เมนู

5. ทฺวารปาลกวิมานวณฺณนา

อุจฺจมิทํ มณิถูณนฺติ ทฺวารปาลกวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเนฯ เตน จ สมเยน ราชคเห อญฺญตโร อุปาสโก จตฺตาริ นิจฺจภตฺตานิ สงฺฆสฺส เทติฯ ตสฺส ปน เคหํ ปริยนฺเต ฐิตํ โจรภเยน เยภุยฺเยน ปิหิตทฺวารเมว โหติฯ ภิกฺขู คนฺตฺวา กทาจิ ทฺวารสฺส ปิหิตตฺตา ภตฺตํ อลทฺธาว ปฏิคจฺฉนฺติฯ อุปาสโก ภริยํ อาห ‘‘กิํ, ภทฺเท, อยฺยานํ สกฺกจฺจํ ภิกฺขา ทียตี’’ติ? สา อาห ‘‘เอเกสุ ทิวเสสุ อยฺยา นาคมิํสู’’ติฯ ‘‘กิํ การณ’’นฺติ? ‘‘ทฺวารสฺส ปิหิตตฺตา มญฺเญ’’ติฯ ตํ สุตฺวา อุปาสโก สํเวคปฺปตฺโต หุตฺวา เอกํ ปุริสํ ทฺวารปาลํ กตฺวา ฐเปสิ ‘‘ตฺวํ อชฺชโต ปฏฺฐาย ทฺวารํ รกฺขนฺโต นิสีท, ยทา จ อยฺยา อาคมิสฺสนฺติ, ตทา เต ปเวเสตฺวา ปวิฏฺฐานํ เนสํ ปตฺตปฏิคฺคหณอาสนปญฺญาปนาทิ สพฺพํ ยุตฺตปยุตฺตํ ชานาหี’’ติฯ โส ‘‘สาธู’’ติ ตถา กโรนฺโต ภิกฺขูนํ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา อุปฺปนฺนสทฺโธ กมฺมผลํ สทฺทหิตฺวา สรเณสุ จ สีเลสุ จ ปติฏฺฐหิ, สกฺกจฺจํ ภิกฺขู อุปฏฺฐหิฯ

อปรภาเค นิจฺจภตฺตทายโก อุปาสโก กาลํ กตฺวา ยาเมสุ นิพฺพตฺติฯ ทฺวารปาโล ปน สกฺกจฺจํ ภิกฺขูนํ อุปฏฺฐหิตฺวา ปรสฺส ปริจฺจาเค เวยฺยาวจฺจกรเณน อนุโมทเนน จ ตาวติํเสสุ อุปฺปชฺชิฯ ตสฺส ทฺวาทสโยชนิกํ กนกวิมานนฺติอาทิ สพฺพํ กกฺกฏกวิมาเน วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนคาถา เอวมาคตา –

[918]

‘‘อุจฺจมิทํ มณิถูณํ วิมานํ, สมนฺตโต ทฺวาทส โยชนานิ;

กูฏาคารา สตฺตสตา อุฬารา, เวฬุริยถมฺภา รุจกตฺถตา สุภาฯ

[919]

‘‘ตตฺถจฺฉสิ ปิวสิ ขาทสิ จ, ทิพฺพา จ วีณา ปวทนฺติ วคฺคุํ;

ทิพฺพา รสา กามคุเณตฺถ ปญฺจ, นาริโย จ นจฺจนฺติ สุวณฺณฉนฺนาฯ

[920] ‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ…เป.… วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ

[922] ‘‘โส เทวปุตฺโต อตฺตมโน…เป.… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ’’ฯ

[923]

‘‘ทิพฺพํ มมํ วสฺสสหสฺสมายุ, วาจาภิคีตํ มนสา ปวตฺติตํ;

เอตฺตาวตา ฐสฺสติ ปุญฺญกมฺโม, ทิพฺเพหิ กาเมหิ สมงฺคิภูโตฯ

[924]

‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป.…

วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ

[923] ตตฺถ ทิพฺพํ มมํ วสฺสสหสฺสมายูติ ยสฺมิํ เทวนิกาเย สยํ อุปฺปนฺโน, เตสํ ตาวติํสเทวานํ อายุปฺปมาณเมว วทติฯ เตสญฺหิ มนุสฺสานํ คณนาย วสฺสสตํ เอโก รตฺติทิโว, ตาย รตฺติยา ติํสรตฺติโก มาโส, เตน มาเสน ทฺวาทสมาสิโก สํวจฺฉโร, เตน สํวจฺฉเรน สหสฺสสํวจฺฉรานิ อายุ, ตํ มนุสฺสานํ คณนาย ติสฺโส วสฺสโกฏิโย สฏฺฐิ จ วสฺสสตสหสฺสานิ โหนฺติฯ วาจาภิคีตนฺติ วาจาย อภิคีตํ, ‘‘อาคจฺฉนฺตุ อยฺยา, อิทํ อาสนํ ปญฺญตฺตํ, อิธ นิสีทถา’’ติอาทินา, ‘‘กิํ อยฺยานํ สรีรสฺส อาโรคฺยํ, กิํ วสนฏฺฐานํ ผาสุก’’นฺติอาทินา ปฏิสนฺถารวเสน จ วาจาย กถิตมตฺตํ มนสา ปวตฺติตนฺติ ‘‘อิเม อยฺยา เปสลา พฺรหฺมจาริโน ธมฺมจาริโน’’ติอาทินา จิตฺเตน ปวตฺติตํ ปสาทมตฺตํ, น ปน มม สนฺตกํ กิญฺจิ ปริจฺจตฺตํ อตฺถีติ ทสฺเสติฯ เอตฺตาวตาติ เอตฺตเกน เอวํ กถนมตฺเตน ปสาทมตฺเตนปิฯ ฐสฺสติ ปุญฺญกมฺโมติ กตปุญฺโญ นาม หุตฺวา เทวโลเก ฐสฺสติ จิรํ ปวตฺติสฺสติ, ติฏฺฐนฺโต จ ทิพฺเพหิ กาเมหิ สมงฺคีภูโต ตสฺมิํ เทวนิกาเย เทวานํ วลญฺชนิยาเมเนว ทิพฺเพหิ ปญฺจหิ กามคุเณหิ สมงฺคีภูโต สมนฺนาคโต หุตฺวา อินฺทฺริยานิ ปริจาเรนฺโต วิหรตีติ อตฺโถฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

ทฺวารปาลกวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ปฐมกรณียวิมานวณฺณนา

อุจฺจมิทํ มณิถูณนฺติ กรณียวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเนฯ เตน สมเยน สาวตฺถิวาสี เอโก อุปาสโก นฺหาโนปกรณานิ คเหตฺวา อจิรวติํ คนฺตฺวา นฺหตฺวา อาคจฺฉนฺโต ภควนฺตํ สาวตฺถิํ ปิณฺฑาย ปวิสนฺตํ ทิสฺวา อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอวมาห ‘‘ภนฺเต เกน นิมนฺติตา’’ติฯ ภควา ตุณฺหี อโหสิฯ โส เกนจิ อนิมนฺติตภาวํ ญตฺวา อาห ‘‘อธิวาเสตุ เม, ภนฺเต, ภควา ภตฺตํ อนุกมฺปํ อุปาทายา’’ติฯ อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวนฯ โส ภควนฺตํ อตฺตโน เคหํ เนตฺวา พุทฺธารหํ อาสนํ ปญฺญาเปตฺวา ตตฺถ ภควนฺตํ นิสีทาเปตฺวา ปณีเตน อนฺนปาเนน สนฺตปฺเปสิฯ ภควา กตภตฺตกิจฺโจ ตสฺส อนุโมทนํ กตฺวา ปกฺกามิฯ เสสํ อนนฺตรวิมานสทิสํฯ เตน วุตฺตํ –

[926] ‘‘อุจฺจมิทํ มณิถูณํ วิมานํ…เป.… นาริโย จ นจฺจนฺติ สุวณฺณฉนฺนาฯ

[928] ‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ…เป.… วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ

[930] ‘‘โส เทวปุตฺโต อตฺตมโน…เป.… ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ’’ฯ

[931]

‘‘กรณียานิ ปุญฺญานิ, ปณฺฑิเตน วิชานตา;

สมฺมคฺคเตสุ พุทฺเธสุ, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํฯ

[931]

‘‘อตฺถาย วต เม พุทฺโธ, อรญฺญา คามมาคโต;

กตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, ตาวติํสูปโค อหํฯ

[933] ‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ…เป.… วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ

[931] ตตฺถ ปณฺฑิเตนาติ สปฺปญฺเญนฯ วิชานตาติ อตฺตโน หิตาหิตํ ชานนฺเตนฯ สมฺมคฺคเตสูติ สมฺมาปฏิปนฺเนสุ, พุทฺเธสูติ สมฺมาสมฺพุทฺเธสุฯ