เมนู

1. อชิตสุตฺตวณฺณนา

[1039] ตสฺมิํ ปน ปญฺเห นิวุโตติ ปฏิจฺฉาทิโตฯ กิสฺสาภิเลปนํ พฺรูสีติ กิํ อสฺส โลกสฺส อภิเลปนํ วเทสิฯ

[1040] เววิจฺฉา ปมาทา นปฺปกาสตีติ มจฺฉริยเหตุ จ ปมาทเหตุ จ นปฺปกาสติฯ มจฺฉริยํ หิสฺส ทานาทิคุเณหิ ปกาสิตุํ น เทติ, ปมาโท สีลาทีหิฯ ชปฺปาภิเลปนนฺติ ตณฺหา อสฺส โลกสฺส มกฺกฏเลโป วิย มกฺกฏสฺส อภิเลปนํฯ ทุกฺขนฺติ ชาติอาทิกํ ทุกฺขํฯ

[1041] สวนฺติ สพฺพธิ โสตาติ สพฺเพสุ รูปาทิอายตเนสุ ตณฺหาทิกา โสตา สนฺทนฺติฯ กิํ นิวารณนฺติ เตสํ กิํ อาวรณํ กา รกฺขาติ? สํวรํ พฺรูหีติ ตํ เตสํ นิวารณสงฺขาตํ สํวรํ พฺรูหิฯ เอเตน สาวเสสปฺปหานํ ปุจฺฉติฯ เกน โสตา ปิธิยฺยเรติ เกน ธมฺเมน เอเต โสตา ปิธิยฺยนฺติ ปจฺฉิชฺชนฺติฯ เอเตน อนวเสสปฺปหานํ ปุจฺฉติฯ

[1042] สติ เตสํ นิวารณนฺติ วิปสฺสนายุตฺตาฯ กุสลานํ ธมฺมานํ คติโย สมนฺเนสมานา สติ เตสํ โสตานํ นิวารณํฯ โสตานํ สํวรํ พฺรูมีติ ตเมวาหํ สติํ โสตานํ สํวรํ พฺรูมีติ อธิปฺปาโยฯ ปญฺญาเยเต ปิธิยฺยเรติ รูปาทีสุ ปน อนิจฺจตาทิปฏิเวธสาธิกาย มคฺคปญฺญาย เอเต โสตา สพฺพโส ปิธิยฺยนฺตีติฯ

[1043] ปญฺญา เจวาติ ปญฺหคาถาย, ยา จายํ ตยา วุตฺตา ปญฺญา ยา จ สติ, ยญฺจ ตทวเสสํ นามรูปํ, เอตํ สพฺพมฺปิ กตฺถ นิรุชฺฌติ, เอตํ เม ปญฺหํ ปุฏฺโฐ พฺรูหีติ เอวํ สงฺเขปตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

[1044] วิสฺสชฺชนคาถาย ปนสฺส ยสฺมา ปญฺญาสติโย นาเมเนว สงฺคหํ คจฺฉนฺติ, ตสฺมา ตา วิสุํ น วุตฺตาฯ อยเมตฺถ สงฺเขปตฺโถ – ยํ มํ ตฺวํ, อชิต, เอตํ ปญฺหํ อปุจฺฉิ ‘‘กตฺเถตํ อุปรุชฺฌตี’’ติ, ตํ เต ยตฺถ นามญฺจ รูปญฺจ อเสสํ อุปรุชฺฌติ, ตํ วทนฺโต วทามิ , ตสฺส, ตสฺส หิ วิญฺญาณสฺส นิโรเธน สเหว อปุพฺพํ อจริมํ เอตฺเถตํ อุปรุชฺฌติฯ เอตฺเถว วิญฺญาณนิโรเธ นิรุชฺฌติ เอตํ, วิญฺญาณนิโรธา ตสฺส นิโรโธ โหติฯ ตํ นาติวตฺตตีติ วุตฺตํ โหติฯ

[1045] เอตฺตาวตา จ ‘‘ทุกฺขมสฺส มหพฺภย’’นฺติ อิมินา ปกาสิตํ ทุกฺขสจฺจํ, ‘‘ยานิ โสตานี’’ติ อิมินา สมุทยสจฺจํ ปญฺญาเยเต ปิธิยฺยเรติ อิมินา มคฺคสจฺจํ, ‘‘อเสสํ อุปรุชฺฌตี’’ติ อิมินา นิโรธสจฺจนฺติ เอวํ จตฺตาริ สจฺจานิ สุตฺวาปิ อริยภูมิํ อนธิคโต ปุน เสขาเสขปฏิปทํ ปุจฺฉนฺโต ‘‘เย จ สงฺขาตธมฺมาเส’’ติ คาถมาหฯ ตตฺถ สงฺขาตธมฺมาติ อนิจฺจาทิวเสน ปริวีมํสิตธมฺมา, อรหตํ เอตํ อธิวจนํฯ เสขาติ สีลาทีนิ สิกฺขมานา อวเสสา อริยปุคฺคลาฯ ปุถูติ พหู สตฺตชนาฯ เตสํ เม นิปโก อิริยํ ปุฏฺโฐ ปพฺรูหีติ เตสํ เม เสขาเสขานํ นิปโก ปณฺฑิโต ตฺวํ ปุฏฺโฐ ปฏิปตฺติํ พฺรูหีติฯ

[1046] อถสฺส ภควา ยสฺมา เสเขน กามจฺฉนฺทนีวรณํ อาทิํ กตฺวา สพฺพกิเลสา ปหาตพฺพา เอว, ตสฺมา ‘‘กาเมสู’’ติ อุปฑฺฒคาถาย เสขปฏิปทํ ทสฺเสติฯ ตสฺสตฺโถ – วตฺถุ ‘‘กาเมสุ’’ กิเลสกาเมน นาภิคิชฺเฌยฺย กายทุจฺจริตาทโย จ มนโส อาวิลภาวกเร ธมฺเม ปชหนฺโต มนสา นาวิโล สิยาติฯ ยสฺมา ปน อเสโข อนิจฺจาทิวเสน สพฺพสงฺขาราทีนํ ปริตุลิตตฺตา กุสโล สพฺพธมฺเมสุ กายานุปสฺสนาสติอาทีหิ จ สโต สกฺกายทิฏฺฐิอาทีนํ ภินฺนตฺตา ภิกฺขุภาวํ ปตฺโต จ หุตฺวา สพฺพิริยาปเถสุ ปริพฺพชติ, ตสฺมา ‘‘กุสโล’’ติ อุปฑฺฒคาถาย อเสขปฏิปทํ ทสฺเสติฯ เสสํ สพฺพตฺถ ปากฏเมวฯ

เอวํ ภควา อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺฐาเปสิ, เทสนาปริโยสาเน อชิโต อรหตฺเต ปติฏฺฐาสิ สทฺธิํ อนฺเตวาสิสหสฺเสน, อญฺเญสญฺจ อเนกสหสฺสานํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิฯ สห อรหตฺตปฺปตฺติยา จ อายสฺมโต อชิตสฺส อนฺเตวาสิสหสฺสสฺส จ อชินชฏาวากจีราทีนิ อนฺตรธายิํสุฯ สพฺเพว อิทฺธิมยปตฺตจีวรธรา, ทฺวงฺคุลเกสา เอหิภิกฺขู หุตฺวา ภควนฺตํ นมสฺสมานา ปญฺชลิกา นิสีทิํสูติฯ

ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทก-อฏฺฐกถาย

สุตฺตนิปาต-อฏฺฐกถาย อชิตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ติสฺสเมตฺเตยฺยสุตฺตวณฺณนา

[1047] โกธ สนฺตุสฺสิโตติ ติสฺสเมตฺเตยฺยสุตฺตํฯ กา อุปฺปตฺติ? สพฺพสุตฺตานํ ปุจฺฉาวสิกา เอว อุปฺปตฺติฯ เต หิ พฺราหฺมณา ‘‘กตาวกาสา ปุจฺฉวฺโห’’ติ ภควตา ปวาริตตฺตา อตฺตโน อตฺตโน สํสยํ ปุจฺฉิํสุฯ ปุฏฺโฐ ปุฏฺโฐ จ เตสํ ภควา พฺยากาสิฯ เอวํ ปุจฺฉาวสิกาเนเวตานิ สุตฺตานีติ เวทิตพฺพานิฯ

นิฏฺฐิเต ปน อชิตปญฺเห ‘‘กถํ โลกํ อเวกฺขนฺตํ, มจฺจุราชา น ปสฺสตี’’ติ (สุ. นิ. 1124; จูฬนิ. ปิงฺคิยมาณวปุจฺฉา 144) เอวํ โมฆราชา ปุจฺฉิตุํ อารภิฯ ตํ ‘‘น ตาวสฺส อินฺทฺริยานิ ปริปากํ คตานี’’ติ ญตฺวา ภควา ‘‘ติฏฺฐ ตฺวํ, โมฆราช, อญฺโญ ปุจฺฉตู’’ติ ปฏิกฺขิปิฯ ตโต ติสฺสเมตฺเตยฺโย อตฺตโน สํสยํ ปุจฺฉนฺโต ‘‘โกธา’’ติ คาถมาหฯ ตตฺถ โกธ สนฺตุสฺสิโตติ โก อิธ ตุฏฺโฐฯ อิญฺชิตาติ ตณฺหาทิฏฺฐิวิปฺผนฺทิตานิฯ อุภนฺตมภิญฺญายาติ อุโภ อนฺเต อภิชานิตฺวาฯ มนฺตา น ลิปฺปตีติ ปญฺญาย น ลิปฺปติฯ

[1048-9] ตสฺเสตมตฺถํ พฺยากโรนฺโต ภควา ‘‘กาเมสู’’ติ คาถาทฺวยมาหฯ ตตฺถ กาเมสุ พฺรหฺมจริยวาติ กามนิมิตฺตํ พฺรหฺมจริยวา, กาเมสุ อาทีนวํ ทิสฺวา มคฺคพฺรหฺมจริเยน สมนฺนาคโตติ วุตฺตํ โหติฯ เอตฺตาวตา สนฺตุสิตํ ทสฺเสติ, ‘‘วีตตณฺโห’’ติอาทีหิ อนิญฺชิตํ ฯ ตตฺถ สงฺขาย นิพฺพุโตติ อนิจฺจาทิวเสน ธมฺเม วีมํสิตฺวา ราคาทินิพฺพาเนน นิพฺพุโตฯ เสสํ ตตฺถ ตตฺถ วุตฺตนยตฺตา ปากฏเมวฯ

เอวํ ภควา อิมมฺปิ สุตฺตํ อรหตฺตนิกูเฏเนว เทเสสิฯ เทสนาปริโยสาเน อยมฺปิ พฺราหฺมโณ อรหตฺเต ปติฏฺฐาสิ สทฺธิํ อนฺเตวาสิสหสฺเสน, อญฺเญสญฺจ อเนกสหสฺสานํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิฯ เสสํ ปุพฺพสทิสเมวาติฯ

ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทก-อฏฺฐกถาย

สุตฺตนิปาต-อฏฺฐกถาย ติสฺสเมตฺเตยฺยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ