เมนู

2. อุจฺฉุทายิกาวิมานวณฺณนา

โอภาสยิตฺวา ปถวิํ สเทวกนฺติ อุจฺฉุทายิกาวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา ราชคเห วิหรตีติอาทิ สพฺพํ อนนฺตรวิมาเน วุตฺตสทิสํฯ อยํ ปน วิเสโส – อิธ อุจฺฉุ ทินฺนา, สสฺสุยา จ ปีฐเกน ปหฏา, ตงฺขณญฺเญว มตา ตาวติํเสสุ อุปฺปนฺนา, ตสฺสํเยว รตฺติยํ เถรสฺส อุปฏฺฐานํ อาคตา, เกวลกปฺปํ คิชฺฌกูฏํ จนฺโท วิย สูริโย วิย จ โอภาเสนฺตี เถรํ วนฺทิตฺวา ปญฺชลิกา นมสฺสมานา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิฯ อถ นํ เถโร –

[296]

‘‘โอภาสยิตฺวา ปถวิํ สเทวกํ, อติโรจสิ จนฺทิมสูริยา วิย;

สิริยา จ วณฺเณน ยเสน เตชสา, พฺรหฺมาว เทเว ติทเส สหินฺทเกฯ

[297]

‘‘ปุจฺฉามิ ตํ อุปฺปลมาลธารินี, อาเวฬินี กญฺจนสนฺนิภตฺตเจ;

อลงฺกเต อุตฺตมวตฺถธารินี, กา ตฺวํ สุเภ เทวเต วนฺทเส มมํฯ

[298]

‘‘กิํ ตฺวํ ปุเร กมฺมมกาสิ อตฺตนา, มนุสฺสภูตา ปุริมาย ชาติยา;

ทานํ สุจิณฺณํ อถ สีลสํยมํ, เกนูปปนฺนา สุคติํ ยสสฺสินี;

เทวเต ปุจฺฉิตาจิกฺข, กิสฺส กมฺมสฺสิทํ ผล’’นฺติฯ –

อิมาหิ คาถาหิ ปุจฺฉิฯ

[296-7] ตตฺถ โอภาสยิตฺวา ปถวิํ สเทวกนฺติ จนฺทิมสูริยรสฺมิสมฺมิสฺเสหิ สิเนรุปสฺสวินิคฺคเตหิ ปภาวิสเรหิ วิชฺโชตยมานตาย เทเวน อากาเสน สหาติ สเทวกํ อุปคตภูมิภาคภูตํ อิมํ ปถวิํ วิชฺโชเตตฺวา, เอโกภาสํ เอกปชฺโชตํ กตฺวาติ อตฺโถฯ โอภาสยิตฺวา ปถวิํ จนฺทิมสูริยา วิยาติ โยชนาฯ อติโรจสีติ อติกฺกมิตฺวา โรจสิฯ

ตํ ปน อติโรจนํ เกน กิํ วิย เกน วาติ อาห ‘‘สิริยา’’ติอาทิฯ ตตฺถ สิริยาติ โสภคฺคาทิโสภาวิเสเสนฯ เตชสาติ อตฺตโน อานุภาเวนฯ อาเวฬินีติ รตนมยปุปฺผาเวฬวตีฯ

เอวํ เถเรน ปุจฺฉิตา เทวตา อิมาหิ คาถาหิ วิสฺสชฺเชสิ –

[299]

‘‘อิทานิ ภนฺเต อิมเมว คามํ, ปิณฺฑาย อมฺหากํ ฆรํ อุปาคมิ;

ตโต เต อุจฺฉุสฺส อทาสิ ขณฺฑิกํ, ปสนฺนจิตฺตา อตุลาย ปีติยาฯ

[300]

‘‘สสฺสุ จ ปจฺฉา อนุยุญฺชเต มมํ, กหํ นุ อุจฺฉุํ วธุเก อวากิริ;

น ฉฑฺฑิตํ โน ปน ขาทิตํ มยา, สนฺตสฺส ภิกฺขุสฺส สยํ อทาสหํฯ

[301]

‘‘ตุยฺหํ นฺวิทํ อิสฺสริยํ อโถ มม, อิติสฺสา สสฺสุ ปริภาสเต มมํ;

ปีฐํ คเหตฺวา ปหารํ อทาสิ เม, ตโต จุตา กาลกตามฺหิ เทวตาฯ

[302]

‘‘ตเทว กมฺมํ กุสลํ กตํ มยา, สุขญฺจ กมฺมํ อนุโภมิ อตฺตนา;

เทเวหิ สทฺธิํ ปริจารยามหํ, โมทามหํ กามคุเณหิ ปญฺจหิฯ

[303]

‘‘ตเทว กมฺมํ กุสลํ กตํ มยา, สุขญฺจ กมฺมํ อนุโภมิ อตฺตนา;

เทวินฺทคุตฺตา ติทเสหิ รกฺขิตา, สมปฺปิตา กามคุเณหิ ปญฺจหิฯ

[304]

‘‘เอตาทิสํ ปุญฺญผลํ อนปฺปกํ, มหาวิปากา มม อุจฺฉุทกฺขิณา;

เทเวหิ สทฺธิํ ปริจารยามหํ, โมทามหํ กามคุเณหิ ปญฺจหิฯ

[305]

‘‘เอตาทิสํ ปุญฺญผลํ อนปฺปกํ, มหาชุติกา มม อุจฺฉุทกฺขิณา;

เทวินฺทคุตฺตา ติทเสหิ รกฺขิตา, สหสฺสเนตฺโตริว นนฺทเน วเนฯ

[306]

‘‘ตุวญฺจ ภนฺเต อนุกมฺปกํ วิทุํ, อุเปจฺจ วนฺทิํ กุสลญฺจ ปุจฺฉิสํ;

ตโต เต อุจฺฉุสฺส อทาสิ ขณฺฑิกํ, ปสนฺนจิตฺตา อตุลาย ปีติยา’’ติฯ

[299] ตตฺถ อิทานีติ อนนฺตราตีตทิวสตฺตา อาห, อธุนาติ อตฺโถฯ อิมเมว คามนฺติ อิมสฺมิํเยว คาเม, ราชคหํ สนฺธาย วทติฯ วุตฺตญฺหิ ‘‘คาโมปิ นิคโมปิ นครมฺปิ ‘คาโม’ อิจฺเจว วุจฺจตี’’ติฯ ภุมฺมตฺเถ เจตํ อุปโยควจนํฯ อุปาคมีติ อุปคโต อโหสิฯ อตุลายาติ อนุปมาย, อปฺปมาณาย วาฯ

[300] อวากิรีติ อปเนสิ ฉฑฺเฑสิ, วินาเสสิ วาฯ สนฺตสฺสาติ สาธุรูปสฺส สนฺตกิเลสสฺส ปริสฺสมมปฺปตฺตสฺส วาฯ

[301] ตุยฺหํ นูติ นุ-สทฺโท อนตฺตมนตาสูจเน นิปาโต, โส ‘‘มมา’’ติ เอตฺถาปิ อาเนตฺวา โยเชตพฺโพ ‘‘มม นู’’ติฯ อิทํ อิสฺสริยนฺติ เคเห อาธิปจฺจํ สนฺธายาหฯ ตโต จุตาติ ตโต มนุสฺสโลกโต จุตาฯ ยสฺมา ฐิตฏฺฐานโต อปคตาปิ ‘‘จุตา’’ติ วุจฺจติ, ตสฺมา จุติํ วิเสเสตุํ ‘‘กาลกตา’’ติ วุตฺตํฯ กาลกตาปิ จ น ยตฺถ กตฺถจิ นิพฺพตฺตา, อปิจ โข เทวตฺตํ อุปคตาติ ทสฺเสนฺตี อาห ‘‘อมฺหิ เทวตา’’ติฯ

[302] ตเทว กมฺมํ กุสลํ กตํ มยาติ ตเทว อุจฺฉุขณฺฑทานมตฺตํ กุสลํ กมฺมํ กตํ มยา, อญฺญํ น ชานามีติ อตฺโถฯ สุขญฺจ กมฺมนฺติ สุขญฺจ กมฺมผลํฯ

กมฺมผลญฺหิ อิธ ‘‘กมฺม’’นฺติ วุตฺตํ อุตฺตรปทโลเปน, การโณปจาเรน วา ‘‘กุสลานํ, ภิกฺขเว, ธมฺมานํ สมาทานเหตุ เอวมิทํ ปุญฺญํ ปวฑฺฒติ (ที. นิ. 3.80)ฯ อนุโภมิ สกํ ปุญฺญ’’นฺติ (วิ. ว. 133) จ อาทีสุ วิยฯ กมฺมนฺติ วา กรณตฺเถ อุปโยควจนํ, กมฺเมนาติ อตฺโถฯ กมฺเม วา ภวํ กมฺมํ ยถา กมฺมนฺติฯ อถ วา กาเมตพฺพตาย กมฺมํฯ ตญฺหิ สุขรชนียภาวโต กามูปสํหิตํ กาเมตพฺพนฺติ กมนียํฯ อตฺตนาติ อตฺตนา เอว, สยํวสิตาย เสริภาเวน สยเมวาติ อตฺโถฯ ปริจารยามหํ อตฺตานนฺติ ปุริมคาถาย ‘‘อตฺตนา’’ติ วุตฺตํ ปทํ วิภตฺติวิปริณาเมน ‘‘อตฺตาน’’นฺติ โยเชตพฺพํฯ

[303-5] เทวินฺทคุตฺตาติ เทวินฺเทน สกฺเกน คุตฺตา, เทวินฺโท วิย วา คุตฺตา มหาปริวารตายฯ สมปฺปิตาติ สุฏฺฐุ อปฺปิตา สมนฺนาคตาฯ มหาวิปากาติ วิปุลผลาฯ มหาชุติกาติ มหาเตชา, มหานุภาวาติ อตฺโถฯ

[306] ตุวนฺติ ตํฯ อนุกมฺปกนฺติ การุณิกํฯ วิทุนฺติ สปฺปญฺญํ, สาวกปารมิยา มตฺถกํ ปตฺตนฺติ อตฺโถฯ อุเปจฺจาติ อุปคนฺตฺวาฯ วนฺทินฺติ ปญฺจปติฏฺฐิเตน อภิวาทยิํฯ กุสลญฺจ อาโรคฺย ปุจฺฉิสํ อปุจฺฉิํ, อตุลาย ปีติยา อิทญฺจ กุสลํ อนุสฺสรามีติ อธิปฺปาโยฯ เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมวฯ

อุจฺฉุทายิกาวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ปลฺลงฺกวิมานวณฺณนา

ปลฺลงฺกเสฏฺเฐ มณิโสณฺณจิตฺเตติ ปลฺลงฺกวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเนฯ เตน จ สมเยน สาวตฺถิยํ อญฺญตรสฺส อุปาสกสฺส ธีตา กุลปเทสาทินา สทิสสฺส ตตฺเถว อญฺญตรสฺส กุลปุตฺตสฺส ทินฺนา, สา จ โหติ อกฺโกธนา สีลาจารสมฺปนฺนา ปติเทวตา สมาทินฺนปญฺจสีลา, อุโปสเถ สกฺกจฺจํ อุโปสถสีลานิ จ รกฺขติฯ สา อปรภาเค กาลํ กตฺวา ตาวติํเสสุ อุปฺปชฺชิฯ ตํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลานตฺเถโร เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว คนฺตฺวา –

[307]