2. ติสฺสเมตฺเตยฺยสุตฺตวณฺณนา

[1047] โกธ สนฺตุสฺสิโตติ ติสฺสเมตฺเตยฺยสุตฺตํฯ กา อุปฺปตฺติ? สพฺพสุตฺตานํ ปุจฺฉาวสิกา เอว อุปฺปตฺติฯ เต หิ พฺราหฺมณา ‘‘กตาวกาสา ปุจฺฉวฺโห’’ติ ภควตา ปวาริตตฺตา อตฺตโน อตฺตโน สํสยํ ปุจฺฉิํสุฯ ปุฏฺโฐ ปุฏฺโฐ จ เตสํ ภควา พฺยากาสิฯ เอวํ ปุจฺฉาวสิกาเนเวตานิ สุตฺตานีติ เวทิตพฺพานิฯ

นิฏฺฐิเต ปน อชิตปญฺเห ‘‘กถํ โลกํ อเวกฺขนฺตํ, มจฺจุราชา น ปสฺสตี’’ติ (สุ. นิ. 1124; จูฬนิ. ปิงฺคิยมาณวปุจฺฉา 144) เอวํ โมฆราชา ปุจฺฉิตุํ อารภิฯ ตํ ‘‘น ตาวสฺส อินฺทฺริยานิ ปริปากํ คตานี’’ติ ญตฺวา ภควา ‘‘ติฏฺฐ ตฺวํ, โมฆราช, อญฺโญ ปุจฺฉตู’’ติ ปฏิกฺขิปิฯ ตโต ติสฺสเมตฺเตยฺโย อตฺตโน สํสยํ ปุจฺฉนฺโต ‘‘โกธา’’ติ คาถมาหฯ ตตฺถ โกธ สนฺตุสฺสิโตติ โก อิธ ตุฏฺโฐฯ อิญฺชิตาติ ตณฺหาทิฏฺฐิวิปฺผนฺทิตานิฯ อุภนฺตมภิญฺญายาติ อุโภ อนฺเต อภิชานิตฺวาฯ มนฺตา น ลิปฺปตีติ ปญฺญาย น ลิปฺปติฯ

[1048-9] ตสฺเสตมตฺถํ พฺยากโรนฺโต ภควา ‘‘กาเมสู’’ติ คาถาทฺวยมาหฯ ตตฺถ กาเมสุ พฺรหฺมจริยวาติ กามนิมิตฺตํ พฺรหฺมจริยวา, กาเมสุ อาทีนวํ ทิสฺวา มคฺคพฺรหฺมจริเยน สมนฺนาคโตติ วุตฺตํ โหติฯ เอตฺตาวตา สนฺตุสิตํ ทสฺเสติ, ‘‘วีตตณฺโห’’ติอาทีหิ อนิญฺชิตํ ฯ ตตฺถ สงฺขาย นิพฺพุโตติ อนิจฺจาทิวเสน ธมฺเม วีมํสิตฺวา ราคาทินิพฺพาเนน นิพฺพุโตฯ เสสํ ตตฺถ ตตฺถ วุตฺตนยตฺตา ปากฏเมวฯ

เอวํ ภควา อิมมฺปิ สุตฺตํ อรหตฺตนิกูเฏเนว เทเสสิฯ เทสนาปริโยสาเน อยมฺปิ พฺราหฺมโณ อรหตฺเต ปติฏฺฐาสิ สทฺธิํ อนฺเตวาสิสหสฺเสน, อญฺเญสญฺจ อเนกสหสฺสานํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิฯ เสสํ ปุพฺพสทิสเมวาติฯ

ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทก-อฏฺฐกถาย

สุตฺตนิปาต-อฏฺฐกถาย ติสฺสเมตฺเตยฺยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ปุณฺณกสุตฺตวณฺณนา

[1050] อเนชนฺติ ปุณฺณกสุตฺตํฯ อิมมฺปิ ปุริมนเยเนว โมฆราชานํ ปฏิกฺขิปิตฺวา วุตฺตํฯ ตตฺถ มูลทสฺสาวินฺติ อกุสลมูลาทิทสฺสาวิํฯ อิสโยติ อิสินามกา ชฏิลาฯ ยญฺญนฺติ เทยฺยธมฺมํฯ อกปฺปยิํสูติ ปริเยสนฺติฯ

[1051] อาสีสมานาติ รูปาทีนิ ปตฺถยมานาฯ อิตฺถตฺตนฺติ อิตฺถภาวญฺจ ปตฺถยมานา, มนุสฺสาทิภาวํ อิจฺฉนฺตาติ วุตฺตํ โหติฯ ชรํ สิตาติ ชรํ นิสฺสิตาฯ ชรามุเขน เจตฺถ สพฺพวฏฺฏทุกฺขํ วุตฺตํฯ เตน วฏฺฏทุกฺขนิสฺสิตา ตโต อปริมุจฺจมานา เอว กปฺปยิํสูติ ทีเปติฯ

[1052] กจฺจิสฺสุ เต ภควา ยญฺญปเถ อปฺปมตฺตา, อตารุํ ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริสาติ เอตฺถ ยญฺโญเยว ยญฺญปโถฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – กจฺจิ เต ยญฺเญ อปฺปมตฺตา หุตฺวา ยญฺญํ กปฺปยนฺตา วฏฺฏทุกฺขมตริํสูติฯ

[1053] อาสีสนฺตีติ รูปปฏิลาภาทโย ปตฺเถนฺติฯ โถมยนฺตีติ ‘‘สุยิฏฺฐํ สุจิ ทินฺน’’นฺติอาทินา นเยน ยญฺญาทีนิ ปสํสนฺติฯ อภิชปฺปนฺตีติ รูปาทิปฏิลาภาย วาจํ ภินฺทนฺติฯ ชุหนฺตีติ เทนฺติฯ กามาภิชปฺปนฺติ ปฏิจฺจ ลาภนฺติ รูปาทิปฏิลาภํ ปฏิจฺจ ปุนปฺปุนํ กาเม เอว อภิชปฺปนฺติ, ‘‘อโห วต อมฺหากํ สิยุ’’นฺติ วทนฺติ, ตณฺหญฺจ ตตฺถ วฑฺเฒนฺตีติ วุตฺตํ โหติฯ ยาชโยคาติ ยาคาธิมุตฺตาฯ ภวราครตฺตาติ เอวมิเมหิ อาสีสนาทีหิ ภวราเคเนว รตฺตา, ภวราครตฺตา วา หุตฺวา เอตานิ อาสีสนาทีนิ กโรนฺตา นาตริํสุ ชาติอาทิวฏฺฏทุกฺขํ น อุตฺตริํสูติฯ

[1054-5] อถโกจรหีติ อถ อิทานิ โก อญฺโญ อตารีติฯ สงฺขายาติ ญาเณน วีมํสิตฺวาฯ ปโรปรานีติ ปรานิ จ โอรานิ จ, ปรตฺตภาวสกตฺตภาวาทีนิ ปรานิ จ โอรานิ จาติ วุตฺตํ โหติฯ วิธูโมติ กายทุจฺจริตาทิธูมวิรหิโตฯ อนีโฆติ ราคาทิอีฆวิรหิโต ฯ อตาริ โสติ โส เอวรูโป อรหา ชาติชรํ อตาริฯ เสสเมตฺถ ปากฏเมวฯ