฺส สุขาวหํฯ

[1154]

‘‘ตสฺส เม อนุกมฺปาย, นิกฺขิปิ ปตฺตจีวรํ;

นิสีทิ รุกฺขมูลสฺมิํ, ฉายาย เอกจีวโรฯ

[1155]

‘‘ตญฺจ อจฺเฉน วารินา, ปสนฺนมานโส นโร;

นฺหาปยี รุกฺขมูลสฺมิํ, ฉายาย เอกจีวรํฯ

[1156]

‘‘อมฺโพ จ สิตฺโต สมโณ จ นฺหาปิโต,

มยา จ ปุญฺญํ ปสุตํ อนปฺปกํ;

อิติ โส ปีติยา กายํ, สพฺพํ ผรติ อตฺตโนฯ

[1157]

‘‘ตเทว เอตฺตกํ กมฺมํ, อกาสิํ ตาย ชาติยา;

ปหาย มานุสํ เทหํ, อุปปนฺโนมฺหิ นนฺทนํฯ

[1158]

‘‘นนฺทเน จ วเน รมฺเม, นานาทิชคณายุเต;

รมามิ นจฺจคีเตหิ, อจฺฉราหิ ปุรกฺขโต’’ติฯ –

โสปิ ตสฺส อิมาหิ คาถาหิ พฺยากาสิฯ

[1151] ตตฺถ คิมฺหานํ ปจฺฉิเม มาเสติ อาสาฬฺหิมาเสฯ ปตปนฺเตติ อติวิย ทิปฺปนฺเต, สพฺพโส อุณฺหํ วิสฺสชฺเชนฺเตติ อตฺโถฯ ทิวงฺกเรติ ทิวากเร, อยเมว วา ปาโฐฯ อสิญฺจตีติ สิญฺจติ, -กาโร นิปาตมตฺตํ, สิญฺจติ อมฺพรุกฺขมูเลสุ ธุวํ ชลเสกํ กโรตีติ อตฺโถฯ ‘‘อสิญฺจถา’’ติ จ ปาโฐ, สิญฺจิตฺถาติ อตฺโถฯ ‘‘อสิญฺจห’’นฺติ จ ปฐนฺติ, ปเรสํ ภตโก โปโส หุตฺวา ตทา อมฺพารามํ อสิญฺจิํ อหนฺติ อตฺโถฯ

[1152] เตนาติ เยน ทิสาภาเคน โส อมฺพาราโม, เตน อคมา อคญฺฉิฯ อกิลนฺโตว เจตสาติ เจโตทุกฺขสฺส มคฺเคเนว ปหีนตฺตา เจตสา อกิลนฺโตปิ สมาโน กิลนฺตุรูโป กาเยน เตน มคฺเคน อคมาติ โยชนาฯ

[1153-4] อโวจํ อหํ ตทา อมฺพสิญฺจโก หุตฺวาติ โยชนาฯ เอกจีวโรติ นฺหายิตุกาโมติ อธิปฺปาโยฯ

[1156] อิตีติ เอวํ ‘‘อมฺโพ จ สิตฺโต, สมโณ จ นฺหาปิโต, มยา จ ปุญฺญํ ปสุตํ อนปฺปกํ, เอเกเนว ปโยเคน ติวิโธปิ อตฺโถ สาธิโต’’ติ อิมินากาเรน ปวตฺตาย ปีติยา โส ปุริโส อตฺตโน สพฺพํ กายํ ผรติ, นิรนฺตรํ ผุฏํ กโรตีติ โยชนาฯ อตีตตฺเถ เจตํ วตฺตมานวจนํ, ผรีติ อตฺโถฯ

[1157] ตเทว เอตฺตกํ กมฺมนฺติ ตํ เอตฺตกํ เอวํ ปานียทานมตฺตกํ กมฺมํ อกาสิํ, ตาย ตสฺสํ ชาติยํ อญฺญํ นานุสฺสรามีติ อธิปฺปาโยฯ เตสํ วุตฺตนยเมวฯ

อมฺพวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. โคปาลวิมานวณฺณนา

ทิสฺวาน เทวํ ปฏิปุจฺฉิ ภิกฺขูติ โคปาลวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเนฯ เตน สมเยน ราชคหวาสี อญฺญตโร โคปาลโก ปาตราสตฺถาย ปิโลติกาย ปุฏพทฺธํ กุมฺมาสํ คเหตฺวา นครโต นิกฺขมิตฺวา คาวีนํ จรณฏฺฐานภูตํ โคจรภูมิํ สมฺปาปุณิฯ ตํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ‘‘อยํ อิทาเนว กาลํ กริสฺสติ, มยฺหญฺจ กุมฺมาสํ ทตฺวา ตาวติํเสสุ อุปฺปชฺชิสฺสตี’’ติ จ ญตฺวา ตสฺส สมีปํ อคมาสิฯ โส เวลํ โอโลเกตฺวา เถรสฺส กุมฺมาสํ ทาตุกาโม อโหสิฯ เตน จ สมเยน คาวิโย มาสกฺเขตฺตํ ปวิสนฺติฯ อถ โส โคปาโล จินฺเตสิ ‘‘กิํ นุ โข เถรสฺส กุมฺมาสํ ทเทยฺยํ, อุทาหุ คาวิโย มาสกฺเขตฺตโต นีหเรยฺย’’นฺติฯ อถสฺส เอตทโหสิ ‘‘มาสสามิกา มํ ยํ อิจฺฉนฺติ, ตํ กโรนฺตุ, เถเร ปน คเต กุมฺมาสทานนฺตราโย เม สิยา, หนฺทาหํ ปฐมํ อยฺยสฺส กุมฺมาสํ ทสฺสามี’’ติ ตํ เถรสฺส อุปเนสิฯ ปฏิคฺคเหสิ เถโร อนุกมฺปํ อุปาทายฯ

อถ นํ คาวิโย นิวตฺเตตุํ ปริสฺสยํ อโนโลเกตฺวา เวเคน อุปธาวนฺตํ ปาเทน ผุฏฺโฐ อาสีวิโส ฑํสิฯ เถโรปิ ตํ อนุกมฺปมาโน ตํ กุมฺมาสํ ปริภุญฺชิตุํ อารภิฯ โคปาลโกปิ คาวิโย นิวตฺเตตฺวา อาคโต เถรํ กุมฺมาสํ ปริภุญฺชนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺโต อุฬารํ ปีติโสมนสฺสํ ปฏิสํเวเทนฺโต นิสีทิฯ ตาวเทวสฺส สกลสรีรํ วิสํ อชฺโฌตฺถริฯ มุหุตฺตเมว เวเค มุทฺธปตฺเต กาลมกาสิ, กาลกโต จ ตาวติํเสสุ ทฺวาทสโยชนิเก กนกวิมาเน นิพฺพตฺติฯ ตํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ทิสฺวา อิมาหิ คาถาหิ ปฏิปุจฺฉิ –

[1159]

‘‘ทิสฺวาน เทวํ ปฏิปุจฺฉิ ภิกฺขุ, อุจฺเจ วิมานมฺหิ จิรฏฺฐิติเก;

อามุตฺตหตฺถาภรณํ ยสสฺสิํ, ทิพฺเพ วิมานมฺหิ ยถาปิ จนฺทิมาฯ

[1160]