3. ปุณฺณกสุตฺตวณฺณนา

[1050] อเนชนฺติ ปุณฺณกสุตฺตํฯ อิมมฺปิ ปุริมนเยเนว โมฆราชานํ ปฏิกฺขิปิตฺวา วุตฺตํฯ ตตฺถ มูลทสฺสาวินฺติ อกุสลมูลาทิทสฺสาวิํฯ อิสโยติ อิสินามกา ชฏิลาฯ ยญฺญนฺติ เทยฺยธมฺมํฯ อกปฺปยิํสูติ ปริเยสนฺติฯ

[1051] อาสีสมานาติ รูปาทีนิ ปตฺถยมานาฯ อิตฺถตฺตนฺติ อิตฺถภาวญฺจ ปตฺถยมานา, มนุสฺสาทิภาวํ อิจฺฉนฺตาติ วุตฺตํ โหติฯ ชรํ สิตาติ ชรํ นิสฺสิตาฯ ชรามุเขน เจตฺถ สพฺพวฏฺฏทุกฺขํ วุตฺตํฯ เตน วฏฺฏทุกฺขนิสฺสิตา ตโต อปริมุจฺจมานา เอว กปฺปยิํสูติ ทีเปติฯ

[1052] กจฺจิสฺสุ เต ภควา ยญฺญปเถ อปฺปมตฺตา, อตารุํ ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริสาติ เอตฺถ ยญฺโญเยว ยญฺญปโถฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – กจฺจิ เต ยญฺเญ อปฺปมตฺตา หุตฺวา ยญฺญํ กปฺปยนฺตา วฏฺฏทุกฺขมตริํสูติฯ

[1053] อาสีสนฺตีติ รูปปฏิลาภาทโย ปตฺเถนฺติฯ โถมยนฺตีติ ‘‘สุยิฏฺฐํ สุจิ ทินฺน’’นฺติอาทินา นเยน ยญฺญาทีนิ ปสํสนฺติฯ อภิชปฺปนฺตีติ รูปาทิปฏิลาภาย วาจํ ภินฺทนฺติฯ ชุหนฺตีติ เทนฺติฯ กามาภิชปฺปนฺติ ปฏิจฺจ ลาภนฺติ รูปาทิปฏิลาภํ ปฏิจฺจ ปุนปฺปุนํ กาเม เอว อภิชปฺปนฺติ, ‘‘อโห วต อมฺหากํ สิยุ’’นฺติ วทนฺติ, ตณฺหญฺจ ตตฺถ วฑฺเฒนฺตีติ วุตฺตํ โหติฯ ยาชโยคาติ ยาคาธิมุตฺตาฯ ภวราครตฺตาติ เอวมิเมหิ อาสีสนาทีหิ ภวราเคเนว รตฺตา, ภวราครตฺตา วา หุตฺวา เอตานิ อาสีสนาทีนิ กโรนฺตา นาตริํสุ ชาติอาทิวฏฺฏทุกฺขํ น อุตฺตริํสูติฯ

[1054-5] อถโกจรหีติ อถ อิทานิ โก อญฺโญ อตารีติฯ สงฺขายาติ ญาเณน วีมํสิตฺวาฯ ปโรปรานีติ ปรานิ จ โอรานิ จ, ปรตฺตภาวสกตฺตภาวาทีนิ ปรานิ จ โอรานิ จาติ วุตฺตํ โหติฯ วิธูโมติ กายทุจฺจริตาทิธูมวิรหิโตฯ อนีโฆติ ราคาทิอีฆวิรหิโต ฯ อตาริ โสติ โส เอวรูโป อรหา ชาติชรํ อตาริฯ เสสเมตฺถ ปากฏเมวฯ

เอวํ ภควา อิมมฺปิ สุตฺตํ อรหตฺตนิกูเฏเนว เทเสสิฯ เทสนาปริโยสาเน อยมฺปิ พฺราหฺมโณ อรหตฺเต ปติฏฺฐาสิ สทฺธิํ อนฺเตวาสิสหสฺเสน, อญฺเญสญฺจ อเนกสตานํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิฯ เสสํ วุตฺตสทิสเมวาติฯ

ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทก-อฏฺฐกถาย

สุตฺตนิปาต-อฏฺฐกถาย ปุณฺณกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. เมตฺตคูสุตฺตวณฺณนา

[1056] ปุจฺฉามิ ตนฺติ เมตฺตคุสุตฺตํฯ ตตฺถ มญฺญามิ ตํ เวทคุํ ภาวิตตฺตนฺติ ‘‘อยํ เวทคู’’ติ จ ‘‘ภาวิตตฺโต’’ติ จ เอวํ ตํ มญฺญามิฯ

[1057] อปุจฺฉสีติ เอตฺถ อ-อิติ ปทปูรณมตฺเต นิปาโต, ปุจฺฉสิจฺเจว อตฺโถฯ ปวกฺขามิ ยถา ปชานนฺติ ยถา ปชานนฺโต อาจิกฺขติ, เอวํ อาจิกฺขิสฺสามิฯ อุปธินิทานา ปภวนฺติ ทุกฺขาติ ตณฺหาทิอุปธินิทานา ชาติอาทิทุกฺขวิเสสา ปภวนฺติฯ

[1058] เอวํ อุปธินิทานโต ปภวนฺเตสุ ทุกฺเขสุ – โย เว อวิทฺวาติ คาถาฯ ตตฺถ ปชานนฺติ สงฺขาเร อนิจฺจาทิวเสน ชานนฺโตฯ ทุกฺขสฺส ชาติปฺปภวานุปสฺสีติ วฏฺฏทุกฺขสฺส ชาติการณํ ‘‘อุปธี’’ติ อนุปสฺสนฺโตฯ

[1059] โสกปริทฺทวญฺจาติ โสกญฺจ ปริเทวญฺจฯ ตถา หิ เต วิทิโต เอส ธมฺโมติ ยถา ยถา สตฺตา ชานนฺติ, ตถา ตถา ปญฺญาปนวเสน วิทิโต เอส ธมฺโมติฯ

[1060-61] กิตฺตยิสฺสามิ เต ธมฺมนฺติ นิพฺพานธมฺมํ นิพฺพานคามินิปฏิปทาธมฺมญฺจ เต เทสยิสฺสามิฯ ทิฏฺเฐ ธมฺเมติ ทิฏฺเฐ ทุกฺขาทิธมฺเม, อิมสฺมิํเยว วา อตฺตภาเวฯ อนีติหนฺติ อตฺตปจฺจกฺขํฯ ยํ วิทิตฺวาติ ยํ ธมฺมํ ‘‘สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจา’’ติอาทินา นเยน สมฺมสนฺโต วิทิตฺวาฯ ตญฺจาหํ อภินนฺทามีติ ตํ วุตฺตปการธมฺมโชตกํ ตว วจนํ อหํ ปตฺถยามิฯ ธมฺมมุตฺตมนฺติ ตญฺจ ธมฺมมุตฺตมํ อภินนฺทามีติฯ