เอวํ ภควา อิมมฺปิ สุตฺตํ อรหตฺตนิกูเฏเนว เทเสสิฯ เทสนาปริโยสาเน จ ปุพฺพสทิโส เอว ธมฺมาภิสมโย อโหสีติฯ

ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทก-อฏฺฐกถาย

สุตฺตนิปาต-อฏฺฐกถาย ชตุกณฺณิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

12. ภทฺราวุธสุตฺตวณฺณนา

[1108-9] โอกญฺชหนฺติ ภทฺราวุธสุตฺตํฯ ตตฺถ โอกญฺชหนฺติ อาลยํ ชหํฯ ตณฺหจฺฉิทนฺติ ฉตณฺหากายจฺฉิทํฯ อเนชนฺติ โลกธมฺเมสุ นิกฺกมฺปํฯ นนฺทิญฺชหนฺติ อนาคตรูปาทิปตฺถนาชหํฯ เอกา เอว หิ ตณฺหา ถุติวเสน อิธ นานปฺปการโต วุตฺตาฯ กปฺปญฺชหนฺติ ทุวิธกปฺปชหํฯ อภิยาเจติ อติวิย ยาจามิฯ สุตฺวาน นาคสฺส อปนมิสฺสนฺติ อิโตติ นาคสฺส ตว ภควา วจนํ สุตฺวา อิโต ปาสาณกเจติยโต พหู ชนา ปกฺกมิสฺสนฺตีติ อธิปฺปาโยฯ ชนปเทหิ สงฺคตาติ องฺคาทีหิ ชนปเทหิ อิธ สมาคตาฯ วิยากโรหีติ ธมฺมํ เทเสหิฯ

[1110] อถสฺส อาสยานุโลเมน ธมฺมํ เทเสนฺโต ภควา ทฺเว คาถาโย อภาสิฯ ตตฺถ อาทานตณฺหนฺติ รูปาทีนํ อาทายิกํ คหณตณฺหํ, ตณฺหุปาทานนฺติ วุตฺตํ โหติฯ ยํ ยญฺหิ โลกสฺมิมุปาทิยนฺตีติ เอเตสุ อุทฺธาทิเภเทสุ ยํ ยํ คณฺหนฺติฯ เตเนว มาโร อนฺเวติ ชนฺตุนฺติ เตเนว อุปาทานปจฺจยนิพฺพตฺตกมฺมาภิสงฺขารนิพฺพตฺตวเสน ปฏิสนฺธิกฺขนฺธมาโร ตํ สตฺตํ อนุคจฺฉติฯ

[1111] ตสฺมา ปชานนฺติ ตสฺมา เอตมาทีนวํ อนิจฺจาทิวเสน วา สงฺขาเร ชานนฺโตฯ อาทานสตฺเต อิติ เปกฺขมาโน, ปชํ อิมํ มจฺจุเธยฺเย วิสตฺตนฺติ อาทาตพฺพฏฺเฐน อาทาเนสุ รูปาทีสุ สตฺเต สพฺพโลเก อิมํ ปชํ มจฺจุเธยฺเย ลคฺคํ เปกฺขมาโนฯ

อาทานสตฺเต วา อาทานาภินิวิฏฺเฐ ปุคฺคเล อาทานสงฺคเหตุญฺจ อิมํ ปชํ มจฺจุเธยฺเย ลคฺคํ ตโต วีติกฺกมิตุํ อสมตฺถํ อิติ เปกฺขมาโน กิญฺจนํ สพฺพโลเก น อุปฺปาทิเยถาติ เสสํ สพฺพตฺถ ปากฏเมวฯ

เอวํ ภควา อิมมฺปิ สุตฺตํ อรหตฺตนิกูเฏเนว เทเสสิฯ เทสนาปริโยสาเน จ ปุพฺพสทิโส เอว ธมฺมาภิสมโย อโหสีติฯ

ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทก-อฏฺฐกถาย

สุตฺตนิปาต-อฏฺฐกถาย ภทฺราวุธสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

13. อุทยสุตฺตวณฺณนา

[1112-3] ฌายินฺติ อุทยสุตฺตํฯ ตตฺถ อญฺญาวิโมกฺขนฺติ ปญฺญานุภาวนิชฺฌาตํ วิโมกฺขํ ปุจฺฉติฯ อถ ภควา ยสฺมา อุทโย จตุตฺถชฺฌานลาภี, ตสฺมาสฺส ปฏิลทฺธชฺฌานวเสน นานปฺปการโต อญฺญาวิโมกฺขํ ทสฺเสนฺโต คาถาทฺวยมาหฯ ตตฺถ ปหานํ กามจฺฉนฺทานนฺติ ยมิทํ ปฐมชฺฌานํ นิพฺพตฺเตนฺตสฺส กามจฺฉนฺทปฺปหานํ, ตมฺปิ อญฺญาวิโมกฺขํ ปพฺรูมิฯ เอวํ สพฺพปทานิ โยเชตพฺพานิฯ

[1114] อุเปกฺขาสติสํสุทฺธนฺติ จตุตฺถชฺฌานอุเปกฺขาสตีหิ สํสุทฺธํฯ ธมฺมตกฺกปุเรชวนฺติ อิมินา ตสฺมิํ จตุตฺถชฺฌานวิโมกฺเข ฐตฺวา ฌานงฺคานิ วิปสฺสิตฺวา อธิคตํ อรหตฺตวิโมกฺขํ วทติฯ อรหตฺตวิโมกฺขสฺส หิ มคฺคสมฺปยุตฺตสมฺมาสงฺกปฺปาทิเภโท ธมฺมตกฺโก ปุเรชโว โหติฯ เตนาห – ‘‘ธมฺมตกฺกปุเรชว’’นฺติฯ อวิชฺชาย ปเภทนนฺติ เอตเมว จ อญฺญาวิโมกฺขํ อวิชฺชาปเภทนสงฺขาตํ นิพฺพานํ นิสฺสาย ชาตตฺตา การโณปจาเรน ‘‘อวิชฺชาย ปเภทน’’นฺติ ปพฺรูมีติฯ

[1115-6] เอวํ อวิชฺชาปเภทนวจเนน วุตฺตํ นิพฺพานํ สุตฺวา ‘‘ตํ กิสฺส วิปฺปหาเนน วุจฺจตี’’ติ ปุจฺฉนฺโต ‘‘กิํสุ สํโยชโน’’ติ คาถมาหฯ ตตฺถ กิํสุ สํโยชโนติ กิํ สํโยชโนฯ วิจารณนฺติ วิจรณการณํฯ กิสฺสสฺส วิปฺปหาเนนาติ กิํ นามกสฺส อสฺส ธมฺมสฺส วิปฺปหาเนนฯ