เมนู

เอวํ ภควา อิมมฺปิ สุตฺตํ อรหตฺตนิกูเฏเนว เทเสสิฯ เทสนาปริโยสาเน อยมฺปิ พฺราหฺมโณ อรหตฺเต ปติฏฺฐาสิ สทฺธิํ อนฺเตวาสิสหสฺเสน, อญฺเญสญฺจ อเนกสตานํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิฯ เสสํ วุตฺตสทิสเมวาติฯ

ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทก-อฏฺฐกถาย

สุตฺตนิปาต-อฏฺฐกถาย ปุณฺณกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. เมตฺตคูสุตฺตวณฺณนา

[1056] ปุจฺฉามิ นฺติ เมตฺตคุสุตฺตํฯ ตตฺถ มญฺญามิ ตํ เวทคุํ ภาวิตตฺตนฺติ ‘‘อยํ เวทคู’’ติ จ ‘‘ภาวิตตฺโต’’ติ จ เอวํ ตํ มญฺญามิฯ

[1057] อปุจฺฉสีติ เอตฺถ -อิติ ปทปูรณมตฺเต นิปาโต, ปุจฺฉสิจฺเจว อตฺโถฯ ปวกฺขามิ ยถา ปชานนฺติ ยถา ปชานนฺโต อาจิกฺขติ, เอวํ อาจิกฺขิสฺสามิฯ อุปธินิทานา ปภวนฺติ ทุกฺขาติ ตณฺหาทิอุปธินิทานา ชาติอาทิทุกฺขวิเสสา ปภวนฺติฯ

[1058] เอวํ อุปธินิทานโต ปภวนฺเตสุ ทุกฺเขสุ – โย เว อวิทฺวาติ คาถาฯ ตตฺถ ปชานนฺติ สงฺขาเร อนิจฺจาทิวเสน ชานนฺโตฯ ทุกฺขสฺส ชาติปฺปภวานุปสฺสีติ วฏฺฏทุกฺขสฺส ชาติการณํ ‘‘อุปธี’’ติ อนุปสฺสนฺโตฯ

[1059] โสกปริทฺทวญฺจาติ โสกญฺจ ปริเทวญฺจฯ ตถา หิ เต วิทิโต เอส ธมฺโมติ ยถา ยถา สตฺตา ชานนฺติ, ตถา ตถา ปญฺญาปนวเสน วิทิโต เอส ธมฺโมติฯ

[1060-61] กิตฺตยิสฺสามิ เต ธมฺมนฺติ นิพฺพานธมฺมํ นิพฺพานคามินิปฏิปทาธมฺมญฺจ เต เทสยิสฺสามิฯ ทิฏฺเฐ ธมฺเมติ ทิฏฺเฐ ทุกฺขาทิธมฺเม, อิมสฺมิํเยว วา อตฺตภาเวฯ อนีติหนฺติ อตฺตปจฺจกฺขํฯ ยํ วิทิตฺวาติ ยํ ธมฺมํ ‘‘สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจา’’ติอาทินา นเยน สมฺมสนฺโต วิทิตฺวาฯ ตญฺจาหํ อภินนฺทามีติ ตํ วุตฺตปการธมฺมโชตกํ ตว วจนํ อหํ ปตฺถยามิฯ ธมฺมมุตฺตมนฺติ ตญฺจ ธมฺมมุตฺตมํ อภินนฺทามีติฯ

[1062] อุทฺธํ อโธ ติริยญฺจาปิ มชฺเฌติ เอตฺถ อุทฺธนฺติ อนาคตทฺธา วุจฺจติ, อโธติ อตีตทฺธา, ติริยญฺจาปิ มชฺเฌติ ปจฺจุปฺปนฺนทฺธาฯ เอเตสุ นนฺทิญฺจ นิเวสนญฺจ, ปนุชฺช วิญฺญาณนฺติ เอเตสุ อุทฺธาทีสุ ตณฺหญฺจ ทิฏฺฐินิเวสนญฺจ อภิสงฺขารวิญฺญาณญฺจ ปนุเทหิ, ปนุทิตฺวา จ ภเว น ติฏฺเฐ, เอวํ สนฺเต ทุวิเธปิ ภเว น ติฏฺเฐยฺยฯ เอวํ ตาว ปนุชฺชสทฺทสฺส ปนุเทหีติ อิมสฺมิํ อตฺถวิกปฺเป สมฺพนฺโธ, ปนุทิตฺวาติ เอตสฺมิํ ปน อตฺถวิกปฺเป ภเว น ติฏฺเฐติ อยเมว สมฺพนฺโธฯ เอตานิ นนฺทินิเวสนวิญฺญาณานิ ปนุทิตฺวา ทุวิเธปิ ภเว น ติฏฺเฐยฺยาติ วุตฺตํ โหติฯ

[1063-4] เอตานิ วิโนเทตฺวา ภเว อติฏฺฐนฺโต เอโส – เอวํวิหารีติ คาถาฯ ตตฺถ อิเธวาติ อิมสฺมิํเยว สาสเน, อิมสฺมิํเยว วา อตฺตภาเวฯ สุกิตฺติตํ โคตมนูปธีกนฺติ เอตฺถ อนุปธิกนฺติ นิพฺพานํฯ ตํ สนฺธาย ภควนฺตํ อาลปนฺโต อาห – ‘‘สุกิตฺติตํ โคตมนูปธีก’’นฺติฯ

[1065] น เกวลํ ทุกฺขเมว ปหาสิ – เต จาปีติ คาถาฯ ตตฺถ อฏฺฐิตนฺติ สกฺกจฺจํ, สทา วาฯ ตํ ตํ นมสฺสามีติ ตสฺมา ตํ นมสฺสามิฯ สเมจฺจาติ อุปคนฺตฺวาฯ นาคาติ ภควนฺตํ อาลปนฺโต อาหฯ

[1066] อิทานิ ตํ ภควา ‘‘อทฺธา หิ ภควา ปหาสิ ทุกฺข’’นฺติ เอวํ เตน พฺราหฺมเณน วิทิโตปิ อตฺตานํ อนุปเนตฺวาว ปหีนทุกฺเขน ปุคฺคเลน โอวทนฺโต ‘‘ยํ พฺราหฺมณ’’นฺติ คาถมาหฯ ตสฺสตฺโถ – ยํ ตฺวํ อภิชานนฺโต ‘‘อยํ พาหิตปาปตฺตา พฺราหฺมโณ, เวเทหิ คตตฺตา เวทคู, กิญฺจนาภาเวน อกิญฺจโน, กาเมสุ จ ภเวสุ จ อสตฺตตฺตา กามภเว อสตฺโต’’ติ ชญฺญา ชาเนยฺยาสิฯ อทฺธา หิ โส อิมํ โอฆํ อตาริ, ติณฺโณ จ ปารํ อขิโล อกงฺโข

[1067] กิญฺจ ภิยฺโย – วิทฺวา จ โยติ คาถาฯ ตตฺถ อิธาติ อิมสฺมิํ สาสเน, อตฺตภาเว วาฯ วิสชฺชาติ โวสฺสชฺชิตฺวาฯ เสสํ สพฺพตฺถ ปากฏเมวฯ

เอวํ ภควา อิมมฺปิ สุตฺตํ อรหตฺตนิกูเฏเนว เทเสสิฯ เทสนาปริโยสาเน จ วุตฺตสทิโส เอว ธมฺมาภิสมโย อโหสีติฯ

ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทก-อฏฺฐกถาย

สุตฺตนิปาต-อฏฺฐกถาย เมตฺตคูสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. โธตกสุตฺตวณฺณนา

[1068-9] ปุจฺฉามิ นฺติ โธตกสุตฺตํฯ ตตฺถ วาจาภิกงฺขามีติ วาจํ อภิกงฺขามิฯ สิกฺเข นิพฺพานมตฺตโนติ อตฺตโน ราคาทีนํ นิพฺพานตฺถาย อธิสีลาทีนิ สิกฺเขยฺยฯ อิโตติ มม มุขโตฯ

[1070] เอวํ วุตฺเต อตฺตมโน โธตโก ภควนฺตํ อภิตฺถวมาโน กถํกถาปโมกฺขํ ยาจนฺโต ‘‘ปสฺสามห’’นฺติ คาถมาหฯ ตตฺถ ปสฺสามหํ เทวมนุสฺสโลเกติ ปสฺสามิ อหํ เทวมนุสฺสโลเกฯ ตํ ตํ นมสฺสามีติ ตํ เอวรูปํ นมสฺสามิฯ ปมุญฺจาติ ปโมเจหิฯ

[1071] อถสฺส ภควา อตฺตาธีนเมว กถํกถาปโมกฺขํ โอฆตรณมุเขน ทสฺเสนฺโต ‘‘นาห’’นฺติ คาถมาหฯ ตตฺถ นาหํ สหิสฺสามีติ อหํ น สหิสฺสามิ น สกฺขิสฺสามิ, น วายมิสฺสามีติ วุตฺตํ โหติฯ ปโมจนายาติ ปมาเจตุํฯ กถํกถินฺติ สกงฺขํฯ ตเรสีติ ตเรยฺยาสิฯ

[1072-5] เอวํ วุตฺเต อตฺตมนตโร โธตโก ภควนฺตํ อภิตฺถวมาโน อนุสาสนิํ ยาจนฺโต ‘‘อนุสาส พฺรหฺเม’’ติ คาถมาหฯ ตตฺถ พฺรหฺมาติ เสฏฺฐวจนเมตํฯ เตน ภควนฺตํ อามนฺตยมาโน อาห – ‘‘อนุสาส พฺรหฺเม’’ติ วิเวกธมฺมนฺติ สพฺพสงฺขารวิเวกนิพฺพานธมฺมํฯ อพฺยาปชฺชมาโนติ นานปฺปการตํ อนาปชฺชมาโนฯ อิเธว สนฺโตติ อิเธว สมาโนฯ อสิโตติ อนิสฺสิโตฯ อิโต ปรา ทฺเว คาถา เมตฺตคุสุตฺเต วุตฺตนยา เอวฯ เกวลญฺหิ ตตฺถ ธมฺมํ, อิธ สนฺตินฺติ อยํ วิเสโสฯ