9. ปีตวิมานวณฺณนา

ปีตวตฺเถ ปีตธเชติ ปีตวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควติ ปรินิพฺพุเต รญฺญา อชาตสตฺตุนา อตฺตนา ปฏิลทฺธา ภควโต สรีรธาตุโย คเหตฺวา ถูเป จ มเห จ กเต ราชคหวาสินี อญฺญตรา อุปาสิกา ปาโตว กตสรีรปฏิชคฺคนา ‘‘สตฺถุ ถูปํ ปูเชสฺสามี’’ติ ยถาลทฺธานิ จตฺตาริ โกสาตกีปุปฺผานิ คเหตฺวา สทฺธาเวเคน สมุสฺสาหิตมานสา มคฺคปริสฺสยํ อนุปธาเรตฺวาว ถูปาภิมุขี คจฺฉติฯ อถ นํ ตรุณวจฺฉา คาวี อภิธาวนฺตี เวเคน อาปติตฺวา สิงฺเคน ปหริตฺวา ชีวิตกฺขยํ ปาเปสิฯ สา ตาวเทว ตาวติํสภวเน นิพฺพตฺตนฺตี สกฺกสฺส เทวรญฺโญ อุยฺยานกีฬาย คจฺฉนฺตสฺส ปริวารภูตานํ อฑฺฒติยานํ นาฏกโกฏีนํ มชฺเฌ อตฺตโน สรีรปภาย ตา สพฺพา อภิภวนฺตี สห รเถน ปาตุรโหสิฯ ตํ ทิสฺวา สกฺโก เทวราชา วิมฺหิตจิตฺโต อจฺฉริยพฺภุตชาโต ‘‘กีทิเสน นุ โข โอฬาริเกน กมฺมุนา อยํ เอทิสิํ สุมหติํ เทวิทฺธิมุปาคตา’’ติ ตํ อิมาหิ คาถาหิ ปุจฺฉิ –

[795]

‘‘ปีตวตฺเถ ปีตธเช, ปีตาลงฺการภูสิเต;

ปีตจนฺทนลิตฺตงฺเค, ปีตอุปฺปลมาลินีฯ

[796]

‘‘ปีตปาสาทสยเน, ปีตาสเน ปีตภาชเน;

ปีตฉตฺเต ปีตรเถ, ปีตสฺเส ปีตพีชเนฯ

[797]

‘‘กิํ กมฺมมกรี ภทฺเท, ปุพฺเพ มานุสเก ภเว;

เทวเต ปุจฺฉิตาจิกฺข, กิสฺส กมฺมสฺสิทํ ผล’’นฺติฯ

สาปิสฺส อิมาหิ คาถาหิ พฺยากาสิ –

[798]

‘‘โกสาตกี นาม ลตตฺถิ ภนฺเต, ติตฺติกา อนภิจฺฉิตา;

ตสฺสา จตฺตาริ ปุปฺผานิ, ถูปํ อภิหริํ อหํฯ

[799]

‘‘สตฺถุ สรีรมุทฺทิสฺส, วิปฺปสนฺเนน เจตสา;

นาสฺส มคฺคํ อเวกฺขิสฺสํ, น ตคฺคมนสา สตีฯ

[800]

‘‘ตโต มํ อวธี คาวี, ถูปํ อปตฺตมานสํ;

ตญฺจาหํ อภิสญฺเจยฺยํ, ภิยฺโย นูน อิโต สิยาฯ

[801]

‘‘เตน กมฺเมน เทวินฺท, มฆวา เทวกุญฺชร;

ปหาย มานุสํ เทหํ, ตว สหพฺยมาคตา’’ติฯ

[795-6] ตตฺถ ปีตจนฺทนลิตฺตงฺเคติ สุวณฺณวณฺเณน จนฺทเนน อนุลิตฺตสรีเรฯ ปีตปาสาทสยเนติ สพฺพโสวณฺณมเยน ปาสาเทน สุวณฺณปริกฺขิตฺเตหิ สยเนหิ จ สมนฺนาคเตฯ เอวํ สพฺพตฺถ เหฏฺฐา อุปริ จ ปีตสทฺเทน สุวณฺณเมว คหิตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

[798] ลตตฺถีติ ลตา อตฺถิฯ ภนฺเตติ สกฺกํ เทวราชานํ คารเวน อาลปติฯ อนภิจฺฉิตาติ น อภิกงฺขิตาฯ

[799] สรีรนฺติ สรีรภูตํ ธาตุํฯ อวยเว จายํ สมุทายโวหาโร ยถา ‘‘ปโฏ ฑฑฺโฒ, สมุทฺโท ทิฏฺโฐ’’ติ จฯ อสฺสาติ โครูปสฺสฯ มคฺคนฺติ อาคมนมคฺคํฯ น อเวกฺขิสฺสนฺติ น โอโลกยิํฯ กสฺมา? น ตคฺคมนสา สตีติ, ตสฺสํ คาวิยํ คตมนา ฐปิตมนา น โหนฺตี, อญฺญทตฺถุ ภควโต ถูปคตมนา เอว สมานาติ อตฺโถฯ ‘‘ตทงฺคมนสา สตี’’ติ จ ปาโฐ, ตทงฺเค ตสฺส ภควโต ธาตุยา องฺเค มโน เอติสฺสาติ ตทงฺคมนสาฯ เอวํภูตา อหํ ตทา ตสฺสา มคฺคํ นาเวกฺขิสฺสนฺติ ทสฺเสติฯ

[800] ถูปํ อปตฺตมานสนฺติ ถูปํ เจติยํ อสมฺปตฺตอชฺฌาสยํ, มนสิ ภโวติ หิ มานโส, อชฺฌาสโย มโนรโถฯ ‘‘ถูปํ อุปคนฺตฺวา ปุปฺเผหิ ปูเชสฺสามี’’ติ อุปฺปนฺนมโนรถสฺส อสมฺปุณฺณตาย เอวํ วุตฺตํฯ ถูปํ เจติยํ ปน ปุปฺเผหิ ปูชนจิตฺตํ สิทฺธเมว, เยน สา เทวโลเก อุปฺปนฺนฯ ตญฺจาหํ อภิสญฺเจยฺยนฺติ ตญฺเจ อหํ อภิสญฺจิเนยฺยํ, ปุปฺผปูชเนน หิ ปุญฺญํ อหํ ถูปํ อภิคนฺตฺวา ยถาธิปฺปายํ ปูชเนน สมฺมเทว จิเนยฺยํ อุปจิเนยฺยนฺติ อตฺโถฯ ภิยฺโย นูน อิโต สิยาติ อิโต ยถาลทฺธสมฺปตฺติโตปิ ภิยฺโย อุปริ อุตฺตริตรา สมฺปตฺติ สิยาติ มญฺเญติ อตฺโถฯ

[801] มฆวา เทวกุญฺชราติ อาลปนํฯ ตตฺถ เทวกุญฺชราติ สพฺพพลปรกฺกมาทิวิเสเสหิ เทเวสุ กุญฺชรสทิโสฯ สหพฺยนฺติ สหภาวํฯ

[802]

‘‘อิทํ สุตฺวา ติทสาธิปติ, มฆวา เทวกุญฺชโร;

ตาวติํเส ปสาเทนฺโต, มาตลิํ เอตทพฺรวี’’ติฯ –

อิทํ ธมฺมสงฺคาหกวจนํฯ ตโต สกฺโก มาตลิปมุขสฺส เทวคณสฺส อิมาหิ คาถาหิ ธมฺมํ เทเสสิ –

[803]

‘‘ปสฺส มาตลิ อจฺเฉรํ, จิตฺตํ กมฺมผลํ อิทํ;

อปฺปกมฺปิ กตํ เทยฺยํ, ปุญฺญํ โหติ มหปฺผลํฯ

[804]

‘‘นตฺถิ จิตฺเต ปสนฺนมฺหิ, อปฺปกา นาม ทกฺขิณา;

ตถาคเต วา สมฺพุทฺเธ, อถ วา ตสฺส สาวเกฯ

[805]

‘‘เอหิ มาตลิ อมฺเหปิ, ภิยฺโย ภิยฺโย มเหมเส;

ตถาคตสฺส ธาตุโย, สุโข ปุญฺญานมุจฺจโยฯ

[806]

‘‘ติฏฺฐนฺเต นิพฺพุเต จาปิ, สเม จิตฺเต สมํ ผลํ;

เจโตปณิธิเหตุหิ, สตฺตา คจฺฉนฺติ สุคฺคติํฯ

[807]

‘‘พหูนํ วต อตฺถาย, อุปฺปชฺชนฺติ ตถาคตา;

ยตฺถ การํ กริตฺวาน, สคฺคํ คจฺฉนฺติ ทายกา’’ติฯ

[802] ตตฺถ ปสาเทนฺโตติ ปสนฺเน กโรนฺโต, รตนตฺตเย สทฺธํ อุปฺปาเทนฺโตติ อตฺโถฯ

[803] จิตฺตนฺติ วิจิตฺตํ อจินฺเตยฺยํฯ กมฺมผลนฺติ เทยฺยธมฺมสฺส อนุฬารตฺเตปิ เขตฺตสมฺปตฺติยา จ จิตฺตสมฺปตฺติยา จ อุฬารสฺส ปุญฺญกมฺมสฺส ผลํ ปสฺสาติ โยชนาฯ อปฺปกมฺปิ กตํ เทยฺยํ, ปุญฺญํ โหติ มหปฺผลนฺติ เอตฺถ กตนฺติ การวเสน สกฺการวเสน อายตเน วินิยุตฺตํฯ เทยฺยนฺติ ทาตพฺพวตฺถุํฯ ปุญฺญนฺติ ตถาปวตฺตํ ปุญฺญกมฺมํฯ

[804] อิทานิ ยตฺถ อปฺปกมฺปิ กตํ ปุญฺญํ มหปฺผลํ โหติ, ตํ ปากฏํ กตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘นตฺถิ จิตฺเต ปสนฺนมฺหี’’ติ คาถมาหฯ ตํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

[805-6] อมฺเหปีติ มยมฺปิฯ มเหมเสติ มหามเส ปูชามเสฯ เจโตปณิธิเหตุ หีติ อตฺตโน จิตฺตสฺส สมฺมเทว ฐปนนิมิตฺตํ, อตฺตสมฺมาปณิธาเนนาติ อตฺโถฯ เตนาห ภควา –

‘‘น ตํ มาตาปิตา กยิรา, อญฺเญ วาปิ จ ญาตกา;

สมฺมา ปณิหิตํ จิตฺตํ, เสยฺยโส นํ ตโต กเร’’ติฯ (ธ. ป. 43);

เอวญฺจ ปน วตฺวา สกฺโก เทวานมินฺโท อุยฺยานกีฬาย อุสฺสาหํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตฺวา ตโตว ปฏินิวตฺติตฺวา อตฺตนา อภิณฺหํ ปูชเนยฺยฏฺฐานภูเต จูฬามณิเจติเย สตฺตาหํ ปูชํ อกาสิฯ อถ อปเรน สมเยน เทวจาริกํ คตสฺส อายสฺมโต นารทตฺเถรสฺส ตํ ปวตฺติํ คาถาเหว กเถสิ, เถโร ธมฺมสงฺคาหกานํ อาโรเจสิ, เต ตถา นํ สงฺคหํ อาโรเปสุนฺติฯ

ปีตวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. อุจฺฉุวิมานวณฺณนา

โอภาสยิตฺวา ปถวิํ สเทวกนฺติ อุจฺฉุวิมานํฯ ตํ เหฏฺฐา อุจฺฉุวิมาเนน ปาฬิโต จ อฏฺฐุปฺปตฺติโต จ สทิสเมวฯ เกวลํ ตตฺถ สสฺสุ สุณิสํ ปีฐเกน ปหริตฺวา มาเรสิ, อิธ ปน เลฑฺฑุนาติ อยเมว วิเสโสฯ วตฺถุโน ปน ภินฺนตฺตา อุภยมฺปิ วิสุํเยว สงฺคหํ อารุฬฺหนฺติ เวทิตพฺพํฯ

[808]

‘‘โอภาสยิตฺวา ปถวิํ สเทวกํ, อติโรจสิ จนฺทิมสูริยา วิย;

สิริยา จ วณฺเณน ยเสน เตชสา, พฺรหฺมาว เทเว ติทเส สหินฺทเกฯ

[809]