เมนู

วิเนยฺย มจฺเฉรมลํ สมูลนฺติ มจฺเฉรเมว จิตฺตสฺส มลินภาวกรณโต มจฺเฉรมลํ, อถ วา มจฺเฉรญฺจ อญฺญํ อิสฺสาโลภโทสาทิมลญฺจาติ มจฺเฉรมลํฯ ตญฺจ อวิชฺชาวิจิกิจฺฉาวิปลฺลาสาทีหิ สห มูเลหีติ สมูลํ วิเนยฺย วินยิตฺวา วิกฺขมฺเภตฺวา อนินฺทิตฺวา สคฺคมุเปนฺติ ฐานนฺติ โยชนาฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

อิมํ ปน สพฺพํ ปวตฺติํ สกฺโก เทวานมินฺโท ‘‘ททฺทลฺลมานา วณฺเณนา’’ติอาทินา อายสฺมโต มหาโมคฺคลฺลานสฺส อาจิกฺขิ, อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ภควโต อาโรเจสิ, ภควา ตมตฺถํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย ธมฺมํ เทเสสิฯ สา เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา อโหสิฯ

ททฺทลฺลวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. เปสวตีวิมานวณฺณนา

ผลิกรชตเหมชาลฉนฺนนฺติ เปสวตีวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเนฯ เตน สมเยน มคเธสุ นาลกคาเม เอกสฺมิํ คหปติมหาสารกุเล เปสวตี นาม กุลสุณฺหา อโหสิฯ สา กิร กสฺสปสฺส ภควโต โยชนิเก กนกถูเป กยิรมาเน ทาริกา หุตฺวา มาตรา สทฺธิํ เจติยฏฺฐานํ คนฺตฺวา มาตรํ ปุจฺฉิ ‘‘กิํ อิเม, อมฺม, กโรนฺตี’’ติ? ‘‘เจติยํ กาตุํ สุวณฺณิฏฺฐกา กโรนฺตี’’ติฯ ตํ สุตฺวา ทาริกา ปสนฺนมานสา มาตรํ อาห – ‘‘อมฺม, มม คีวาย อิทํ โสวณฺณมยํ ขุทฺทกปิฬนฺธนํ อตฺถิ, อิมาหํ เจติยตฺถาย เทมี’’ติฯ มาตา ‘‘สาธุ เทหี’’ติ วตฺวา ตํ คีวโต โอมุญฺจิตฺวา สุวณฺณการสฺส หตฺเถ อทาสิ ‘‘อิทํ อิมาย ทาริกาย ปริจฺจชิตํ, อิมมฺปิ ปกฺขิปิตฺวา อิฏฺฐกํ กโรหี’’ติฯ สุวณฺณกาโร ตถา อกาสิฯ สา ทาริกา อปรภาเค กาลํ กตฺวา เตเนว ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา สุคติยํเยว อปราปรํ สํสรนฺตี อมฺหากํ ภควโต กาเล นาลกคาเม นิพฺพตฺตา อนุกฺกเมน ทฺวาทสวสฺสิกา ชาตาฯ

สา เอกทิวสํ มาตรา เปสิตํ มูลํ คเหตฺวา เตลตฺถาย อญฺญตรํ อาปณํ อคมาสิฯ

ตสฺมิญฺจ อาปเณ อญฺญตโร กุฏุมฺพิยปุตฺโต ปิตรา นิทหิตฺวา ฐปิตํ พหุํ หิรญฺญสุวณฺณํ มุตฺตามณิรตนานิ จ คเหตุํ อุทฺธรนฺโต อาปณิโก กมฺมพเลน กถลปาสาณสกฺขรรูเปน อุปฏฺฐหนฺตานิ ทิสฺวา ตโต เอกเทสํ ‘‘ปุญฺญวนฺตานํ วเสน หิรญฺญสุวณฺณาทิ ภวิสฺสตี’’ติ วีมํสิตุํ ราสิํ กตฺวา ฐเปสิฯ อถ นํ สา ทาริกา ทิสฺวา ‘‘กสฺมา อาปเณ รตนานิ เอวํ ฐปิตานิ, นนุ นาม สมฺมเทว ปฏิสาเมตพฺพานี’’ติ อาหฯ อาปณิโก ตํ สุตฺวา ‘‘มหาปุญฺญา อยํ ทาริกา, อิมิสฺสา วเสน สพฺพมิทํ หิรญฺญาทิ เอว หุตฺวา อมฺหากํ วินิโยคํ คมิสฺสติ, สงฺคณฺหิสฺสามิ น’’นฺติ จินฺเตตฺวา ตสฺสา มาตุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ‘‘อิมํ ทาริกํ มยฺหํ ปุตฺตสฺสตฺถาย เทหี’’ติ วาเรตฺวา พหุธนํ ทตฺวา อาวาหวิวาหํ กตฺวา ตํ อตฺตโน เคหํ อาเนสิฯ อถสฺสา สีลาจารํ ญตฺวา ภณฺฑาคารํ วิวริตฺวา ‘‘กิํ เอตฺถ ปสฺสสี’’ติ วตฺวา ตาย ‘‘หิรญฺญสุวณฺณมณิเมว ราสิกตํ ปสฺสามี’’ติ วุตฺเต ‘‘เอตานิ อมฺหากํ กมฺมพเลน อนฺตรธายนฺตานิ ตว ปุญฺญวิเสเสน ปุน วิเสสานิ ชาตานิ, ตสฺมา อิโต ปฏฺฐาย อิมสฺมิํ เคเห สพฺพํ ตฺวํเยว วิจาเรหิ , ตยา ทินฺนเมว มยํ ปริภุญฺชิสฺสามา’’ติ วตฺวา ตโต ปภุติ ตํ ‘‘เปสวตี’’ติ โวหริํสุฯ

เตน จ สมเยน อายสฺมา ธมฺมเสนาปติ อตฺตโน อายุสงฺขารานํ ปริกฺขีณภาวํ ญตฺวา ‘‘มยฺหํ มาตุยา รูปสาริพฺราหฺมณิยา โปสาวนิกมูลํ ทตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ปรินิพฺพานํ อนุชานาเปตฺวา สตฺถุ อาณาย มหนฺตํ ปาฏิหาริยํ ทสฺเสตฺวา อเนเกหิ ถุติสหสฺเสหิ ภควนฺตํ โถเมตฺวา ยาว ทสฺสนวิสยาติกฺกมา อภิมุโขว อปกฺกมิตฺวา ปุน วนฺทิตฺวา ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต วิหารา นิกฺขมฺม ภิกฺขุสงฺฆสฺส โอวาทํ ทตฺวา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ สมสฺสาเสตฺวา จตสฺโสปิ ปริสา นิวตฺเตตฺวา อนุกฺกเมน นาลกคามํ ปตฺวา มาตรํ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาเปตฺวา ปจฺจูสสมเย ชาโตวรเก ปรินิพฺพายิฯ ปรินิพฺพุตสฺส จสฺส สรีรสกฺการกรณวเสน เทวา เจว มนุสฺสา จ สตฺตาหํ วีตินาเมสุํ, อครุจนฺทนาทีหิ หตฺถสตุพฺเพธํ จิตกมกํสุฯ

เปสวตีปิ เถรสฺส ปรินิพฺพานํ สุตฺวา ‘‘คนฺตา ปูเชสฺสามี’’ติ สุวณฺณปุปฺเผหิ คนฺธชาเตหิ จ ปูริตานิ จงฺโกฏกานิ คาหาเปตฺวา คนฺตุกามา สสุรํ อาปุจฺฉิตฺวา เตน ‘‘ตฺวํ ครุภารา, ตตฺถ จ มหาชนสมฺมทฺโท, ปุปฺผคนฺธานิ เปเสตฺวา อิเธว โหหี’’ติ วุตฺตาปิ สทฺธาชาตา ‘‘ยทิปิ เม ตตฺถ ชีวิตนฺตราโย สิยา, คนฺตาว ปูชาสกฺการํ กริสฺสามี’’ติ ตํ วจนํ อคฺคเหตฺวา สปริวารา ตตฺถ คนฺตฺวา คนฺธปุปฺผาทีหิ ปูเชตฺวา กตญฺชลี อฏฺฐาสิฯ ตสฺมิญฺจ สมเย เถรํ ปูเชตุํ อาคตานํ ราชปริสานํ หตฺถี มตฺโต หุตฺวา ตํ ปเทสํ อุปคญฺฉิฯ ตํ ทิสฺวา มรณภยภีเตสุ มนุสฺเสสุ ปลายนฺเตสุ ชนสมฺมทฺเทน ปติตํ เปสวติํ มหาชโน อกฺกมิตฺวา มาเรสิฯ สา ปูชาสกฺการํ กตฺวา เถรคตาย สทฺธาย สมฺปนฺนจิตฺตา เอว กาลํ กตฺวา ตาวติํสภวเน นิพฺพตฺติ, อจฺฉราสหสฺสญฺจสฺสา ปริวาโร อโหสิฯ

สา ตาวเทว อตฺตโน ทิพฺพสมฺปตฺติํ โอโลเกตฺวา ‘‘กีทิเสน นุ โข ปุญฺเญน มยา เอสา ลทฺธา’’ติ, ตสฺสา เหตุํ อุปธาเรนฺตี เถรํ อุทฺทิสฺส กตํ ปูชาสกฺการํ ทิสฺวา, รตนตฺตเย อภิปฺปสนฺนมานสา สตฺถารํ วนฺทิตุํ อจฺฉราสหสฺสปริวุตา สฏฺฐิสกฏภาราลงฺการปฏิมณฺฑิตตฺตภาวา สุมหติยา เทวิทฺธิยา จนฺโท วิย จ สูริโย วิย จ ทส ทิสา โอภาสยมานา สห วิมาเนน อาคนฺตฺวา วิมานโต โอรุยฺห ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา อญฺชลิํ ปคฺคยฺห อฏฺฐาสิฯ เตน จ สมเยน อายสฺมา วงฺคีโส ภควโต สมีเป นิสินฺโน ภควนฺตํ เอวมาห ‘‘ปฏิภาติ มํ ภควา อิมิสฺสา เทวตาย กตกมฺมํ ปุจฺฉิตุ’’นฺติฯ ‘‘ปฏิภาตุ ตํ, วงฺคีสา’’ติ ภควา อโวจฯ อถ อายสฺมา วงฺคีโส ตาย เทวตาย กตกมฺมํ ปุจฺฉิตุกาโม ปฐมํ ตาวสฺสา วิมานํ สํวณฺเณนฺโต อาห –

[646]

‘‘ผลิกรชตเหมชาลฉนฺนํ, วิวิธจิตฺรตลมทฺทสํ สุรมฺมํ;

พฺยมฺหํ สุนิมฺมิตํ โตรณูปปนฺนํ, รุจกุปกิณฺณมิทํ สุภํ วิมานํฯ

[647]

‘‘ภาติ จ ทส ทิสา นเภว สุริโย, สรเท ตโมนุโท สหสฺสรํสี;

ตถา ตปติ มิทํ ตว วิมานํ, ชลมิว ธูมสิโข นิเส นภคฺเคฯ

[648]

‘‘มุสตีว นยนํ สเตรตาว, อากาเส ฐปิตมิทํ มนุญฺญํ;

วีณามุรชสมฺมตาฬฆุฏฺฐํ, อิทฺธํ อินฺทปุรํ ยถา ตเวทํฯ

[649]

‘‘ปทุมกุมุทุปฺปลกุวลยํ , โยธิกพนฺธุกโนชกา จ สนฺติ;

สาลกุสุมิตปุปฺผิตา อโสกา, วิวิธทุมคฺคสุคนฺธเสวิตมิทํฯ

[650]

‘‘สฬลลพุชภุชกสํยุตฺตา, กุสกสุผุลฺลิตลตาวลมฺพินีหิ;

มณิชาลสทิสา ยสสฺสินี, รมฺมา โปกฺขรณี อุปฏฺฐิตา เตฯ

[651]

‘‘อุทกรุหา จ เยตฺถิ ปุปฺผชาตา, ถลชา เย จ สนฺติ รุกฺขชาตา;

มานุสกามานุสฺสกา จ ทิพฺพา, สพฺเพ ตุยฺหํ นิเวสนมฺหิ ชาตาฯ

[652]

‘‘กิสฺส สํยมทมสฺสยํ วิปาโก, เกนาสิ กมฺมผเลนิธูปปนฺนา;

ยถา จ เต อธิคตมิทํ วิมานํ, ตทนุปทํ อวจาสิฬารปมฺเห’’ติฯ

[646] ตตฺถ ผลิกรชตเหมชาลฉนฺนนฺติ ผลิกมณีหิ รชตเหมชาเลหิ จ ฉาทิตํ, ผลิกมณิมยาหิ ภิตฺตีหิ รชตเหมมเยหิ ชาเลหิ จ สมนฺตโต เหฏฺฐา จ อุปริ จ ฉาทิตํ, วิวิธวณฺณานํ วิจิตฺตสนฺนิเวสานญฺจ ตลานํ ภูมีนํ วเสน วิวิธจิตฺรตลํ อทฺทสํ ปสฺสิํฯ สุรมฺมนฺติ สุฏฺฐุ รมณียํฯ วิหริตุกามา วสนฺติ เอตฺถาติ พฺยมฺหํ, ภวนํฯ โตรณูปปนฺนนฺติ วิวิธมาลากมฺมาทิวิจิตฺเตน สตฺตรตนมเยน โตรเณน อุเปตํฯ

โตรณนฺติ วา ทฺวารโกฏฺฐกปาสาทสฺส นามํ, เตน จ อเนกภูมเกน วิจิตฺตากาเรน ตํ วิมานํ อุเปตํฯ รุจกุปติณฺณนฺติ สุวณฺณวาลิกาหิ โอกิณฺณงฺคณํฯ วาลิกสทิสา หิ สุวณฺณขณฺฑา รุจา นาม, รุจเมว รุจกนฺติ วุตฺตํฯ สุภนฺติ โสภติ, สุฏฺฐุ ภาตีติ วา สุภํฯ วิมานนฺติ วิสิฏฺฐมานํ, ปมาณโต มหนฺตนฺติ อตฺโถฯ

[647] ภาตีติ โชตติ อุชฺชลติฯ นเภว สุริโยติ อากาเส อาทิจฺโจ วิยฯ สรเทติ สรทสมเยฯ ตโมนุโทติ อนฺธการวิทฺธํสโนฯ ตถา ตปติ มิทนฺติ ยถา สรทกาเล สหสฺสรํสี สูริโย, ตถา ตปติ ทิพฺพติ อิทํ ตว วิมานํ, ม-กาโร ปทสนฺธิกโรฯ ชลมิว ธูมสิโขติ ชลนฺโต อคฺคิ วิยฯ อคฺคิ หิ ตสฺส อคฺคโต ธูโม ปญฺญายตีติ ‘‘ธูมสิโข ธูมเกตู’’ติ จ วุจฺจติฯ นิเสติ นิสติ, รตฺติยนฺติ อตฺโถฯ นภคฺเคติ นภโกฏฺฐาเส, อากาสปเทเสติ วุตฺตํ โหติฯ ‘‘นคคฺเค’’ติ วา ปาโฐ, ปพฺพตสิขเรติ อตฺโถฯ อิทํ ตว วิมานนฺติ โยชนาฯ

[648] มุสตีว นยนนฺติ อติวิย อตฺตโน ปภสฺสรตาย ปฏิหนนฺตํ ทสฺสนกิจฺจํ กาตุํ อเทนฺตํ โอโลเกนฺตานํ จกฺขุํ มุสติ วิยฯ เตนาห ‘‘สเตรตาวา’’ติ, วิชฺชุลตา วิยาติ อตฺโถฯ วีณามุรชสมฺมตาฬฆุฏฺฐนฺติ มหตีอาทิวีณานํ เภริอาทิปฏหานํ หตฺถตาฬกํสตาฬานญฺจ สทฺเทหิ โฆสิตํ เอกนินฺนาทํฯ อิทฺธนฺติ เทวปุตฺเตหิ เทวธีตาหิ ทิพฺพสมฺปตฺติยา จ สมิทฺธํฯ อินฺทปุรํ ยถาติ สุทสฺสนนครํ วิยฯ

[649] ปทุมานิ จ กุมุทานิ จ อุปฺปลานิ จ กุวลยานิ จ ปทุมกุมุทุปฺปลกุวลยนฺติ เอกตฺตวเสน วุตฺตํฯ อตฺถีติ วจนํ ปริณาเมตฺวา โยเชตพฺพํฯ ตตฺถ ปทุมคฺคหเณน ปุณฺฑรีกมฺปิ คหิตํ, กุมุทคฺคหเณน เสตรตฺตเภทานิ สพฺพานิ กุมุทานิ, อุปฺปลคฺคหเณน รตฺตอุปฺปลํ สพฺพา วา อุปฺปลชาติ, กุวลยคฺคหเณน นีลุปฺปลเมว คหิตนฺติ เวทิตพฺพํฯ โยธิกพนฺธุกโนชกา จ สนฺตีติ จ-กาโร นิปาตมตฺตํ, โยธิกพนฺธุชีวกอโนชกรุกฺขา จ สนฺตีติ อตฺโถฯ เกจิ ‘‘อโนชกาปิ สนฺตี’’ติ ปาฐํ วตฺวา ‘‘อโนชกาปีติ วุตฺตํ โหตี’’ติ อตฺถํ วทนฺติฯ

สาลกุสุมิตปุปฺผิตา อโสกาติ สาลา กุสุมิตา ปุปฺผิตา อโสกาติ โยเชตพฺพํ วิวิธทุมคฺคสุคนฺธเสวิตมิทนฺติ นานาวิธานํ อุตฺตมรุกฺขานํ โสภเนหิ คนฺเธหิ เสวิตํ ปริภาวิตํ อิทํ เต วิมานนฺติ อตฺโถฯ

[650] สฬลลพุชภุชกสํยุตฺตาติ ตีเร ฐิเตหิ สฬเลหิ ลพุเชหิ ภุชกรุกฺเขหิ จ สหิตาฯ ภุชโก นาม เอโก สุคนฺธรุกฺโข เทวโลเก จ คนฺธมาทเน จ อตฺถิ, อญฺญตฺถ นตฺถีติ วทนฺติฯ กุสกสุผุลฺลิตลตาวลมฺพินีหีติ กุสเกหิ ตาลนาฬิเกราทีหิ ติณชาตีหิ โอลมฺพมานาหิ สนฺตานกวลฺลิอาทีหิ สุฏฺฐุ กุสุมิตลตาหิ จ สํยุตฺตาติ โยชนาฯ มณิชาลสทิสาติ มณิชาลสทิสชลาฯ ‘‘มณิชลสทิสา’’ติปิ ปาฬิ, มณิสทิสชลาติ อตฺโถฯ ยสสฺสินีติ เทวตาย อาลปนํฯ อุปฏฺฐิตา เตติ ยถาวุตฺตคุณา รมณียา โปกฺขรณี ตว วิมานสมีเป ฐิตาฯ

[651] อุทกรุหาติ ยถาวุตฺเต ปทุมาทิเก สนฺธาย วทติฯ เยตฺถีติ เย อตฺถิฯ ถลชาติ โยธิกาทิกาฯ เย จ สนฺตีติ เย อญฺเญปิ รุกฺขชาตา ปุปฺผูปคา จ ผลูปคา จ, เตปิ ตว วิมานสมีเป สนฺติเยวฯ

[652] กิสฺส สํยมทมสฺสยํ วิปาโกติ กายสํยมาทีสุ กีทิสสฺส สํยมสฺส, อินฺทฺริยทมนาทีสุ กีทิสสฺส ทมสฺส อยํ วิปาโกฯ เกนาสีติ อญฺญเมว อุปปตฺตินิพฺพตฺตกํ, อญฺญํ อุปโภคสุขนิพฺพตฺตกํ โหตีติ ‘‘เกนาสิ กมฺมผเลนิธูปปนฺนา’’ติ วตฺวา ปุน ‘‘ยถา จ เต อธิคตมิทํ วิมาน’’นฺติ อาหฯ ตตฺถ กมฺมผเลนาติ กมฺมผเลน วิปจฺจิตุํ อารทฺเธนาติ วจนเสโส, อิตฺถมฺภูตลกฺขเณ เจตํ กรณวจนํฯ ตทนุปทํ อวจาสีติ ตํ กมฺมํ มยา วุตฺตปทสฺส อนุปทํ อนุรูปปทํ กตฺวา กเถยฺยาสิฯ อฬารปมฺเหติ พหลสํหตปขุเม, โคปขุเมติ อธิปฺปาโยฯ

อถ เทวตา อาห –

[653]

‘‘ยถา จ เม อธิคตมิทํ วิมานํ, โกญฺจมยูรจโกร สงฺฆจริตํ;

ทิพฺยปิลวหํสราชจิณฺณํ, ทิชการณฺฑวโกกิลาภินทิตํฯ

[654]

‘‘นานาสนฺตานกปุปฺผรุกฺขวิวิธา , ปาฏลิชมฺพุอโสกรุกฺขวนฺตํ;

ยถา จ เม อธิคตมิทํ วิมานํ, ตํ เต ปเวทยามิ สุโณหิ ภนฺเตฯ

[655]

‘‘มคธวรปุรตฺถิเมน, นาลกคาโม นาม อตฺถิ ภนฺเต;

ตตฺถ อโหสิํ ปุเร สุณิสา, เปสวตีติ ตตฺถ ชานิํสุ มมํฯ

[656]

‘‘สาหมปจิตตฺถธมฺมกุสลํ, เทวมนุสฺสปูชิตํ มหนฺตํ;

อุปติสฺสํ นิพฺพุตมปฺปเมยฺยํ, มุทิตมนา กุสุเมหิ อพฺภุกิริํฯ

[657]

‘‘ปรมคติคตญฺจ ปูชยิตฺวา, อนฺติมเทหธรํ อิสิํ อุฬารํ;

ปหาย มานุสกํ สมุสฺสยํ, ติทสคตา อิธ มาวสามิ ฐาน’’นฺติฯ

[653] ตตฺถ โกญฺจมยูรจโกรสงฺฆจริตนฺติ สารสสิขณฺฑิกุมฺภการกุกฺกุฏคเณหิ ตตฺถ ตตฺถ วิจริตํฯ ทิพฺยปิลวหํสราชจิณฺณนฺติ อุทเก ปิลวิตฺวา วิจรณโต ‘‘ปิลวา’’ติ ลทฺธนาเมหิ อุทกสกุเณหิ หํสราเชหิ จ ตหิํ ตหิํ วิจริตํฯ ทิชการณฺฑวโกกิลาภินทิตนฺติ การณฺฑเวหิ กาทมฺเพหิ โกกิเลหิ อญฺเญหิ จ ทิเชหิ อภินาทิตํฯ

[654] นานาสนฺตานกปุปฺผรุกฺขวิวิธาติ นานาวิธสาขาปสาขวนฺตา นานาปุปฺผรุกฺขา นานาสนฺตานกปุปฺผรุกฺขา , เตหิ วิวิธํ จิตฺตาการํ วิจิตฺตสนฺนิเวสํ นานาสนฺตานกปุปฺผรุกฺขวิวิธา ฯ ‘‘วิวิธ’’นฺติ หิ วตฺตพฺเพ ‘‘วิวิธา’’ติ วุตฺตํฯ

สนฺตานกาติ หิ กามวลฺลิโย, นานาวิธปุปฺผรุกฺขา จ วิวิธา เอตฺถ สนฺติ , เตหิ วา วิวิธนฺติ นานาสนฺตานกปุปฺผรุกฺขวิวิธาฯ ‘‘นานาสนฺตานกปุปฺผรุกฺขวิวิธํ, ปาฏลิชมฺพุอโสกรุกฺขวนฺต’’นฺติ จ เกจิ ปฐนฺติฯ เตหิ ‘‘ปุปฺผรุกฺขา สนฺตี’’ติ ปทํ อาเนตฺวา สมฺพนฺธิตพฺพํฯ ‘‘ปุปฺผรุกฺขา’’ติ วา อวิภตฺติกนิทฺเทโส, ปุปฺผรกฺขนฺติ วุตฺตํ โหติฯ

[655] มคธวรปุรตฺถิเมนาติ มคธวเร ปุรตฺถิเมน, อภิสมฺโพธิฏฺฐานตาย อุตฺตเม มคธรฏฺเฐ ปุรตฺถิมทิสายฯ ตตฺถ อโหสิํ ปุเร สุณิสาติ ปุพฺเพ อหํ ตสฺมิํ นาลกคาเม เอกสฺมิํ คหปติกุเล สุณิสา สุณฺหา อโหสิํฯ

[656] สาติ สยํฯ อตฺเถ จ ธมฺเม จ กุสโลติ อตฺถธมฺมกุสโล, ภควาฯ อปจิโต อตฺถธมฺมกุสโล เอเตนาติ อปจิตตฺถธมฺมกุสโล, ธมฺมเสนาปติ, ตํฯ อปจิตํ วา อปจโย, นิพฺพานํ, ตสฺมิํ อวสิฏฺฐอตฺถธมฺเม จ กุสลํ, อปจิเต วา ปูชนีเย อตฺเถ ธมฺเม นิโรเธ มคฺเค จ กุสลํฯ มหนฺเตหิ อุฬาเรหิ สีลกฺขนฺธาทีหิ สมนฺนาคตตฺตา มหนฺตํฯ กุสุเมหีติ รตนมเยหิ อิตเรหิ จ กุสุเมหิฯ

[657] ปรมคติคตนฺติ อนุปาทิเสสนิพฺพานํ ปตฺตํฯ สมุสฺสยนฺติ สรีรํฯ ติทสคตาติ ติทสภวนํ คตา, ตาวติํสํ เทวนิกายํ อุปปนฺนาฯ อิธาติ อิมสฺมิํ เทวโลเกฯ อาวสามิ ฐานนฺติ อิมํ วิมานํ อธิวสามิฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

เอวํ อายสฺมตา วงฺคีเสน เทวตาย จ กถิตกถามคฺคํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา ภควา สมฺปตฺตปริสาย วิตฺถาเรน ธมฺมํ เทเสสิฯ สา เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา อโหสีติฯ

เปสวตีวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. มลฺลิกาวิมานวณฺณนา

ปีตวตฺเถ ปีตธเชติ มลฺลิกาวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนมาทิํ กตฺวา ยาว สุภทฺทปริพฺพาชกวินยนา กตพุทฺธกิจฺเจ กุสินารายํ อุปวตฺตเน มลฺลราชูนํ สาลวเน ยมกสาลานมนฺตเร วิสาขปุณฺณมายํ ปจฺจูสเวลายํ อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพุเต ภควติ โลกนาเถ เทวมนุสฺเสหิ ตสฺส สรีรปูชาย กยิรมานาย ตทา กุสินารายํ วสมานา พนฺธุลมลฺลสฺส ภริยา มลฺลราชปุตฺตี มลฺลิกา นาม อุปาสิกา สทฺธา ปสนฺนา วิสาขาย มหาอุปาสิกาย ปสาธนสทิสํ อตฺตโน มหาลตาปสาธนํ คนฺโธทเกน โธวิตฺวา ทุกูลจุมฺพฏเกน มชฺชิตฺวา อญฺญญฺจ พหุํ คนฺธมาลาทิํ คเหตฺวา ภควโต สรีรํ ปูเชสิฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถารโต ปน มลฺลิกาวตฺถุ ธมฺมปทวณฺณนายํ อาคตเมวฯ

สา อปรภาเค กาลํ กตฺวา ตาวติํเสสุ นิพฺพตฺติ, เตน ปูชานุภาเวน อสฺสา อญฺเญหิ อสาธารณา อุฬารา ทิพฺพสมฺปตฺติ อโหสิฯ วตฺถาลงฺการวิมานานิ สตฺตรตนสมุชฺชลานิ วิเสสโต สิงฺคีสุวณฺโณภาสานิ อติวิย ปภสฺสรานิ สพฺพา ทิสา อาสิญฺจมานาว สุวณฺณรสธาราปิญฺชรา กโรนฺติฯ อถายสฺมา นารโท เทวจาริกํ จรนฺโต ตํ ทิสฺวา อุปคญฺฉิฯ สา ตํ ทิสฺวา วนฺทิตฺวา อญฺชลิํ ปคฺคยฺห อฏฺฐาสิฯ โส ตํ –

[658]

‘‘ปีตวตฺเถ ปีตธเช, ปีตาลงฺการภูสิเต;

ปีตนฺตราหิ วคฺคูหิ, อปิฬนฺธาว โสภสิฯ

[659]

‘‘กา กมฺพุกายูรธเร, กญฺจนาเวฬภูสิเต;

เหมชาลกสญฺฉนฺเน, นานารตนมาลินีฯ

[660]

‘‘โสวณฺณมยา โลหิตงฺคมยา จ, มุตฺตามยา เวฬุริยมยา จ;

มสารคลฺลา สหโลหิตงฺคา, ปาเรวตกฺขีหิ มณีหิ จิตฺตตาฯ

[661]