เมนู

ปารายนตฺถุติคาถาวณฺณนา

อิโต ปรํ สงฺคีติการา เทสนํ โถเมนฺตา ‘‘อิทมโวจ ภควา’’ติอาทิมาหํสุฯ ตตฺถ อิทมโวจาติ อิทํ ปรายนํ อโวจฯ ปริจารกโสฬสานนฺติ พาวริสฺส ปริจารเกน ปิงฺคิเยน สห โสฬสนฺนํ พุทฺธสฺส วา ภควโต ปริจารกานํ โสฬสนฺนนฺติ ปริจารกโสฬสนฺนํฯ เต เอว พฺราหฺมณาฯ ตตฺถ โสฬสปริสา ปน ปุรโต จ ปจฺฉโต จ วามปสฺสโต จ ทกฺขิณปสฺสโต จ ฉ ฉ โยชนานิ นิสินฺนา อุชุเกน ทฺวาทสโยชนิกา อโหสิฯ อชฺฌิฏฺโฐติ ยาจิโต อตฺถมญฺญายาติ ปาฬิอตฺถมญฺญายฯ ธมฺมมญฺญายาติ ปาฬิมญฺญายฯ ปารายนนฺติ เอวํ อิมสฺส ธมฺมปริยายสฺส อธิวจนํ อาโรเปตฺวา เตสํ พฺราหฺมณานํ นามานิ กิตฺตยนฺตา ‘‘อชิโต ติสฺสเมตฺเตยฺโย…เป.… พุทฺธเสฏฺฐํ อุปาคมุ’’นฺติ อาหํสุฯ

[1131-7] ตตฺถ สมฺปนฺนจรณนฺติ นิพฺพานปทฏฺฐานภูเตน ปาติโมกฺขสีลาทินา สมฺปนฺนํฯ อิสินฺติ มเหสิํฯ เสสํ ปากฏเมวฯ ตโต ปรํ พฺรหฺมจริยมจริํสูติ มคฺคพฺรหฺมจริยํ อจริํสุฯ ตสฺมา ปารายนนฺติ ตสฺส ปารภูตสฺส นิพฺพานสฺส อยนนฺติ วุตฺตํ โหติฯ

ปารายนานุคีติคาถาวณฺณนา

[1138] ปารายนมนุคายิสฺสนฺติ อสฺส อยํ สมฺพนฺโธ – ภควตา หิ ปารายเน เทสิเต โสฬสสหสฺสา ชฏิลา อรหตฺตํ ปาปุณิํสุ, อวเสสานญฺจ จุทฺทสโกฏิสงฺขานํ เทวมนุสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิฯ วุตฺตญฺเหตํ โปราเณหิ –

‘‘ตโต ปาสาณเก รมฺเม, ปารายนสมาคเม;

อมตํ ปาปยี พุทฺโธ, จุทฺทส ปาณโกฏิโย’’ติฯ

นิฏฺฐิตาย ปน ธมฺมเทสนาย ตโต ตโต อาคตา มนุสฺสา ภควโต อานุภาเวน อตฺตโน อตฺตโน คามนิคมาทีสฺเวว ปาตุรเหสุํฯ ภควาปิ สาวตฺถิเมว อคมาสิ ปริจารกโสฬสาทีหิ อเนเกหิ ภิกฺขุสหสฺเสหิ ปริวุโตฯ ตตฺถ ปิงฺคิโย ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา อาห – ‘‘คจฺฉามหํ, ภนฺเต, พาวริสฺส พุทฺธุปฺปาทํ อาโรเจตุํ, ปฏิสฺสุตญฺหิ ตสฺส มยา’’ติฯ อถ ภควตา อนุญฺญาโต ญาณคมเนเนว โคธาวรีตีรํ คนฺตฺวา ปาทคมเนน อสฺสมาภิมุโข อคมาสิฯ ตเมนํ พาวรี พฺราหฺมโณ มคฺคํ โอโลเกนฺโต นิสินฺโน ทูรโตว ขาริชฏาทิวิรหิตํ ภิกฺขุเวเสน อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ‘‘พุทฺโธ โลเก อุปฺปนฺโน’’ติ นิฏฺฐํ อคมาสิฯ สมฺปตฺตญฺจาปิ นํ ปุจฺฉิ – ‘‘กิํ, ปิงฺคิย, พุทฺโธ โลเก อุปฺปนฺโน’’ติฯ ‘‘อาม, พฺราหฺมณ, อุปฺปนฺโน, ปาสาณเก เจติเย นิสินฺโน อมฺหากํ ธมฺมํ เทเสสิ, ตมหํ ตุยฺหํ เทเสสฺสามี’’ติฯ ตโต พาวรี มหตา สกฺกาเรน สปริโส ตํ ปูเชตฺวา อาสนํ ปญฺญาเปสิฯ ตตฺถ นิสีทิตฺวา ปิงฺคิโย ‘‘ปารายนมนุคายิสฺส’’นฺติอาทิมาหฯ

ตตฺถ อนุคายิสฺสนฺติ ภควตา คีตํ อนุคายิสฺสํฯ ยถาทฺทกฺขีติ ยถา สามํ สจฺจาภิสมฺโพเธน อสาธารณญาเณน จ อทฺทกฺขิฯ

นิกฺกาโมติ ปหีนกาโม ฯ ‘‘นิกฺกโม’’ติปิ ปาโฐ, วีริยวาติ อตฺโถ นิกฺขนฺโต วา อกุสลปกฺขาฯ นิพฺพโนติ กิเลสวนวิรหิโต, ตณฺหาวิรหิโต เอว วาฯ กิสฺส เหตุ มุสา ภเณติ เยหิ กิเลเสหิ มุสา ภเณยฺย, เอเต ตสฺส ปหีนาติ ทสฺเสติฯ เอเตน พฺราหฺมณสฺส สวเน อุสฺสาหํ ชเนติฯ

[1139-41] วณฺณูปสญฺหิตนฺติ คุณูปสญฺหิตํฯ สจฺจวฺหโยติ ‘‘พุทฺโธ’’ติ สจฺเจเนว อวฺหาเนน นาเมน ยุตฺโตฯ พฺรหฺเมติ ตํ พฺราหฺมณํ อาลปติฯ กุพฺพนกนฺติ ปริตฺตวนํฯ พหุปฺผลํ กานนมาวเสยฺยาติ อเนกผลาทิวิกติภริตํ กานนํ อาคมฺม วเสยฺยฯ อปฺปทสฺเสติ พาวริปภุติเก ปริตฺตปญฺเญฯ มโหทธินฺติ อโนตตฺตาทิํ มหนฺตํ อุทกราสิํฯ

[1142-4] เยเม ปุพฺเพติ เย อิเม ปุพฺเพฯ ตมนุทาสิโนติ ตโมนุโท อาสิโนฯ ภูริปญฺญาโณติ ญาณธโชฯ ภูริเมธโสติ วิปุลปญฺโญฯ สนฺทิฏฺฐิกมกาลิกนฺติ สามํ ปสฺสิตพฺพผลํ, น จ กาลนฺตเร ปตฺตพฺพผลํฯ อนีติกนฺติ กิเลสอีติวิรหิตํฯ

[1145-50] อถ นํ พาวรี อาห ‘‘กิํ นุ ตมฺหา’’ติ ทฺเว คาถาฯ ตโต ปิงฺคิโย ภควโต สนฺติกา อวิปฺปวาสเมว ทีเปนฺโต ‘‘นาหํ ตมฺหา’’ติอาทิมาหฯ ปสฺสามิ นํ มนสา จกฺขุนาวาติ ตํ พุทฺธํ อหํ จกฺขุนา วิย มนสา ปสฺสามิ นมสฺสมาโน วิวเสมิ รตฺตินฺติ นมสฺสมาโนว รตฺติํ อตินาเมมิฯ เตน เตเนว นโตติ เยน ทิสาภาเคน พุทฺโธ, เตน เตเนวาหมฺปิ นโต ตนฺนินฺโน ตปฺโปโณติ ทสฺเสติฯ

[1151] ทุพฺพลถามกสฺสาติ อปฺปถามกสฺส, อถ วา ทุพฺพลสฺส ทุตฺถามกสฺส จ พลวีริยหีนสฺสาติ วุตฺตํ โหติฯ เตเนว กาโย น ปเลตีติ เตเนว ทุพฺพลถามกตฺเตน กาโย น คจฺฉติ, เยน วา พุทฺโธ, เตน น คจฺฉติฯ ‘‘น ปเรตี’’ติปิ ปาโฐ, โส เอวตฺโถฯ ตตฺถาติ พุทฺธสฺส สนฺติเกฯ สงฺกปฺปยนฺตายาติ สงฺกปฺปคมเนนฯ เตน ยุตฺโตติ เยน พุทฺโธ, เตน ยุตฺโต ปยุตฺโต อนุยุตฺโตติ ทสฺเสติฯ

[1152] ปงฺเก สยาโนติ กามกทฺทเม สยมาโนฯ ทีปา ทีปํ อุปปฺลวินฺติ สตฺถาราทิโต สตฺถาราทิํ อภิคจฺฉิํฯ อถทฺทสาสิํ สมฺพุทฺธนฺติ โสหํ เอวํ ทุทฺทิฏฺฐิํ คเหตฺวา อนฺวาหิณฺฑนฺโต อถ ปาสาณเก เจติเย พุทฺธมทฺทกฺขิํฯ

[1153] อิมิสฺสา คาถาย อวสาเน ปิงฺคิยสฺส จ พาวริสฺส จ อินฺทฺริยปริปากํ วิทิตฺวา ภควา สาวตฺถิยํ ฐิโตเยว สุวณฺโณภาสํ มุญฺจิฯ ปิงฺคิโย พาวริสฺส พุทฺธคุเณ วณฺณยนฺโต นิสินฺโน เอว ตํ โอภาสํ ทิสฺวา ‘‘กิํ อิท’’นฺติ วิโลเกนฺโต ภควนฺตํ อตฺตโน ปุรโต ฐิตํ วิย ทิสฺวา พาวริพฺราหฺมณสฺส ‘‘พุทฺโธ อาคโต’’ติ อาโรเจสิ, พฺราหฺมโณ อุฏฺฐายาสนา อญฺชลิํ ปคฺคเหตฺวา อฏฺฐาสิฯ ภควาปิ โอภาสํ ผริตฺวา พฺราหฺมณสฺส อตฺตานํ ทสฺเสนฺโต อุภินฺนมฺปิ สปฺปายํ วิทิตฺวา ปิงฺคิยเมว อาลปมาโน ‘‘ยถา อหู วกฺกลี’’ติ อิมํ คาถมภาสิฯ

ตสฺสตฺโถ – ยถา วกฺกลิตฺเถโร สทฺธาธิมุตฺโต อโหสิ, สทฺธาธุเรน จ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ ยถา จ โสฬสนฺนํ เอโก ภทฺราวุโธ นาม ยถา จ อาฬวิ โคตโม, เอวเมว ตฺวมฺปิ ปมุญฺจสฺสุ สทฺธํฯ ตโต สทฺธาย อธิมุจฺจนฺโต ‘‘สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจา’’ติอาทินา นเยน วิปสฺสนํ อารภิตฺวา มจฺจุเธยฺยสฺส ปารํ นิพฺพานํ คมิสฺสสีติ อรหตฺตนิกูเฏเนว เทสนํ นิฏฺฐาเปสิฯ เทสนาปริโยสาเน ปิงฺคิโย อรหตฺเต พาวรี อนาคามิผเล ปติฏฺฐหิฯ พาวริพฺราหฺมณสฺส สิสฺสา ปน ปญฺจสตา โสตาปนฺนา อเหสุํฯ

[1154-5] อิทานิ ปิงฺคิโย อตฺตโน ปสาทํ ปเวเทนฺโต ‘‘เอส ภิยฺโย’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ปฏิภานวาติ ปฏิภานปฏิสมฺภิทาย อุเปโตฯ อธิเทเว อภิญฺญายาติ อธิเทวกเร ธมฺเม ญตฺวาฯ ปโรวรนฺติ หีนปณีตํ, อตฺตโน จ ปรสฺส จ อธิเทวตฺตกรํ สพฺพํ ธมฺมชาตํ เวทีติ วุตฺตํ โหติฯ กงฺขีนํ ปฏิชานตนฺติ กงฺขีนํเยว สตํ ‘‘นิกฺกงฺขมฺหา’’ติ ปฏิชานนฺตานํฯ

[1156] อสํหีรนฺติ ราคาทีหิ อสํหาริยํฯ อสํกุปฺปนฺติ อกุปฺปํ อวิปริณามธมฺมํฯ ทฺวีหิปิ ปเทหิ นิพฺพานํ ภณติฯ อทฺธา คมิสฺสามีติ เอกํเสเนว ตํ อนุปาทิเสสํ นิพฺพานธาตุํ คมิสฺสามิฯ

น เมตฺถ กงฺขาติ นตฺถิ เม เอตฺถ นิพฺพาเน กงฺขาฯ เอวํ มํ ธาเรหิ อธิมุตฺตจิตฺตนฺติ ปิงฺคิโย ‘‘เอวเมว ตฺวมฺปิ ปมุญฺจสฺสุ สทฺธ’’นฺติฯ อิมินา ภควโต โอวาเทน อตฺตนิ สทฺธํ อุปฺปาเทตฺวา สทฺธาธุเรเนว จ วิมุญฺจิตฺวา ตํ สทฺธาธิมุตฺตตํ ปกาเสนฺโต ภควนฺตํ อาห – ‘‘เอวํ มํ ธาเรหิ อธิมุตฺตจิตฺต’’นฺติฯ อยเมตฺถ อธิปฺปาโย ‘‘ยถา มํ ตฺวํ อวจ, เอวเมว อธิมุตฺตํ ธาเรหี’’ติฯ

อิติ ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทก-อฏฺฐกถาย

สุตฺตนิปาต-อฏฺฐกถาย โสฬสพฺราหฺมณสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิฏฺฐิโต จ ปญฺจโม วคฺโค อตฺถวณฺณนานยโต, นาเมน

ปารายนวคฺโคติฯ

นิคมนกถา

เอตฺตาวตา จ ยํ วุตฺตํ –

‘‘อุตฺตมํ วนฺทเนยฺยานํ, วนฺทิตฺวา รตนตฺตยํ;

โย ขุทฺทกนิกายมฺหิ, ขุทฺทาจารปฺปหายินาฯ

‘‘เทสิโต โลกนาเถน, โลกนิตฺถรเณสินา;

ตสฺส สุตฺตนิปาตสฺส, กริสฺสามตฺถวณฺณน’’นฺติฯ

เอตฺถ อุรควคฺคาทิปญฺจวคฺคสงฺคหิตสฺส อุรคสุตฺตาทิสตฺตติสุตฺตปฺปเภทสฺส สุตฺตนิปาตสฺส อตฺถวณฺณนา กตา โหติฯ เตเนตํ วุจฺจติ –

‘‘อิมํ สุตฺตนิปาตสฺส, กโรนฺเตนตฺถวณฺณนํ;

สทฺธมฺมฏฺฐิติกาเมน, ยํ ปตฺตํ กุสลํ มยาฯ

‘‘ตสฺสานุภาวโต ขิปฺปํ, ธมฺเม อริยปฺปเวทิเต;

วุฑฺฒิํ วิรูฬฺหิํ เวปุลฺลํ, ปาปุณาตุ อยํ ชโน’’ติฯ

(ปริยตฺติปฺปมาณโต จตุจตฺตาลีสมตฺตา ภาณวาราฯ)