6. วิหารวิมานวณฺณนา

อภิกฺกนฺเตน วณฺเณนาติ วิหารวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเนฯ เตน สมเยน วิสาขา มหาอุปาสิกา อญฺญตรสฺมิํ อุสฺสวทิวเส อุยฺยาเน วิจรณตฺถํ สหายิกาหิ ปริชเนน จ อุสฺสาหิตา สุนฺหาตานุลิตฺตา สุโภชนํ ภุญฺชิตฺวา มหาลตาปสาธนํ ปิฬนฺธิตฺวา ปญฺจมตฺเตหิ สหายิกาสเตหิ ปริวาริตา มหนฺเตน อิสฺสริเยน มหตา ปริจฺเฉเทน เคหโต นิกฺขมฺม อุยฺยานํ อุทฺทิสฺส คจฺฉนฺตี จินฺเตสิ ‘‘พาลทาริกาย วิย กิํ เม โมฆกีฬิเตน, หนฺทาหํ วิหารํ คนฺตฺวา ภควนฺตํ มโนภาวนีเย จ อยฺเย วนฺทิสฺสามิ, ธมฺมญฺจ โสสฺสามี’’ติ วิหารํ คนฺตฺวา เอกมนฺเต ฐตฺวา มหาลตาปิฬนฺธนํ โอมุญฺจิตฺวา ตํ ทาสิยา หตฺเถ ทตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ ตสฺสา ภควา ธมฺมํ เทเสสิฯ

สา ธมฺมํ สุตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา มโนภาวนีเย จ ภิกฺขู วนฺทิตฺวา วิหารโต นิกฺขมิตฺวา โถกํ คนฺตฺวา ทาสิํ อาห ‘‘หนฺท เช อาภรณํ ปิฬนฺธิสฺสามี’’ติฯ สา ตํ ภณฺฑิกํ กตฺวา พนฺธิตฺวา วิหาเร ฐเปตฺวา ตหํ ตหํ วิจริตฺวา คมนกาเล วิสฺสริตฺวา คตตฺตา ‘‘วิสฺสริตํ มยา, ติฏฺฐ อยฺเย อาหริสฺสามี’’ติ นิวตฺติตุกามา อโหสิฯ วิสาขา ‘‘สเจ เช วิหาเร ฐเปตฺวา วิสฺสริตํ, ตสฺส วิหารสฺเสว อตฺถาย ตํ ปริจฺจชิสฺสามี’’ติ วิหารํ คนฺตฺวา ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา อตฺตโน อธิปฺปายํ ปเวเทนฺตี ‘‘วิหารํ, ภนฺเต, กาเรสฺสามิ, อธิวาเสตุ เม ภควา อนุกมฺปํ อุปาทายา’’ติ อาหฯ อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวนฯ

สา ตํ ปิฬนฺธนํ สตสหสฺสาธิกนวโกฏิอคฺฆนกํ วิสฺสชฺเชตฺวา อายสฺมตา มหาโมคฺคลฺลาเนน นวกมฺมาธิฏฺฐายเกน สุวิภตฺตภิตฺติถมฺภตุลาโคปานสิกณฺณิกทฺวารพาหวาตปาน โสปานาทิเคหาวยวํ มโนหรํ สุวิกปฺปิตกฏฺฐกมฺมรมณียํ สุปริกมฺมกตสุธากมฺมํ มนุญฺญํ สุวิรจิตมาลากมฺมลตากมฺมาทิจิตฺตกมฺมวิจิตฺตํ สุปรินิฏฺฐิตมณิกุฏฺฏิม สทิสภูมิตลํ เทววิมานสทิสํ เหฏฺฐาภูมิยํ ปญฺจ คพฺภสตานิ, อุปริภูมิยํ ปญฺจ คพฺภสตานีติ คพฺภสหสฺสปฏิมณฺฑิตํ พุทฺธสฺส ภควโต ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ วสนานุจฺฉวิกํ มหนฺตํ ปาสาทํ ตสฺส ปริวารปาสาทสหสฺสญฺจ เตสํ ปริวารภาเวน กุฏิมณฺฑปจงฺกมนาทีนิ จ กาเรนฺตี นวหิ มาเสหิ วิหารํ นิฏฺฐาเปสิฯ ปรินิฏฺฐิเต จ วิหาเร นวเหว หิรญฺญโกฏีหิ วิหารมหํ กาเรนฺตี ปญฺจมตฺเตหิ สหายิกาสเตหิ สทฺธิํ ปาสาทํ อภิรุหิตฺวา ตสฺส สมฺปตฺติํ ทิสฺวา โสมนสฺสชาตา สหายิกา อาห ‘‘อิมํ เอวรูปํ ปาสาทํ กาเรนฺติยา ยํ มยา ปุญฺญํ ปสุตํ, ตํ อนุโมทถ, ปตฺติทานํ โว ทมฺมี’’ติฯ ‘‘อโห สาธุ อโห สาธู’’ติ ปสนฺนจิตฺตา สพฺพาปิ อนุโมทิํสุฯ

ตตฺถ อญฺญตรา อุปาสิกา วิเสสโต ตํ ปตฺติทานํ มนสากาสิฯ สา น จิรสฺเสว กาลํ กตฺวา ตาวติํเสสุ นิพฺพตฺติฯ ตสฺสา ปุญฺญานุภาเวน อเนกกูฏาคารปาการอุยฺยานโปกฺขรณิอาทิปฏิมณฺฑิตํ โสฬสโยชนายามวิตฺถารพฺเพธํ อตฺตโน ปภาย โยชนสตํ ผรนฺตํ อากาสจาริํ มหนฺตํ วิมานํ ปาตุรโหสิฯ สา คจฺฉนฺตีปิ อจฺฉราสหสฺสปริวารา สห วิมาเนน คจฺฉติฯ วิสาขา ปน มหาอุปาสิกา วิปุลปริจฺจาคตาย สทฺธาสมฺปตฺติยา จ นิมฺมานรตีสุ นิพฺพตฺติตฺวา สุนิมฺมิตเทวราชสฺส อคฺคมเหสิภาวํ สมฺปาปุณิฯ อถายสฺมา อนุรุทฺโธ เทวจาริกํ จรนฺโต ตํ วิสาขาย สหายิกํ ตาวติํสภวเน อุปฺปนฺนํ ทิสฺวา –

[729]

‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน, ยา ตฺวํ ติฏฺฐสิ เทวเต;

โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพา, โอสธี วิย ตารกาฯ

[730]

‘‘ตสฺสา เต นจฺจมานาย, องฺคมงฺเคหิ สพฺพโส;

ทิพฺพา สทฺทา นิจฺฉรนฺติ, สวนียา มโนรมาฯ

[731]

‘‘ตสฺสา เต นจฺจมานาย, องฺคมงฺเคหิ สพฺพโส;

ทิพฺพา คนฺธา ปวายนฺติ, สุจิคนฺธา มโนรมาฯ

[732]

‘‘วิวตฺตมานา กาเยน, ยา เวณีสุ ปิฬนฺธนา;

เตสํ สุยฺยติ นิคฺโฆโส, ตูริเย ปญฺจงฺคิเก ยถาฯ

[733]

‘‘วฏํสกา วาตธุตา, วาเตน สมฺปกมฺปิตา;

เตสํ สุยฺยติ นิคฺโฆโส, ตูริเย ปญฺจงฺคิเก ยถาฯ

[734]

‘‘ยาปิ เต สิรสฺมิํ มาลา, สุจิคนฺธา มโนรมา;

วาติ คนฺโธ ทิสา สพฺพา, รุกฺโข มญฺชูสโก ยถาฯ

[735]

‘‘ฆายเส ตํ สุจิคนฺธํ, รูปํ ปสฺสสิ อมานุสํ;

เทวเต ปุจฺฉิตาจิกฺข, กิสฺส กมฺมสฺสิทํ ผล’’นฺติฯ –

อิมาหิ คาถาหิ ปุจฺฉิฯ สาปิ ตสฺส เอวํ พฺยากาสิ –

[736]

‘‘สาวตฺถิยํ มยฺหํ สขี ภทนฺเต, สงฺฆสฺส กาเรสิ มหาวิหารํ;

ตตฺถปฺปสนฺนา อหมานุโมทิํ, ทิสฺวา อคารญฺจ ปิยญฺจ เมตํฯ

[737]

‘‘ตาเยว เม สุทฺธนุโมทนาย, ลทฺธํ วิมานพฺภุตทสฺสเนยฺยํ;

สมนฺตโต โสฬสโยชนานิ, เวหายสํ คจฺฉติ อิทฺธิยา มมฯ

[738]

‘‘กูฏาคารา นิเวสา เม, วิภตฺตา ภาคโส มิตา;

ททฺทลฺลมานา อาภนฺติ, สมนฺตา สตโยชนํฯ

[739]

‘‘โปกฺขรญฺโญ จ เม เอตฺถ, ปุถุโลมนิเสวิตา;

อจฺโฉทกา วิปฺปสนฺนา, โสณฺณวาลุกสนฺถตาฯ

[740]

‘‘นานาปทุมสญฺฉนฺนา, ปุณฺฑรีกสโมตตา;

สุรภี สมฺปวายนฺติ, มนุญฺญา มาลุเตริตาฯ

[741]

‘‘ชมฺพุโย ปนสา ตาลา, นาฬิเกรวนานิ จ;

อนฺโตนิเวสเน ชาตา, นานารุกฺขา อโรปิมาฯ

[742]

‘‘นานาตูริยสงฺฆุฏฺฐํ, อจฺฉราคณโฆสิตํ;

โยปิ มํ สุปิเน ปสฺเส, โสปิ วิตฺโต สิยา นโรฯ

[743]

‘‘เอตาทิสํ อพฺภุตทสฺสเนยฺยํ, วิมานํ สพฺพโส ปภํ;

มม กมฺเม หิ นิพฺพตฺตํ, อลํ ปุญฺญานิ กาตเว’’ติฯ

[736] ตตฺถ สาวตฺถิยํ มยฺหํ สขี ภทนฺเต, สงฺฆสฺส กาเรสิ มหาวิหารนฺติ ภนฺเต อนุรุทฺธ , สาวตฺถิยา สมีเป ปาจีนปสฺเส มยฺหํ มม สกฺขี สหายิกา วิสาขา มหาอุปาสิกา อาคตาคตํ จาตุทฺทิสํ ภิกฺขุสงฺฆํ อุทฺทิสฺส นวหิรญฺญโกฏิปริจฺจาเคน ปุพฺพารามํ นาม มหนฺตํ วิหารํ กาเรสิฯ ตตฺถปฺปสนฺนา อหมานุโมทินฺติ ตสฺมิํ วิหาเร กตปริโยสิเต สงฺฆสฺส นิยฺยาทิยมาเน ตาย กเต ปตฺติทาเน ‘‘อโห ฐาเน วต ปริจฺจาโค กโต’’ติ ปสนฺนา รตนตฺตเย กมฺมผเล จ สญฺชาตปสาทา อหํ อนุโมทิํฯ วตฺถุวเสน ตสฺสา อนุโมทนาย อุฬารภาวํ ทสฺเสตุํ ‘‘ทิสฺวา อคารญฺจ ปิยญฺจ เมต’’นฺติ อาหฯ สหสฺสคพฺภํ อติวิย รมณียํ เทววิมานสทิสํ ตญฺจ อคารํ มหนฺตํ ปาสาทํ ปิยญฺจ เม พุทฺธปฺปมุขํ สงฺฆํ อุทฺทิสฺส ตาทิสํ มหนฺตํ ธนปริจฺจาคํ ทิสฺวา อนุโมทินฺติ โยชนาฯ

[737] ตาเยว เม สุทฺธนุโมทนายาติ ยถาวุตฺตาย เทยฺยธมฺมปริจฺจาคาภาเวน สุทฺธาย เกวลาย อนุโมทนาเยวฯ ลทฺธํ วิมานพฺภุตทสฺสเนยฺยนฺติ มยฺหํ ปุพฺเพ อีทิสสฺส อภูตปุพฺพตาย อพฺภุตํ สมนฺตภทฺทกภาเวน อติวิย สุรูปตาย จ ทสฺสเนยฺยํ อิมํ วิมานํ ลทฺธํ อธิคตํฯ เอวํ ตสฺส วิมานสฺส อภิรูปตํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ปมาณมหตฺตํ ปภาวมหตฺตํ อุปโภควตฺถุมหตฺตญฺจ ทสฺเสตุํ ‘‘สมนฺตโต โสฬสโยชนานี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ อิทฺธิยา มมาติ มม ปุญฺญิทฺธิยาฯ

[739] โปกฺขรญฺโญติ โปกฺขรณิโยฯ ปุถุโลมนิเสวิตาติ ทิพฺพมจฺเฉหิ อุปเสวิตาฯ

[740] นานาปทุมสญฺฉนฺนาติ สตปตฺตสหสฺสปตฺตาทิเภเทหิ นานาวิเธหิ รตฺตปทุเมหิ รตฺตกมเลหิ จ สญฺฉาทิตาฯ ปุณฺฑรีกสโมตตาติ นานาวิเธหิ เสตกมเลหิ สมนฺตโต อวตตา, นานารุกฺขา อโรปิมา สุรภี สมฺปวายนฺตีติ โยชนาฯ

[742] โสปีติ โส สุปินทสฺสาวีปิฯ วิตฺโตติ ตุฏฺโฐฯ

[743] สพฺพโส ปภนฺติ สมนฺตโต โอภาสมานํฯ กมฺเม หีติ กมฺมนิมิตฺตํฯ หีติ นิปาตมตฺตํฯ เจตนานํ วา อปราปรุปฺปตฺติยา พหุภาวโต ‘‘กมฺเมหี’’ติ วุตฺตํฯ อลนฺติ ยุตฺตํฯ กาตเวติ กาตุํฯ

อิทานิ เถโร วิสาขาย นิพฺพตฺตฏฺฐานํ กถาเปตุกาโม อิมํ คาถมาห –

[744]

‘‘ตาเยว เต สุทฺธนุโมทนาย,

ลทฺธํ วิมานพฺภุตทสฺสเนยฺยํ;

ยา เจว สา ทานมทาสิ นารี,

ตสฺสา คติํ พฺรูหิ กุหิํ อุปฺปนฺนา สา’’ติฯ

[744] ตตฺถ ยา เจว สา ทานมทาสิ นารีติ ยสฺส ทานสฺส อนุโมทนาย ตฺวํ อีทิสํ สมฺปตฺติํ ปฏิลภิ, ตํ ทานํ ยา เจว สา นารี อทาสีติ วิสาขํ มหาอุปาสิกํ สนฺธาย วทติฯ ตาย เอว เทวตาย ตสฺสา สมฺปตฺติํ กถาเปตุกาโม อาห ‘‘ตสฺสา คติํ พฺรูหิ กุหิํ อุปฺปนฺนา สา’’ติฯ ตสฺสา คตินฺติ ตาย นิพฺพตฺตเทวคติํฯ

อิทานิ เถเรน ปุจฺฉิตมตฺถํ ทสฺเสนฺตี อาห –

[745]

‘‘ยา สา อหุ มยฺหํ สขี ภทนฺเต, สงฺฆสฺส กาเรสิ มหาวิหารํ;

วิญฺญาตธมฺมา สา อทาสิ ทานํ, อุปฺปนฺนา นิมฺมานรตีสุ เทเวสุฯ

[746]

‘‘ปชาปตี ตสฺส สุนิมฺมิตสฺส,

อจินฺติโย กมฺมวิปาก ตสฺสา;

ยเมตํ ปุจฺฉสิ ‘กุหิํ อุปฺปนฺนา สา’ติ,

ตํ เต วิยากาสิํ อนญฺญถา อห’’นฺติฯ

[745] ตตฺถ วิญฺญาตธมฺมาติ วิญฺญาตสาสนธมฺมา, ปฏิวิทฺธจตุสจฺจธมฺมาติ อตฺโถฯ

[746] สุนิมฺมิตสฺสาติ สุนิมฺมิตสฺส เทวราชสฺสฯ

อจินฺติโย กมฺมวิปาก ตสฺสาติ วิภตฺติโลปํ กตฺวา นิทฺเทโส, ตสฺสา มม สขิยา นิพฺพานรตีสุ นิพฺพตฺตาย กมฺมวิปาโก ปุญฺญกมฺมสฺส วิปากภูตา ทิพฺพสมฺปตฺติ อจินฺติยา อปฺปเมยฺยาติ อตฺโถฯ อนญฺญถาติ อวิปรีตํ ยถาสภาวโตฯ กถํ ปนายํ ตสฺสา สมฺปตฺติํ อญฺญาสีติ? สุภทฺทา วิย ภทฺทาย, วิสาขาปิ เทวธีตา อิมิสฺสา สนฺติกํ อคมาสิฯ

อิทานิ เทวธีตา เถรํ อญฺเญสมฺปิ ทานสมาทปเน นิโยเชนฺตี อิมาหิ คาถาหิ ธมฺมํ เทเสสิ –

[747]

‘‘เตนหญฺเญปิ สมาทเปถ, สงฺฆสฺส ทานานิ ททาถ วิตฺตา;

ธมฺมญฺจ สุณาถ ปสนฺนมานสา, สุทุลฺลโภ ลทฺโธ มนุสฺสลาโภฯ

[748]

‘‘ยํ มคฺคํ มคฺคาธิปตี อเทสยิ, พฺรหฺมสฺสโร กญฺจนสนฺนิภตฺตโจ;

สงฺฆสฺส ทานานิ ททาถ วิตฺตา, มหปฺผลา ยตฺถ ภวนฺติ ทกฺขิณาฯ

[749]

‘‘เย ปุคฺคลา อฏฺฐ สตํ ปสตฺถา, จตฺตาริ เอตานิ ยุคานิ โหนฺติ;

เต ทกฺขิเณยฺยา สุคตสฺส สาวกา, เอเตสุ ทินฺนานิ มหปฺผลานิฯ

[750]

‘‘จตฺตาโร จ ปฏิปนฺนา, จตฺตาโร จ ผเล ฐิตา;

เอส สงฺโฆ อุชุภูโต, ปญฺญาสีลสมาหิโตฯ

[751]

‘‘ยชมานานํ มนุสฺสานํ, ปุญฺญเปกฺขาน ปาณินํ;

กโรตํ โอปธิกํ ปุญฺญํ, สงฺเฆ ทินฺนํ มหปฺผลํฯ

[752]

‘‘เอโส หิ สงฺโฆ วิปุโล มหคฺคโต, เอสปฺปเมยฺโย อุทธีว สาคโร;

เอเต หิ เสฏฺฐา นรวีรสาวกา, ปภงฺกรา ธมฺมมุทีรยนฺติฯ

[753]

‘‘เตสํ สุทินฺนํ สุหุตํ สุยิฏฺฐํ, เย สงฺฆมุทฺทิสฺส ททนฺติ ทานํ;

สา ทกฺขิณา สงฺฆคตา ปติฏฺฐิตา, มหปฺผลา โลกวิทูน วณฺณิตาฯ

[754]

‘‘เอตาทิสํ ยญฺญมนุสฺสรนฺตา, เย เวทชาตา วิจรนฺติ โลเก;

วิเนยฺย มจฺเฉรมลํ สมูลํ, อนินฺทิตา สคฺคมุเปนฺติ ฐาน’’นฺติฯ

[747] ตตฺถ เตนหญฺเญปีติ เตนหิ อญฺเญปิฯ เตนาติ จ เตน การเณน, หีติ นิปาตมตฺตํฯ ‘‘สมาทเปถา’’ติ วตฺวา สมาทปนาการํ ทสฺเสตุํ ‘‘สงฺฆสฺส ทานานิ ททาถา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อฏฺฐหิ อกฺขเณหิ วชฺชิตํ มนุสฺสภาวํ สนฺธายาห ‘‘สุทุลฺลโภ ลทฺโธ มนุสฺสลาโภ’’ติฯ ตตฺถ อฏฺฐ อกฺขณา นาม ตโย อปายา อรูปา อสญฺญสตฺตา ปจฺจนฺตเทโส อินฺทฺริยานํ เวกลฺลํ นิยตมิจฺฉาทิฏฺฐิกตา อปาตุภาโว พุทฺธสฺสาติฯ

[748] ยํ มคฺคนฺติ ยํ เขตฺตวิเสเส กตํ ทานํ, ตํ เอกนฺเตน สุคติสมฺปาปนโต สุคติคามิมคฺคํ อปายมคฺคโต ชคฺฆมคฺคาทิโต จ อติวิย เสฏฺฐภาเวน มคฺคาธิปนฺติ กตฺวาฯ ทานมฺปิ หิ สทฺธาหิริโย วิย ‘‘เทวโลกคามิมคฺโค’’ติ วุจฺจติฯ ยถาห –

‘‘สทฺธา หิริยํ กุสลญฺจ ทานํ, ธมฺมา เอเต สปฺปุริสานุยาตา;

เอตญฺหิ มคฺคํ ทิวิยํ วทนฺติ, เอเตน หิ คจฺฉติ เทวโลก’’นฺติฯ(อ. นิ. 8.32; กถา. 480);

‘‘มคฺคาธิปตี’’ติ วา ปาโฐ, ตสฺส อริยมคฺเคน สเทวกสฺส โลกสฺส อธิปติภูโต สตฺถาติ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ สงฺฆสฺส ทานานิ ททาถาติอาทินา ปุนปิ ทกฺขิเณยฺเยสุ ทานสํวิภาเค นิโยเชนฺตี อาหฯ

[749] อิทานิ ตํ ทกฺขิเณยฺยํ อริยสงฺฆํ สรูปโต ทสฺเสนฺตี ‘‘เย ปุคฺคลา อฏฺฐ สตํ ปสตฺถา’’ติ คาถมาหฯ ตตฺถ เยติ อนิยมิตนิทฺเทโสฯ ปุคฺคลาติ สตฺตาฯ อฏฺฐาติ เตสํ คณนปริจฺเฉโทฯ เต หิ จตฺตาโร จ ปฏิปนฺนา จตฺตาโร จ ผเล ฐิตาติ อฏฺฐ โหนฺติฯ สตํ ปสตฺถาติ สปฺปุริเสหิ พุทฺธปจฺเจกพุทฺธสาวเกหิ อญฺเญหิ จ เทวมนุสฺเสหิ ปสฺสตฺถาฯ กสฺมา? สหชาตสีลาทิคุณโยคโตฯ เตสญฺหิ จมฺปกพกุลกุสุมาทีนํ วิย สหชาตวณฺณคนฺธาทโย สหชาตสีลสมาธิอาทโย คุณา, เตน เต วณฺณคนฺธาทิสมฺปนฺนานิ วิย ปุปฺผานิ เทวมนุสฺสานํ สตํ ปิยา มนาปา ปาสํสิยา จ โหนฺติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘เย ปุคฺคลา อฏฺฐ สตํ ปสตฺถา’’ติฯ เต ปน สงฺเขปโต โสตาปตฺติมคฺคฏฺโฐ ผลฏฺโฐติ เอกํ ยุคํ, เอวํ ยาว อรหตฺตมคฺคฏฺโฐ ผลฏฺโฐติ เอกํ ยุคนฺติ จตฺตาริ ยุคานิ โหนฺติฯ เตนาห ‘‘จตฺตาริ เอตานิ ยุคานิ โหนฺติ เต ทกฺขิเณยฺยา’’ติฯ เตติ ปุพฺเพ อนิยมโต อุทฺทิฏฺฐานํ นิยเมตฺวา ทสฺสนํฯ เต หิ สพฺเพปิ กมฺมํ กมฺมผลญฺจ สทฺทหิตฺวา ทาตพฺพเทยฺยธมฺมสงฺขาตํ ทกฺขิณํ อรหนฺตีติ ทกฺขิเณยฺยา คุณวิเสสโยเคน ทานสฺส มหปฺผลภาวสาธนโตฯ สุคตสฺส สาวกาติ สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ธมฺมสวนนฺเต อริยาย ชาติยา ชาตตาย ตํ ธมฺมํ สุณนฺตีติ สาวกาฯ เอเตสุ ทินฺนานิ มหปฺผลานีติ เอเตสุ สุคตสฺส สาวเกสุ อปฺปกานิปิ ทานานิ ทินฺนานิ ปฏิคฺคาหกโต ทกฺขิณาวิสุทฺธิยา มหปฺผลานิ โหนฺติฯ เตนาห ภควา ‘‘ยาวตา, ภิกฺขเว, สงฺฆา วา คณา วา, ตถาคตสาวกสงฺโฆ เตสํ อคฺคมกฺขายตี’’ติอาทิ (อ. นิ. 4.34; 5.32; อิติวุ. 90)ฯ

[750] จตฺตาโร จ ปฏิปนฺนาติอาทิ เหฏฺฐา วุตฺตตฺถเมวฯ

อิธ ปน อายสฺมา อนุรุทฺโธ อตฺตนา เทวตาย จ วุตฺตมตฺถํ มนุสฺสโลกํ อาคนฺตฺวา ภควโต อาโรเจสิฯ ภควา ตมตฺถํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย ธมฺมํ เทเสสิฯ สา เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา อโหสีติฯ

วิหารวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. จตุริตฺถิวิมานวณฺณนา

อภิกฺกนฺเตน วณฺเณนาติ จตุริตฺถิวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควติ สาวตฺถิยํ วิหรนฺเต อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เหฏฺฐา วุตฺตนเยน เทวจาริกํ จรนฺโต ตาวติํสภวนํ คโตฯ โส ตตฺถ ปฏิปาฏิยา ฐิเตสุ จตูสุ วิมาเนสุ จตสฺโส เทวธีตโร ปจฺเจกํ อจฺฉราสหสฺสปริวารา ทิพฺพสมฺปตฺติํ อนุภวนฺติโย ทิสฺวา ตาหิ ปุพฺเพ กตกมฺมํ ปุจฺฉนฺโต –

[755] ‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน…เป.…วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ –

อิมาหิ คาถาหิ ปฏิปาฏิยา ปุจฺฉิฯ ตาปิ ตสฺส ปุจฺฉานนฺตรํ ปฏิปาฏิยา พฺยากริํสุฯ ตํ ทสฺเสตุํ –

[758] ‘‘สา เทวตา อตฺตมนา…เป.…ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผล’’นฺติฯ –

อยํ คาถา วุตฺตาฯ

ตา กิร กสฺสปสฺส ภควโต กาเล เอสิกานามเก รฏฺเฐ ปณฺณกเต นาม นคเร กุลเคเห นิพฺพตฺตา วยปฺปตฺตา ตสฺมิํเยว นคเร ปติกุลํ คตา สมคฺควาสํ วสนฺติฯ ตาสุ เอกา อญฺญตรํ ปิณฺฑจาริกํ ภิกฺขุํ ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺตา อินฺทีวรกลาปํ อทาสิ, อปรา อญฺญสฺส นีลุปฺปลหตฺถกํ อทาสิ, อปรา ปทุมหตฺถกํ อทาสิ, อปรา สุมนมกุฬานิ อทาสิฯ ตา อปเรน สมเยน กาลํ กตฺวา ตาวติํสภวเน นิพฺพตฺติํสุ, ตาสํ อจฺฉราสหสฺสํ ปริวาโร อโหสิฯ ตา ตตฺถ ยาวตายุกํ ทิพฺพสมฺปตฺติํ อนุภวิตฺวา ตโต จุตา ตสฺเสว กมฺมสฺส วิปากาวเสเสน อปราปรํ ตตฺเถว สํสรนฺติโย อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ตตฺเถว อุปฺปนฺนา วุตฺตนเยน อายสฺมตา มหาโมคฺคลฺลาเนน ปุจฺฉิตาฯ ตาสุ เอกา อตฺตนา กตํ ปุพฺพกมฺมํ เถรสฺส กเถนฺตี –

[759]