วิมานวตฺถุ,อฏฺฐกถา 213 ปณฺเณ

3. ฉตฺตมาณวกวิมานวณฺณนา

โย วทตํ ปวโร มนุเชสูติ ฉตฺตมาณวกวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเนฯ เตน สมเยน เสตพฺยายํ อญฺญตรสฺส พฺราหฺมณสฺส กิจฺฉาลทฺโธ ปุตฺโต ฉตฺโต นาม พฺราหฺมณมาณโว อโหสิฯ โส วยปฺปตฺโต ปิตรา เปสิโต อุกฺกฏฺฐํ คนฺตฺวา พฺราหฺมณสฺส โปกฺขรสาติสฺส สนฺติเก เมธาวิตาย อนลสตาย จ น จิเรเนว มนฺเต วิชฺชาฏฺฐานานิ จ อุคฺคเหตฺวา พฺราหฺมณสิปฺเป นิปฺผตฺติํ ปตฺโตฯ โส อาจริยํ อภิวาเทตฺวา ‘‘มยา ตุมฺหากํ สนฺติเก สิปฺปํ สิกฺขิตํ, กิํ โว ครุทกฺขิณํ เทมี’’ติ อาหฯ อาจริโย ‘‘ครุทกฺขิณา นาม อนฺเตวาสิกสฺส วิภวานุรูปา, กหาปณสหสฺสมาเนหี’’ติ อาหฯ ฉตฺตมาณโว อาจริยํ อภิวาเทตฺวา เสตพฺยํ คนฺตฺวา มาตาปิตโร วนฺทิตฺวา เตหิ อภินนฺทิยมาโน กตปฏิสนฺถาโร ตมตฺถํ ปิตุ อาโรเจตฺวา ‘‘เทถ เม ทาตพฺพยุตฺตกํ, อชฺเชว ทตฺวา อาคมิสฺสามี’’ติ อาหฯ ตํ มาตาปิตโร ‘‘ตาต, อชฺช วิกาโล, สฺเว คมิสฺสสี’’ติ วตฺวา กหาปเณ นีหริตฺวา ภณฺฑิกํ พนฺธาเปตฺวา ฐเปสุํฯ โจรา ตํ ปวตฺติํ ญตฺวา ฉตฺตมาณวกสฺส คมนมคฺเค อญฺญตรสฺมิํ วนคหเน นิลีนา อจฺฉิํสุ ‘‘มาณวํ มาเรตฺวา กหาปเณ คณฺหิสฺสามา’’ติฯ

ภควา ปจฺจูสสมเย มหากรุณาสมาปตฺติโต วุฏฺฐาย โลกํ โวโลเกนฺโต ฉตฺตมาณวกสฺส สรเณสุ จ สีเลสุ จ ปติฏฺฐานํ, โจเรหิ มาริตสฺส เทวโลเก นิพฺพตฺติํ, ตโต สห วิมาเนน อาคตสฺส ตตฺถ สนฺนิปติตปริสาย จ ธมฺมาภิสมยํ ทิสฺวา ปฐมตรเมว คนฺตฺวา มาณวกสฺส คมนมคฺเค อญฺญตรสฺมิํ รุกฺขมูเล นิสีทิฯ มาณโว อาจริยธนํ คเหตฺวา เสตพฺยโต อุกฺกฏฺฐาภิมุโข คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค ภควนฺตํ นิสินฺนํ ทิสฺวา อุปสงฺกมิตฺวา อฏฺฐาสิฯ ‘‘กุหิํ คมิสฺสสี’’ติ ภควตา วุตฺโต ‘‘อุกฺกฏฺฐํ, โภ โคตม, คมิสฺสามิ มยฺหํ อาจริยสฺส โปกฺขรสาติสฺส ครุทกฺขิณํ ทาตุ’’นฺติ อาหฯ อถ ภควา ‘‘ชานาสิ ปน ตฺวํ, มาณว, ตีณิ สรณานิ, ปญฺจ สีลานี’’ติ วตฺวา เตน ‘‘นาหํ ชานามิ, กิมตฺถิยานิ ปเนตานิ กีทิสานิ จา’’ติ วุตฺเต ‘‘อิทมีทิส’’นฺติ สรณคมนสฺส สีลสมาทานสฺส จ ผลานิสํสํ วิภาเวตฺวา ‘‘อุคฺคณฺหาหิ ตาว, มาณวก, สรณคมนวิธิ’’นฺติ วตฺวา ‘‘สาธุ อุคฺคณฺหิสฺสามิ, กเถถ ภนฺเต ภควา’’ติ เตน ยาจิโต ตสฺส รุจิยา อนุรูปํ คาถาพนฺธวเสน สรณคมนวิธิํ ทสฺเสนฺโต –

[886]

‘‘โย วทตํ ปวโร มนุเชสุ, สกฺยมุนี ภควา กตกิจฺโจ;

ปารคโต พลวีริยสมงฺคี, ตํ สุคตํ สรณตฺถมุเปหิฯ

[887]

‘‘ราควิราคมเนชมโสกํ , ธมฺมมสงฺขตมปฺปฏิกูลํ;

มธุรมิมํ ปคุณํ สุวิภตฺตํ, ธมฺมมิมํ สรณตฺถมุเปหิฯ

[888]

‘‘ยตฺถ จ ทินฺน มหปฺผลมาหุ, จตูสุ สุจีสุ ปุริสยุเคสุ;

อฏฺฐ จ ปุคฺคล ธมฺมทสา เต, สงฺฆมิมํ สรณตฺถมุเปหี’’ติฯ –

ติสฺโส คาถาโย อภาสิฯ

[886] ตตฺถ โยติ อนิยมิตวจนํ, ตสฺส ‘‘ต’’นฺติ อิมินา นิยมนํ เวทิตพฺพํฯ วทตนฺติ วทนฺตานํฯ ปวโรติ เสฏฺโฐ, กถิกานํ อุตฺตโม วาทีวโรติ อตฺโถฯ มนุเชสูติ อุกฺกฏฺฐนิทฺเทโส ยถา ‘‘สตฺถา เทวมนุสฺสาน’’นฺติฯ ภควา ปน เทวมนุสฺสานมฺปิ พฺรหฺมานมฺปิ สพฺเพสมฺปิ สตฺตานํ ปวโรเยว, ภควโต จ จริมภเว มนุสฺเสสุ อุปฺปนฺนตาย วุตฺตํ ‘‘มนุเชสู’’ติฯ เตเนวาห ‘‘สกฺยมุนี’’ติฯ สกฺยกุลปฺปสุตตาย สกฺโย, กายโมเนยฺยาทีหิ สมนฺนาคตโต อนวเสสสฺส จ เญยฺยสฺส มุนนโต มุนิ จาติ สกฺยมุนิฯ ภาคฺยวนฺตตาทีหิ จตูหิ การเณหิ ภควาฯ จตูหิ มคฺเคหิ กาตพฺพสฺส ปริญฺญาทิปเภทสฺส โสฬสวิธสฺส กิจฺจสฺส กตตฺตา นิปฺผาทิตตฺตา กตกิจฺโจฯ ปารํ สกฺกายสฺส ปรตีรํ นิพฺพานํ คโต สยมฺภุญาเณน อธิคโตติ ปารคโตฯ อสทิเสน กายพเลน, อนญฺญสาธารเณน ญาณพเลน, จตุพฺพิธสมฺมปฺปธานวีริเยน จ สมนฺนาคตตฺตา พลวีริยสมงฺคีฯ โสภนคมนตฺตา, สุนฺทรํ ฐานํ คตตฺตา, สมฺมา คตตฺตา, สมฺมา จ คทิตตฺตา สุคโตฯ ตํ สุคตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ สรณตฺถํ สรณาย ปรายณาย อปายทุกฺขวฏฺฏทุกฺขปริตฺตาณาย อุเปหิ อุปคจฺฉ, อชฺช ปฏฺฐาย อหิตนิวตฺตเนน หิตสํวฑฺฒเนน ‘‘อยํ เม ภควา สรณํ ตาณํ เลณํ ปรายณํ คติ ปฏิสรณ’’นฺติ ภช เสว, เอวํ ชานาหิ วา พุชฺฌสฺสูติ อตฺโถฯ

[887] ราควิราคนฺติ อริยมคฺคมาหฯ เตน หิ อริยา อนาทิกาลภาวิตมฺปิ ราคํ วิรชฺเชนฺติฯ อเนชมโสกนฺติ อริยผลํฯ

ตญฺหิ เอชาสงฺขาตาย ตณฺหาย อวสิฏฺฐานญฺจ โสกนิมิตฺตานํ กิเลสานํ สพฺพโส ปฏิปฺปสฺสมฺภนโต ‘‘อเนชํ อโสก’’นฺติ จ วุจฺจติฯ ธมฺมนฺติ สภาวธมฺมํฯ สภาวโต คเหตพฺพธมฺโม เหส ยทิทํ มคฺคผลนิพฺพานานิ, น ปริยตฺติธมฺโม วิย ปญฺญตฺติธมฺมวเสนฯ ธมฺมนฺติ วา ปรมตฺถธมฺมํ, นิพฺพานนฺติ อตฺโถฯ สเมจฺจ สมฺภุยฺย ปจฺจเยหิ กตํ สงฺขตํ, น สงฺขตนฺติ อสงฺขตํฯ ตเทว นิพฺพานํฯ นตฺถิ เอตฺถ กิญฺจิปิ ปฏิกูลนฺติ อปฺปฏิกูลํฯ สวนเวลายํ อุปปริกฺขณเวลายํ ปฏิปชฺชนเวลายนฺติ สพฺพทาปิ อิฏฺฐเมวาติ มธุรํฯ สพฺพญฺญุตญฺญาณสนฺนิสฺสยาย ปฏิภานสมฺปทาย ปวตฺติตตฺตา สุปฺปวตฺติภาวโต นิปุณภาวโต จ ปคุณํฯ วิภชิตพฺพสฺส อตฺถสฺส ขนฺธาทิวเสน กุสลาทิวเสน อุทฺเทสาทิวเสน จ สุฏฺฐุ วิภชนโต สุวิภตฺตํฯ ตีหิปิ ปเทหิ ปริยตฺติธมฺมเมว วทติฯ เตเนว หิสฺส อาปาถกาเล วิย วิมทฺทนกาเลปิ กเถนฺตสฺส วิย สุณนฺตสฺสาปิ สมฺมุขีภาวโต อุภโตปจฺจกฺขตาย ทสฺสนตฺถํ ‘‘อิม’’นฺติ วุตฺตํฯ ธมฺมนฺติ ยถาวปฏิปชฺชนฺเต อปายทุกฺขปาตโต ธารณตฺเถน ธมฺมํ, อิทํ จตุพฺพิธสฺสาปิ ธมฺมสฺส สาธารณวจนํฯ ปริยตฺติธมฺโมปิ หิ สรเณสุ จ สีเลสุ จ ปติฏฺฐานมตฺตายปิ ยถาวปฏิปตฺติยา อปายทุกฺขปาตโต ธาเรติ เอวฯ อิมสฺส จ อตฺถสฺส อิทเมว วิมานํ สาธกนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ สาธารณภาเวน ยถาวุตฺตธมฺมสฺส ปจฺจกฺขํ กตฺวา ทสฺเสนฺโต ปุน ‘‘อิม’’นฺติ อาหฯ

[888] ยตฺถาติ ยสฺมิํ อริยสงฺเฆฯ ทินฺนนฺติ ปริจฺจตฺตํ อนฺนาทิเทยฺยธมฺมํฯ ทินฺน มหปฺผลนฺติ คาถาสุขตฺถํ อนุนาสิกโลโป กโตฯ อจฺจนฺตเมว กิเลสาสุจิโต วิสุชฺฌเนน สุจีสุ ‘‘โสตาปนฺโน โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺโน’’ติอาทินา (อ. นิ. 8.60) วุตฺเตสุ จตูสุ ปุริสยุเคสุฯ อฏฺฐาติ มคฺคฏฺฐผลฏฺเฐสุ ยุคเฬ อกตฺวา วิสุํ วิสุํ คหเณน อฏฺฐ ปุคฺคลาฯ คาถาสุขตฺถเมว เจตฺถ ‘‘ปุคฺคล ธมฺมทสา’’ติ รสฺสํ กตฺวา นิทฺเทโสฯ ธมฺมทสาติ จตุสจฺจธมฺมสฺส นิพฺพานธมฺมสฺส จ ปจฺจกฺขโต ทสฺสนกาฯ ทิฏฺฐิสีลสามญฺเญน สํหตภาเวน สงฺฆํฯ

เอวํ ภควตา ตีหิ คาถาหิ สรณคุณสนฺทสฺสเนน สทฺธิํ สรณคมนวิธิมฺหิ วุตฺเต มาณโว ตํตํสรณคุณานุสฺสรณมุเขน สรณคมนวิธิโน อตฺตโน หทเย ฐปิตภาวํ วิภาเวนฺโต ตสฺสา ตสฺสา คาถาย อนนฺตรํ ‘‘โย วทตํ ปวโร’’ติอาทินา ตํ ตํ คาถํ ปจฺจนุภาสิฯ เอวํ ปจฺจนุภาสิตฺวา ฐิตสฺส ปญฺจ สิกฺขาปทานิ สรูปโต ผลานิสํสโต จ วิภาเวตฺวา เตสํ สมาทานวิธิํ กเถสิฯ โส ตมฺปิ สุฏฺฐุ อุปธาเรตฺวา ปสนฺนมานโส ‘‘หนฺทาหํ ภควา คมิสฺสามี’’ติ วตฺวา รตนตฺตยคุณํ อนุสฺสรนฺโต ตํเยว มคฺคํ ปฏิปชฺชิฯ ภควาปิ ‘‘อลํ อิมสฺส เอตฺตกํ กุสลํ เทวโลกูปปตฺติยา’’ติ เชตวนเมว อคมาสิฯ

มาณวสฺส ปน ปสนฺนจิตฺตสฺส รตนตฺตยคุณํ สลฺลกฺขณวเสน ‘‘สรณํ อุเปมี’’ติ ปวตฺตจิตฺตุปฺปาทตาย สรเณสุ จ, ภควตา วุตฺตนเยน ปญฺจนฺนํ สีลานํ อธิฏฺฐาเนน สีเลสุ จ ปติฏฺฐิตสฺส เตเนว นเยน รตนตฺตยคุเณ อนุสฺสรนฺตสฺเสว คจฺฉนฺตสฺส โจรา มคฺเค ปริยุฏฺฐิํสุฯ โส เต อคเณตฺวา รตนตฺตยคุเณ อนุสฺสรนฺโตเยว คจฺฉติฯ ตญฺเจโก โจโร คุมฺพนฺตรํ อุปนิสฺสาย ฐิโต วิสปีเตน สเรน สหสาว วิชฺฌิตฺวา ชีวิตกฺขยํ ปาเปตฺวา กหาปณภณฺฑิกํ คเหตฺวา อตฺตโน สหาเยหิ สทฺธิํ ปกฺกามิฯ มาณโว ปน กาลํ กตฺวา ตาวติํสภวเน ติํสโยชนิเก กนกวิมาเน สุตฺตปฺปพุทฺโธ วิย อจฺฉราสหสฺสปริวุโต สฏฺฐิสกฏภาราลงฺการปฏิมณฺฑิตตฺตภาโว นิพฺพตฺติ, ตสฺส วิมานสฺส อาภา สาติเรกานิ วีสติโยชนานิ ผริตฺวา ติฏฺฐติฯ

อถ มาณวํ กาลกตํ ทิสฺวา เสตพฺยคามวาสิโน มนุสฺสา เสตพฺยํ คนฺตฺวา ตสฺส มาตาปิตูนํ อุกฺกฏฺฐคามวาสิโน จ อุกฺกฏฺฐํ คนฺตฺวา พฺราหฺมณสฺส โปกฺขรสาติสฺส กเถสุํฯ ตํ สุตฺวา ตสฺส มาตาปิตโร ญาติมิตฺตา พฺราหฺมโณ จ โปกฺขรสาติ สปริวารา อสฺสุมุขา โรทมานา ตํ ปเทสํ อคมํสุ, เยภุยฺเยน เสตพฺยวาสิโน จ อุกฺกฏฺฐวาสิโน จ อิจฺฉานงฺคลวาสิโน จ สนฺนิปติํสุ, มหาสมาคโม อโหสิฯ อถ มาณวสฺส มาตาปิตโร มคฺคสฺส อวิทูเร จิตกํ สชฺเชตฺวา สรีรกิจฺจํ กาตุํ อารภิํสุฯ

อถ ภควา จินฺเตสิ ‘‘มยิ คเต ฉตฺตมาณโว มํ วนฺทิตุํ อาคมิสฺสติ, อาคตญฺจ ตํ กตกมฺมํ กถาเปนฺโต กมฺมผลํ ปจฺจกฺขํ กาเรตฺวา ธมฺมํ เทเสสฺสามิ, เอวํ มหาชนสฺส ธมฺมาภิสมโย ภวิสฺสตี’’ติ จินฺเตตฺวา มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธิํ ตํ ปเทสํ อุปคนฺตฺวา อญฺญตรสฺมิํ รุกฺขมูเล นิสีทิ ฉพฺพณฺณพุทฺธรํสิโย วิสฺสชฺเชนฺโตฯ อถ ฉตฺตมาณวเทวปุตฺโตปิ อตฺตโน สมฺปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา, ตสฺสา การณํ อุปธาเรนฺโต สรณคมนญฺจ สีลสมาทานญฺจ ทิสฺวา, วิมฺหยชาโต ภควติ สญฺชาตปสาทพหุมาโน ‘‘อิทาเนวาหํ คนฺตฺวา ภควนฺตญฺจ ภิกฺขุสงฺฆญฺจ วนฺทิสฺสามิ, รตนตฺตยคุเณ จ มหาชนสฺส ปากเฏ กริสฺสามี’’ติ กตญฺญุตํ นิสฺสาย สกลํ ตํ อรญฺญปเทสํ เอกาโลกํ กโรนฺโต, สห วิมาเนน อาคนฺตฺวา วิมานโต โอรุยฺห มหตา ปริวาเรน สทฺธิํ ทิสฺสมานรูโป อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต ปาเทสุ สิรสา นิปตนฺโต อภิวาเทตฺวา อญฺชลิํ ปคฺคยฺห เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิฯ ตํ ทิสฺวา มหาชโน ‘‘โก นุ โข อยํ เทโว วา พฺรหฺมา วา’’ติ อจฺฉริยพฺภุตชาโต อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ ปริวาเรสิฯ ภควา เตน กตปุญฺญกมฺมํ ปากฏํ กาตุํ –

[889]

‘‘น ตถา ตปติ นเภ สูริโย, จนฺโท จ น ภาสติ น ผุสฺโส;

ยถา อตุลมิทํ มหปฺปภาสํ, โก นุ ตฺวํ ติทิวา มหิํ อุปาคาฯ

[890]

‘‘ฉินฺทติ รํสี ปภงฺกรสฺส, สาธิกวีสติโยชนานิ อาภา;

รตฺติมปิ ยถา ทิวํ กโรติ, ปริสุทฺธํ วิมลํ สุภํ วิมานํฯ

[891]

‘‘พหุปทุมวิจิตฺรปุณฺฑรีกํ, โวกิณฺณํ กุสุเมหิ เนกจิตฺตํ;

อรชวิรชเหมชาลฉนฺนํ, อากาเส ตปติ ยถาปิ สูริโยฯ

[892]

‘‘รตฺตมฺพรปีตวาสสาหิ, อครุปิยงฺคุจนฺทนุสฺสทาหิ;

กญฺจนตนุสนฺนิภตฺตจาหิ, ปริปูรํ คคนํว ตารกาหิฯ

[893]

‘‘นรนาริโย พหุเกตฺถเนกวณฺณา, กุสุมวิภูสิตาภรเณตฺถ สุมนา;

อนิลปมุญฺจิตา ปวนฺติ สุรภิํ, ตปนิยวิตตา สุวณฺณฉนฺนาฯ

[894]

‘‘กิสฺส สํยมสฺส อยํ วิปาโก, เกนาสิ กมฺมผเลนิธูปปนฺโน;

ยถา จ เต อธิคตมิทํ วิมานํ, ตทนุปทํ อวจาสิ อิคฺฆ ปุฏฺโฐ’’ติฯ –

ตํ เทวปุตฺตํ ปฏิปุจฺฉิฯ

[886] ตตฺถ ตปตีติ ทิปฺปติฯ นเภติ อากาเสฯ ผุสฺโสติ ผุสฺสตารกาฯ อตุลนฺติ อนุปมํ, อปฺปมาณํ วาฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ยถา อิทํ ตว วิมานํ อนุปมํ อปฺปมาณํ ปภสฺสรภาเวน ตโต เอว มหปฺปภาสํ อากาเส ทิปฺปติ, น ตถา ตารกรูปานิ ทิปฺปนฺติ, น จนฺโท, ตานิ ตาว ติฏฺฐนฺตุ, นาปิ สูริโย ทิปฺปติ, เอวํภูโต โก นุ ตฺวํ เทวโลกโต อิมํ ภูมิปเทสํ อุปคโต, ตํ ปากฏํ กตฺวา อิมสฺส มหาชนสฺส กเถหีติฯ

[890] ฉินฺทตีติ วิจฺฉินฺทติ, ปวตฺติตุํ อเทนฺโต ปฏิหนตีติ อตฺโถฯ รํสีติ รสฺมิโยฯ ปภงฺกรสฺสาติ สูริยสฺสฯ ตสฺส จ วิมานสฺส ปภา สมนฺตโต ปญฺจวีสติ โยชนานิ ผริตฺวา ติฏฺฐติฯ เตนาห ‘‘สาธิกวีสติโยชนานิ อาภา’’ติฯ รตฺติมปิ ยถา ทิวํ กโรตีติ อตฺตโน ปภาย อนฺธการํ วิธมนฺตํ รตฺติภาคมฺปิ ทิวสภาคํ วิย กโรติฯ ปริสมนฺตโต อนฺโต เจว พหิ จ สุทฺธตาย ปริสุทฺธํฯ สพฺพโส มลาภาเวน วิมลํฯ สุนฺทรตาย สุภํฯ

[891] พหุปทุมวิจิตฺรปุณฺฑรีกนฺติ พหุวิธรตฺตกมลญฺเจว วิจิตฺตวณฺณเสตกมลญฺจฯ เสตกมลํ ปทุมํ, รตฺตกมลํ ปุณฺฑรีกนฺติ วทนฺติฯ โวกิณฺณํ กุสุเมหีติ อญฺเญหิ จ นานาวิเธหิ ปุปฺเผหิ สโมกิณฺณํฯ

เนกจิตฺตนฺติ มาลากมฺมลตากมฺมาทินานาวิธวิจิตฺตํฯ อรชวิรชเหมชาลฉนฺนนฺติ สยํ อปคตรชํ วิรเชน นิทฺโทเสน กญฺจนชาเลน ฉาทิตํฯ

[892] รตฺตมฺพรปีตวาสสาหีติ รตฺตวตฺถาหิ เจว ปีตวตฺถาหิ จฯ เอกา หิ รตฺตํ ทิพฺพวตฺถํ นิวาเสตฺวา ปีตํ อุตฺตริยํ กโรติ, อปรา ปีตํ นิวาเสตฺวา รตฺตํ อุตฺตริยํ กโรติฯ ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘รตฺตมฺพรปีตวาสสาหี’’ติ ฯ อครุปิยงฺคุจนฺทนุสฺสทาหีติ อครุคนฺเธน ปิยงฺคุมาลาหิ จนฺทนคนฺเธหิ จ อุสฺสทาหิ, อุสฺสนฺนทิพฺพาครุคนฺธาทิกาหีติ อตฺโถฯ กญฺจนตนุสนฺนิภตฺตจาหีติ กนกสทิสสุขุมจฺฉวีหิฯ ปริปูรนฺติ ตหํ ตหํ วิจรนฺตีหิ สงฺคีติปสุตาหิ จ ปริปุณฺณํฯ

[893] พหุเกตฺถาติ พหุกา เอตฺถฯ อเนกวณฺณาติ นานารูปาฯ กุสมวิภูสิตาภรณาติ วิเสสโต สุรภิวายนตฺถํ ทิพฺพกุสุเมหิ อลงฺกตทิพฺพาภรณาฯ เอตฺถาติ เอตสฺมิํ วิมาเนฯ สุมนาติ สุนฺทรมนา ปมุทิตจิตฺตาฯ อนิลปมุญฺจิตา ปวนฺติ สุรภินฺติ อนิเลน ปมุญฺจิตคนฺธานํ ปุปฺผานํ วายุนา วิมุตฺตปตฺตปุฏํ วิย วิพนฺธตาย วิกสิตตาย จ สุคนฺธํ ปวายนฺติฯ ‘‘อนิลปธูปิตา’’ติปิ ปฐนฺติ, วาเตน มนฺทํ อาวุยฺหมานา เหมมยปุปฺผาติ อตฺโถฯ กนกจีรกาทีหิ เวณิอาทีสุ โอตตตาย ตปนิยวิตตาฯ เยภุยฺเยน กญฺจนาภรเณหิ อจฺฉาทิตสรีรตาย สุวณฺณฉนฺนาฯ นรนาริโยติ เทวปุตฺตา เทวธีตโร จ พหุกา เอตฺถ ตว วิมาเนติ ทสฺเสติฯ

[894] อิงฺฆาติ โจทนตฺเถ นิปาโต ปุฏฺโฐติ ปุจฺฉิโต อิมสฺส มหาชนสฺส กมฺมผลปจฺจกฺขภาวายาติ อธิปฺปาโยฯ

ตโต เทวปุตฺโต อิมาหิ คาถาหิ พฺยากาสิ –

[895]

‘‘สยมิธ ปเถ สเมจฺจ มาณเวน, สตฺถานุสาสิ อนุกมฺปมาโน;

ตว รตนวรสฺส ธมฺมํ สุตฺวา, กริสฺสามีติ จ พฺรวิตฺถ ฉตฺโตฯ

[896]

‘‘ชินวรปวรํ อุเปหิ สรณํ, ธมฺมญฺจาปิ ตเถว ภิกฺขุสงฺฆํ;