10. ปุราเภทสุตฺตวณฺณนา

[855] กถํทสฺสีติ ปุราเภทสุตฺตํฯ กา อุปฺปตฺติ? อิมสฺส สุตฺตสฺส อิโต ปเรสญฺจ ปญฺจนฺนํ กลหวิวาทจูฬพฺยูหมหาพฺยูหตุวฏกอตฺตทณฺฑสุตฺตานํ สมฺมาปริพฺพาชนียสฺส อุปฺปตฺติยํ วุตฺตนเยเนว สามญฺญโต อุปฺปตฺติ วุตฺตาฯ วิเสสโต ปน ยเถว ตสฺมิํ มหาสมเย ราคจริตเทวตานํ สปฺปายวเสน ธมฺมํ เทเสตุํ นิมฺมิตพุทฺเธน อตฺตานํ ปุจฺฉาเปตฺวา สมฺมาปริพฺพาชนียสุตฺตมภาสิ, เอวํ ตสฺมิํเยว มหาสมเย ‘‘กิํ นุ โข ปุรา สรีรเภทา กตฺตพฺพ’’นฺติ อุปฺปนฺนจิตฺตานํ เทวตานํ จิตฺตํ ญตฺวา ตาสํ อนุคฺคหตฺถํ อฑฺฒเตฬสภิกฺขุสตปริวารํ นิมฺมิตพุทฺธํ อากาเสน อาเนตฺวา เตน อตฺตานํ ปุจฺฉาเปตฺวา อิมํ สุตฺตมภาสิฯ

ตตฺถ ปุจฺฉาย ตาว โส นิมฺมิโต กถํทสฺสีติ อธิปญฺญํ กถํสีโลติ อธิสีลํ, อุปสนฺโตติ อธิจิตฺตํ ปุจฺฉติฯ เสสํ ปากฏเมวฯ

[856] วิสฺสชฺชเน ปน ภควา สรูเปน อธิปญฺญาทีนิ อวิสฺสชฺเชตฺวาว อธิปญฺญาทิปฺปภาเวน เยสํ กิเลสานํ อุปสมา ‘‘อุปสนฺโต’’ติ วุจฺจติ, นานาเทวตานํ อาสยานุโลเมน เตสํ อุปสมเมว ทีเปนฺโต ‘‘วีตตณฺโห’’ติอาทิกา คาถาโย อภาสิฯ ตตฺถ อาทิโต อฏฺฐนฺนํ คาถานํ ‘‘ตํ พฺรูมิ อุปสนฺโต’’ติ อิมาย คาถาย สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพฯ ตโต ปราสํ ‘‘ส เว สนฺโตติ วุจฺจตี’’ติ อิมินา สพฺพปจฺฉิเมน ปเทนฯ

อนุปทวณฺณนานเยน จ – วีตตณฺโห ปุรา เภทาติ โย สรีรเภทา ปุพฺพเมว ปหีนตณฺโหฯ ปุพฺพมนฺตมนิสฺสิโตติ อตีตทฺธาทิเภทํ ปุพฺพนฺตมนิสฺสิโตฯ เวมชฺเฌนุปสงฺเขยฺโยติ ปจฺจุปฺปนฺเนปิ อทฺธนิ ‘‘รตฺโต’’ติอาทินา นเยน น อุปสงฺขาตพฺโพฯ ตสฺส นตฺถิ ปุรกฺขตนฺติ ตสฺส อรหโต ทฺวินฺนํ ปุเรกฺขารานํ อภาวา อนาคเต อทฺธนิ ปุรกฺขตมฺปิ นตฺถิ, ตํ พฺรูมิ อุปสนฺโตติ เอวเมตฺถ โยชนา เวทิตพฺพาฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ อิโต ปรํ ปน โยชนํ อทสฺเสตฺวา อนุตฺตานปทวณฺณนํเยว กริสฺสามฯ

[857] อสนฺตาสีติ เตน เตน อลาภเกน อสนฺตสนฺโตฯ อวิกตฺถีติ สีลาทีหิ อวิกตฺถนสีโล ฯ

อกุกฺกุโจติ หตฺถกุกฺกุจาทิวิรหิโต ฯ มนฺตภาณีติ มนฺตาย ปริคฺคเหตฺวา วาจํ ภาสิตาฯ อนุทฺธโตติ อุทฺธจฺจวิรหิโตฯ ส เว วาจายโตติ โส วาจาย ยโต สํยโต จตุโทสวิรหิตํ วาจํ ภาสิตา โหติฯ

[858] นิราสตฺตีติ นิตฺตณฺโหฯ วิเวกทสฺสี ผสฺเสสูติ ปจฺจุปฺปนฺเนสุ จกฺขุสมฺผสฺสาทีสุ อตฺตาทิภาววิเวกํ ปสฺสติฯ ทิฏฺฐีสุ จ น นียตีติ ทฺวาสฏฺฐิทิฏฺฐีสุ กายจิ ทิฏฺฐิยา น นียติฯ

[859] ปติลีโนติ ราคาทีนํ ปหีนตฺตา ตโต อปคโตฯ อกุหโกติ อวิมฺหาปโก ตีหิ กุหนวตฺถูหิฯ อปิหาลูติ อปิหนสีโล, ปตฺถนาตณฺหาย รหิโตติ วุตฺตํ โหติฯ อมจฺฉรีติ ปญฺจมจฺเฉรวิรหิโตฯ อปฺปคพฺโภติ กายปาคพฺภิยาทิวิรหิโตฯ อเชคุจฺโฉติ สมฺปนฺนสีลาทิตาย อเชคุจฺฉนีโย อเสจนโก มนาโปฯ เปสุเณยฺเย จ โน ยุโตติ ทฺวีหิ อากาเรหิ อุปสํหริตพฺเพ ปิสุณกมฺเม อยุตฺโตฯ

[860] สาติเยสุ อนสฺสาวีติ สาตวตฺถูสุ กามคุเณสุ ตณฺหาสนฺถววิรหิโตฯ สณฺโหติ สณฺเหหิ กายกมฺมาทีหิ สมนฺนาคโตฯ ปฏิภานวาติ ปริยตฺติปริปุจฺฉาธิคมปฏิภาเนหิ สมนฺนาคโตฯ น สทฺโธติ สามํ อธิคตธมฺมํ น กสฺสจิ สทฺทหติฯ น วิรชฺชตีติ ขยา ราคสฺส วิรตฺตตฺตา อิทานิ น วิรชฺชติฯ

[861] ลาภกมฺยา น สิกฺขตีติ น ลาภปตฺถนาย สุตฺตนฺตาทีนิ สิกฺขติฯ อวิรุทฺโธ จ ตณฺหาย, รเสสุ นานุคิชฺฌตีติ วิโรธาภาเวน จ อวิรุทฺโธ หุตฺวา ตณฺหาย มูลรสาทีสุ เคธํ นาปชฺชติฯ

[862] อุเปกฺขโกติ ฉฬงฺคุเปกฺขาย สมนฺนาคโตฯ สโตติ กายานุปสฺสนาทิสติยุตฺโตฯ

[863] นิสฺสยนาติ ตณฺหาทิฏฺฐินิสฺสยาฯ ญตฺวา ธมฺมนฺติ อนิจฺจาทีหิ อากาเรหิ ธมฺมํ ชานิตฺวาฯ อนิสฺสิโตติ เอวํ เตหิ นิสฺสเยหิ อนิสฺสิโตฯ เตน อญฺญตฺร ธมฺมญาณา นตฺถิ นิสฺสยานํ อภาโวติ ทีเปติ ภวาย วิภวาย วาติ สสฺสตาย อุจฺเฉทาย วาฯ

[864] ตํ พฺรูมิ อุปสนฺโตติ ตํ เอวรูปํ เอเกกคาถาย วุตฺตํ อุปสนฺโตติ กเถมิฯ อตรี โส วิสตฺติกนฺติ โส อิมํ วิสตาทิภาเวน วิสตฺติกาสงฺขาตํ มหาตณฺหํ อตริฯ

[865] อิทานิ ตเมว อุปสนฺตํ ปสํสนฺโต อาห ‘‘น ตสฺส ปุตฺตา’’ติ เอวมาทิฯ ตตฺถ ปุตฺตา อตฺรชาทโย จตฺตาโรฯ เอตฺถ จ ปุตฺตปริคฺคหาทโย ปุตฺตาทินาเมน วุตฺตาติ เวทิตพฺพาฯ เต หิสฺส น วิชฺชนฺติ, เตสํ วา อภาเวน ปุตฺตาทโย น วิชฺชนฺตีติฯ

[866] เยน นํ วชฺชุํ ปุถุชฺชนา, อโถ สมณพฺราหฺมณาติ เยน ตํ ราคาทินา วชฺเชน ปุถุชฺชนา สพฺเพปิ เทวมนุสฺสา อิโต พหิทฺธา สมณพฺราหฺมณา จ รตฺโต วา ทุฏฺโฐ วาติ, วเทยฺยุํฯ ตํ ตสฺส อปุรกฺขตนฺติ ตํ ราคาทิวชฺชํ ตสฺส อรหโต อปุรกฺขตํ ตสฺมา วาเทสุ เนชตีติ ตํ การณา นินฺทาวจเนสุ น กมฺปติฯ

[867] น อุสฺเสสุ วทเตติ วิสิฏฺเฐสุ อตฺตานํ อนฺโตกตฺวา ‘‘อหํ วิสิฏฺโฐ’’ติ อติมานวเสน น วทติฯ เอส นโย อิตเรสุ ทฺวีสุฯ กปฺปํ เนติ อกปฺปิโยติ โส เอวรูโป ทุวิธมฺปิ กปฺปํ น เอติฯ กสฺมา? ยสฺมา อกปฺปิโย, ปหีนกปฺโปติ วุตฺตํ โหติฯ

[868] สกนฺติ มยฺหนฺติ ปริคฺคหิตํฯ อสตา จ น โสจตีติ อวิชฺชมานาทินา อสตา จ น โสจติฯ ธมฺเมสุ จ น คจฺฉตีติ สพฺเพสุ ธมฺเมสุ ฉนฺทาทิวเสน น คจฺฉติฯ ส เว สนฺโตติ วุจฺจตีติ โส เอวรูโป นรุตฺตโม ‘‘สนฺโต’’ติ วุจฺจตีติ อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺฐาเปสิฯ เทสนาปริโยสาเน โกฏิสตสหสฺสเทวตานํ อรหตฺตปฺปตฺติ อโหสิ, โสตาปนฺนาทีนํ คณนา นตฺถีติฯ

ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทก-อฏฺฐกถาย

สุตฺตนิปาต-อฏฺฐกถาย ปุราเภทสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

11. กลหวิวาทสุตฺตวณฺณนา

[869] กุโต ปหูตา กลหา วิวาทาติ กลหวิวาทสุตฺตํฯ กา อุปฺปตฺติ? อิทมฺปิ ตสฺมิํเยว มหาสมเย ‘‘กุโต นุ, โข, กลหาทโย อฏฺฐ ธมฺมา ปวตฺตนฺตี’’ติ อุปฺปนฺนจิตฺตานํ เอกจฺจานํ เทวตานํ เต ธมฺเม อาวิกาตุํ ปุริมนเยเนว นิมฺมิตพุทฺเธน อตฺตานํ ปุจฺฉาเปตฺวา วุตฺตํ ตตฺถ ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนกฺกเมน ฐิตตฺตา สพฺพคาถา ปากฏสมฺพนฺธาเยวฯ

อนุตฺตานปทวณฺณนา ปเนตาสํ เอวํ เวทิตพฺพา – กุโตปหูตา กลหา วิวาทาติ กลโห จ ตสฺส ปุพฺพภาโค วิวาโท จาติ อิเม กุโต ชาตาฯ ปริเทวโสกา สหมจฺฉรา จาติ ปริเทวโสกา จ มจฺฉรา จ กุโตปหูตาฯ มานาติมานา สหเปสุณา จาติ มานา จ อติมานา จ เปสุณา จ กุโตปหูตาฯ เตติ เต สพฺเพปิ อฏฺฐ กิเลสธมฺมาฯ ตทิงฺฆ พฺรูหีติ ตํ มยา ปุจฺฉิตมตฺถํ พฺรูหิ ยาจามิ ตํ อหนฺติฯ ยาจนตฺโถ หิ อิงฺฆาติ นิปาโตฯ

[870] ปิยปฺปหูตาติ ปิยวตฺถุโต ชาตาฯ ยุตฺติ ปเนตฺถ นิทฺเทเส (มหานิ. 98) วุตฺตา เอวฯ มจฺเฉรยุตฺตา กลหา วิวาทาติ อิมินา กลหวิวาทาทีนํ น เกวลํ ปิยวตฺถุเมว, มจฺฉริยมฺปิ ปจฺจยํ ทสฺเสติฯ กลหวิวาทสีเสน เจตฺถ สพฺเพปิ เต ธมฺมา วุตฺตาติ เวทิตพฺพาฯ ยถา จ เอเตสํ มจฺฉริยํ, ตถา เปสุณานญฺจ วิวาทํฯ เตนาห – ‘‘วิวาทชาเตสุ จ เปสุณานี’’ติฯ

[871] ปิยาสุ โลกสฺมิํ กุโตนิทานา เย จาปิ โลภา วิจรนฺติ โลเกติ ‘‘ปิยา ปหูตา กลหา’’ติ เย เอตฺถ วุตฺตาฯ เต ปิยา โลกสฺมิํ กุโตนิทานา, น เกวลญฺจ ปิยา, เย จาปิ ขตฺติยาทโย โลภา วิจรนฺติ โลภเหตุกา โลเภนาภิภูตา วิจรนฺติ, เตสํ โส โลโภ จ กุโตนิทาโนติ ทฺเว อตฺเถ เอกาย ปุจฺฉาย ปุจฺฉติฯ อาสา จ นิฏฺฐา จาติ อาสา จ ตสฺสา อาสาย สมิทฺธิ จฯ เย สมฺปรายาย นรสฺส โหนฺตีติ เย นรสฺส สมฺปรายาย โหนฺติ, ปรายนา โหนฺตีติ วุตฺตํ โหติฯ เอกา เอวายมฺปิ ปุจฺฉาฯ