9. มาคณฺฑิยสุตฺตวณฺณนา

[842] ทิสฺวาน ตณฺหนฺติ มาคณฺฑิยสุตฺตํฯ กา อุปฺปตฺติ? เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรนฺโต ปจฺจูสสมเย พุทฺธจกฺขุนา โลกํ โวโลเกนฺโต กุรูสุ กมฺมาสธมฺมนิคมวาสิโน มาคณฺฑิยสฺส นาม พฺราหฺมณสฺส สปชาปติกสฺส อรหตฺตูปนิสฺสยํ ทิสฺวา ตาวเทว สาวตฺถิโต ตตฺถ คนฺตฺวา กมฺมาสธมฺมสฺส อวิทูเร อญฺญตรสฺมิํ วนสณฺเฑ นิสีทิ สุวณฺโณภาสํ มุญฺจมาโนฯ มาคณฺฑิโยปิ ตงฺขณํ ตตฺถ มุขโธวนตฺถํ คโต สุวณฺโณภาสํ ทิสฺวา ‘‘กิํ อิท’’นฺติ อิโต จิโต จ เปกฺขมาโน ภควนฺตํ ทิสฺวา อตฺตมโน อโหสิฯ ตสฺส กิร ธีตา สุวณฺณวณฺณา, ตํ พหู ขตฺติยกุมาราทโย วารยนฺตา น ลภนฺติฯ พฺราหฺมโณ เอวํลทฺธิโก โหติ ‘‘สมณสฺเสว นํ สุวณฺณวณฺณสฺส ทสฺสามี’’ติฯ โส ภควนฺตํ ทิสฺวา ‘‘อยํ เม ธีตาย สมานวณฺโณ, อิมสฺส นํ ทสฺสามี’’ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทสิฯ ตสฺมา ทิสฺวาว อตฺตมโน อโหสิฯ โส เวเคน ฆรํ คนฺตฺวา พฺราหฺมณิํ อาห – ‘‘โภติ โภติ มยา ธีตาย สมานวณฺโณ ปุริโส ทิฏฺโฐ, อลงฺกโรหิ ทาริกํ, ตสฺส นํ ทสฺสามา’’ติฯ พฺราหฺมณิยา ทาริกํ คนฺโธทเกน นฺหาเปตฺวา วตฺถปุปฺผาลงฺการาทีหิ อลงฺกโรนฺติยา เอว ภควโต ภิกฺขาจารเวลา สมฺปตฺตาฯ อถ ภควา กมฺมาสธมฺมํ ปิณฺฑาย ปาวิสิฯ

เตปิ โข ธีตรํ คเหตฺวา ภควโต นิสินฺโนกาสํ อคมํสุฯ ตตฺถ ภควนฺตํ อทิสฺวา พฺราหฺมณี อิโต จิโต จ วิโลเกนฺตี ภควโต นิสชฺชฏฺฐานํ ติณสนฺถารกํ อทฺทสฯ พุทฺธานญฺจ อธิฏฺฐานพเลน นิสินฺโนกาโส ปทนิกฺเขโป จ อพฺยากุลา โหนฺติฯ สา พฺราหฺมณํ อาห – ‘‘เอส, พฺราหฺมณ, ตสฺส ติณสนฺถาโร’’ติ? ‘‘อาม, โภตี’’ติฯ ‘‘เตน หิ, พฺราหฺมณ, อมฺหากํ อาคมนกมฺมํ น สมฺปชฺชิสฺสตี’’ติฯ ‘‘กสฺมา โภตี’’ติ? ‘‘ปสฺส, พฺราหฺมณ, อพฺยากุโล ติณสนฺถาโร, เนโส กามโภคิโน ปริภุตฺโต’’ติฯ พฺราหฺมโณ ‘‘มา, โภติ มงฺคเล ปริเยสิยมาเน อวมงฺคลํ อภณี’’ติ อาหฯ ปุนปิ พฺราหฺมณี อิโต จิโต จ วิจรนฺตี ภควโต ปทนิกฺเขปํ ทิสฺวา พฺราหฺมณํ อาห ‘‘อยํ ตสฺส ปทนิกฺเขโป’’ติ? ‘‘อาม, โภตี’’ติฯ ‘‘ปสฺส, พฺราหฺมณ, ปทนิกฺเขปํ, นายํ สตฺโต กาเมสุ คธิโต’’ติฯ ‘‘กถํ ตฺวํ โภติ ชานาสี’’ติ จ วุตฺตา อตฺตโน ญาณพลํ ทสฺเสนฺตี อาห –

‘‘รตฺตสฺส หิ อุกฺกุฏิกํ ปทํ ภเว,

ทุฏฺฐสฺส โหติ อนุกฑฺฒิตํ ปทํ;

มูฬฺหสฺส โหติ สหสานุปีฬิตํ,

วิวฏฺฏจฺฉทสฺส อิทมีทิสํ ปท’’นฺติฯ (อ. นิ. อฏฺฐ. 1.1.260-261; ธ. ป. อฏฺฐ. 1.2 สามาวตีวตฺถุ; วิสุทฺธิ. 1.45);

อยญฺจรหิ เตสํ กถา วิปฺปกตา, อถ ภควา กตภตฺตกิจฺโจ ตเมว วนสณฺฑํ อาคโตฯ พฺราหฺมณี ภควโต วรลกฺขณขจิตํ พฺยามปฺปภาปริกฺขิตฺตํ รูปํ ทิสฺวา พฺราหฺมณํ อาห – ‘‘เอส ตยา, พฺราหฺมณ, ทิฏฺโฐ’’ติ? ‘‘อาม โภตี’’ติฯ ‘‘อาคตกมฺมํ น สมฺปชฺชิสฺสเตว, เอวรูโป นาม กาเม ปริภุญฺชิสฺสตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’’ติฯ เตสํ เอวํ วทนฺตานญฺเญว ภควา ติณสนฺถารเก นิสีทิฯ

อถ พฺราหฺมโณ ธีตรํ วาเมน หตฺเถน คเหตฺวา กมณฺฑลุํ ทกฺขิเณน หตฺเถน คเหตฺวา ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘โภ, ปพฺพชิต, ตฺวญฺจ สุวณฺณวณฺโณ อยญฺจ ทาริกา, อนุจฺฉวิกา เอสา ตว, อิมาหํ โภโต ภริยํ โปสาวนตฺถาย ทมฺมี’’ติ วตฺวา ภควโต สนฺติกํ คนฺตฺวา ทาตุกาโม อฏฺฐาสิฯ ภควา พฺราหฺมณํ อนาลปิตฺวา อญฺเญน สทฺธิํ สลฺลปมาโน วิย ‘‘ทิสฺวาน ตณฺห’’นฺติ อิมํ คาถํ อภาสิฯ

ตสฺสตฺโถ – อชปาลนิคฺโรธมูเล นานารูปานิ นิมฺมินิตฺวา อภิกามมาคตํ มารธีตรํ ทิสฺวาน ตณฺหํ อรติํ รคญฺจ ฉนฺทมตฺตมฺปิ เม เมถุนสฺมิํ นาโหสิ, กิเมวิทํ อิมิสฺสา ทาริกาย มุตฺตกรีสปุณฺณํ รูปํ ทิสฺวา ภวิสฺสติ สพฺพถา ปาทาปิ นํ สมฺผุสิตุํ น อิจฺเฉ, กุโตเนน สํวสิตุนฺติฯ

[843] ตโต มาคณฺฑิโย ‘‘ปพฺพชิตา นาม มานุสเก กาเม ปหาย ทิพฺพกามตฺถาย ปพฺพชนฺติ, อยญฺจ ทิพฺเพปิ กาเม น อิจฺฉติ, อิทมฺปิ อิตฺถิรตนํ, กา นุ อสฺส ทิฏฺฐี’’ติ ปุจฺฉิตุํ ทุติยํ คาถมาหฯ ตตฺถ เอตาทิสํ เจ รตนนฺติ ทิพฺพิตฺถิรตนํ สนฺธาย ภณติ, นารินฺติ อตฺตโน ธีตรํ สนฺธายฯ ทิฏฺฐิคตํ สีลวตํ นุ ชีวิตนฺติ ทิฏฺฐิญฺจ สีลญฺจ วตญฺจ ชีวิตญฺจฯ ภวูปปตฺติญฺจ วเทสิ กีทิสนฺติ อตฺตโน ภวูปปตฺติญฺจ กีทิสํ วทสีติฯ

[844] อิโต ปรา ทฺเว คาถา วิสชฺชนปุจฺฉานเยน ปวตฺตตฺตา ปากฏสมฺพนฺธาเยวฯ ตาสุ ปฐมคาถาย สงฺเขปตฺโถ – ตสฺส มยฺหํ, มาคณฺฑิย, ทฺวาสฏฺฐิทิฏฺฐิคตธมฺเมสุ นิจฺฉินิตฺวา ‘‘อิทเมว สจฺจํ, โมฆมญฺญ’’นฺติ เอวํ อิทํ วทามีติ สมุคฺคหิตํ น โหติ นตฺถิ น วิชฺชติฯ กิํการณา ? อหญฺหิ ปสฺสนฺโต ทิฏฺฐีสุ อาทีนวํ กญฺจิ ทิฏฺฐิํ อคฺคเหตฺวา สจฺจานิ ปวิจินนฺโต อชฺฌตฺตํ ราคาทีนํ สนฺติภาเวน อชฺฌตฺตสนฺติสงฺขาตํ นิพฺพานเมว อทฺทสนฺติฯ

[845] ทุติยคาถาย สงฺเขปตฺโถ – ยานิมานิ ทิฏฺฐิคตานิ เตหิ เตหิ สตฺเตหิ วินิจฺฉินิตฺวา คหิตตฺตา วินิจฺฉยาติ จ อตฺตโน ปจฺจเยหิ อภิสงฺขตภาวาทินา นเยน ปกปฺปิตานิ จาติ วุจฺจนฺติฯ เต ตฺวํ มุนิ ทิฏฺฐิคตธมฺเม อคฺคเหตฺวา อชฺฌตฺตสนฺตีติ ยเมตมตฺถํ พฺรูสิ, อาจิกฺข เม, กถํ นุ ธีเรหิ ปเวทิตํ กถํ ปกาสิตํ ธีเรหิ ตํ ปทนฺติฯ

[846] อถสฺส ภควา ยถา เยน อุปาเยน ตํ ปทํ ธีเรหิ ปกาสิตํ, ตํ อุปายํ สปฏิปกฺขํ ทสฺเสนฺโต ‘‘น ทิฏฺฐิยา’’ติ คาถมาหฯ ตตฺถ ‘‘น ทิฏฺฐิยา’’ติอาทีหิ ทิฏฺฐิสุติอฏฺฐสมาปตฺติญาณพาหิรสีลพฺพตานิ ปฏิกฺขิปติฯ ‘‘สุทฺธิมาหา’’ติ เอตฺถ วุตฺตํ อาห-สทฺทํ สพฺพตฺถ นกาเรน สทฺธิํ โยเชตฺวา ปุริสพฺยตฺตยํ กตฺวา ‘‘ทิฏฺฐิยา สุทฺธิํ นาหํ กเถมี’’ติ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ยถา เจตฺถ, เอวํ อุตฺตรปเทสุปิฯ ตตฺถ จ อทิฏฺฐิยา นาหาติ ทสวตฺถุกํ สมฺมาทิฏฺฐิํ วินา น กเถมิฯ ตถา อสฺสุติยาติ นวงฺคํ สวนํ วินาฯ อญาณาติ กมฺมสฺส กตสจฺจานุโลมิกญาณํ วินาฯ อสีลตาติ ปาติโมกฺขสํวรํ วินาฯ อพฺพตาติ ธุตงฺควตํ วินาฯ โนปิ เตนาติ เตสุ เอกเมเกน ทิฏฺฐิอาทิมตฺเตนาปิ โน กเถมีติ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพฯ เอเต จ นิสฺสชฺช อนุคฺคหายาติ เอเต จ ปุริเม ทิฏฺฐิอาทิเภเท กณฺหปกฺขิเย ธมฺเม สมุคฺฆาตกรเณน นิสฺสชฺช, ปจฺฉิเม อทิฏฺฐิอาทิเภเท สุกฺกปกฺขิเย อตมฺมยตาปชฺชเนน อนุคฺคหายฯ สนฺโต อนิสฺสาย ภวํ น ชปฺเปติ อิมาย ปฏิปตฺติยา ราคาทิวูปสเมน สนฺโต จกฺขาทีสุ กญฺจิ ธมฺมํ อนิสฺสาย เอกมฺปิ ภวํ อปิเหตุํ อปตฺเถตุํ สมตฺโถ สิยา, อยมสฺส อชฺฌตฺตสนฺตีติ อธิปฺปาโยฯ

[847] เอวํ วุตฺเต วจนตฺถํ อสลฺลกฺเขนฺโต มาคณฺฑิโย ‘‘โน เจ กิรา’’ติ คาถมาหฯ ตตฺถ ทิฏฺฐาทีนิ วุตฺตนยาเนวฯ กณฺหปกฺขิยานิเยว ปน สนฺธาย อุภยตฺราปิ อาหฯ อาห-สทฺทํ ปน โนเจกิร-สทฺเทน โยเชตฺวา ‘‘โน เจ กิราห โน เจ กิร กเถสี’’ติ เอวํ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ โมมุหนฺติ อติมูฬฺหํ, โมหนํ วาฯ ปจฺเจนฺตีติ ชานนฺติฯ

[848] อถสฺส ภควา ตํ ทิฏฺฐิํ นิสฺสาย ปุจฺฉํ ปฏิกฺขิปนฺโต ‘‘ทิฏฺฐิญฺจ นิสฺสายา’’ติ คาถมาหฯ ตสฺสตฺโถ – ตฺวํ, มาคณฺฑิย, ทิฏฺฐิํ นิสฺสาย ปุนปฺปุนํ ปุจฺฉมาโน ยานิ เต ทิฏฺฐิคตานิ สมุคฺคหิตานิ, เตสฺเวว สมุคฺคหีเตสุ เอวํ ปโมหํ อาคโต, อิโต จ มยา วุตฺตอชฺฌตฺตสนฺติโต ปฏิปตฺติโต ธมฺมเทสนโต วา อณุมฺปิ ยุตฺตสญฺญํ น ปสฺสสิ, เตน การเณน ตฺวํ อิมํ ธมฺมํ โมมุหโต ปสฺสสีติฯ

[849] เอวํ สมุคฺคหิเตสุ ปโมเหน มาคณฺฑิยสฺส วิวาทาปตฺติํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ เตสุ อญฺเญสุ จ ธมฺเมสุ วิคตปฺปโมหสฺส อตฺตโน นิพฺพิวาทตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘สโม วิเสสี’’ติ คาถมาหฯ

ตสฺสตฺโถ – โย เอวํ ติวิธมาเนน วา ทิฏฺฐิยา วา มญฺญติ, โส เตน มาเนน ตาย ทิฏฺฐิยา เตน วา ปุคฺคเลน วิวเทยฺยฯ โย ปน อมฺหาทิโส อิมาสุ ตีสุ วิธาสุ อวิกมฺปมาโน, สโม วิเสสีติ น ตสฺส โหติ, น จ หีโนติ ปาฐเสโสฯ

[850] กิญฺจ ภิยฺโย – สจฺจนฺติ โสติ คาถาฯ ตสฺสตฺโถ – โส เอวรูโป ปหีนมานทิฏฺฐิโก มาทิโส พาหิตปาปตฺตาทินา นเยน พฺราหฺมโณ ‘‘อิทเมว สจฺจ’’นฺติ กิํ วเทยฺย กิํ วตฺถุํ ภเณยฺย, เกน วา การเณน ภเณยฺย, ‘‘มยฺหํ สจฺจํ, ตุยฺหํ มุสา’’ติ วา เกน มาเนน ทิฏฺฐิยา ปุคฺคเลน วา วิวเทยฺย? ยสฺมิํ มาทิเส ขีณาสเว ‘‘สทิโสหมสฺมี’’ติ ปวตฺติยา สมํ วา, อิตรทฺวยภาเวน ปวตฺติยา วิสมํ วา มญฺญิตํ นตฺถิ, โส สมานาทีสุ เกน วาทํ ปฏิสํยุเชยฺย ปฏิปฺผเรยฺยาติฯ นนุ เอกํเสเนว เอวรูโป ปุคฺคโล – โอกํ ปหายาติ คาถา?

[851] ตตฺถ โอกํ ปหายาติ รูปวตฺถาทิวิญฺญาณสฺส โอกาสํ ตตฺร ฉนฺทราคปฺปหาเนน ฉฑฺเฑตฺวาฯ อนิเกตสารีติ รูปนิมิตฺตนิเกตาทีนิ ตณฺหาวเสน อสรนฺโตฯ คาเม อกุพฺพํ มุนิ สนฺถวานีติ คาเม คิหิสนฺถวานิ อกโรนฺโตฯ กาเมหิ ริตฺโตติ กาเมสุ ฉนฺทราคาภาเวน สพฺพกาเมหิ ปุถุภูโตฯ อปุเรกฺขราโนติ อายติํ อตฺตภาวํ อนภินิพฺพตฺเตนฺโตฯ กถํ น วิคฺคยฺห ชเนน กยิราติ ชเนน สทฺธิํ วิคฺคาหิกกถํ น กเถยฺยฯ โส เอวรูโป – เยหิ วิวิตฺโตติ คาถาฯ

[852] ตตฺถ เยหีติ เยหิ ทิฏฺฐิคเตหิฯ วิวิตฺโต วิจเรยฺยาติ ริตฺโต จเรยฺยฯ น ตานิ อุคฺคยฺห วเทยฺย นาโคติ ‘‘อาคุํ น กโรตี’’ติอาทินา (จูฬนิ. ภทฺราวุธมาณวปุจฺฉานิทฺเทส 70; ปารายนานุคีติคาถานิทฺเทส 102) นเยน นาโค ตานิ ทิฏฺฐิคตานิ อุคฺคเหตฺวา น วเทยฺยฯ ชลมฺพุชนฺติ ชลสญฺญิเต อมฺพุมฺหิ ชาตํ กณฺฏกนาฬํ วาริชํ, ปทุมนฺติ วุตฺตํ โหติฯ ยถา ชเลน ปงฺเกน จ นูปลิตฺตนฺติ ตํ ปทุมํ ยถา ชเลน จ ปงฺเกน จ อนุปลิตฺตํ โหติ, เอวํ มุนิ สนฺติวาโท อคิทฺโธติ เอวํ อชฺฌตฺตสนฺติวาโท มุนิ เคธาภาเวน อคิทฺโธฯ

กาเม จ โลเก จ อนูปลิตฺโตติ ทุวิเธปิ กาเม อปายาทิเก จ โลเก ทฺวีหิปิ เลเปหิ อนุปลิตฺโต โหติฯ

[853] กิญฺจ ภิยฺโย – น เวทคูติ คาถาฯ ตตฺถ น เวทคู ทิฏฺฐิยายโกติ จตุมคฺคเวทคู มาทิโส ทิฏฺฐิยายโก น โหติ, ทิฏฺฐิยา คจฺฉนฺโต วา, ตํ สารโต ปจฺเจนฺโต วา น โหติฯ ตตฺถ วจนตฺโถ – ยายตีติ ยายโก, กรณวจเนน ทิฏฺฐิยา ยาตีติ ทิฏฺฐิยายโกฯ อุปโยคตฺเถ สามิวจเนน ทิฏฺฐิยา ยาตีติปิ ทิฏฺฐิยายโกฯ น มุติยา ส มานเมตีติ มุตรูปาทิเภทาย มุติยาปิ โส มานํ น เอติฯ น หิ ตมฺมโย โสติ ตณฺหาทิฏฺฐิวเสน ตมฺมโย โหติ ตปฺปรายโณ, อยํ ปน น ตาทิโสฯ น กมฺมุนา โนปิ สุเตน เนยฺโยติ ปุญฺญาภิสงฺขาราทินา กมฺมุนา วา สุตสุทฺธิอาทินา สุเตน วา โส เนตพฺโพ น โหติฯ อนูปนีโต ส นิเวสเนสูติ โส ทฺวินฺนมฺปิ อุปยานํ ปหีนตฺตา สพฺเพสุ ตณฺหาทิฏฺฐินิเวสเนสุ อนูปนีโตฯ ตสฺส จ เอวํวิธสฺส – สญฺญาวิรตฺตสฺสาติ คาถาฯ

[854] ตตฺถ สญฺญาวิรตฺตสฺสาติ เนกฺขมฺมสญฺญาปุพฺพงฺคมาย ภาวนาย ปหีนกามาทิสญฺญสฺสฯ อิมินา ปเทน อุภโตภาควิมุตฺโต สมถยานิโก อธิปฺเปโตฯ ปญฺญาวิมุตฺตสฺสาติ วิปสฺสนาปุพฺพงฺคมาย ภาวนาย สพฺพกิเลเสหิ วิมุตฺตสฺสฯ อิมินา สุกฺขวิปสฺสโก อธิปฺเปโตฯ สญฺญญฺจ ทิฏฺฐิญฺจ เย อคฺคเหสุํ, เต ฆฏฺฏยนฺตา วิจรนฺติ โลเกติ เย กามสญฺญาทิกํ สญฺญํ อคฺคเหสุํ, เต วิเสสโต คหฏฺฐา กามาธิกรณํ, เย จ ทิฏฺฐิํ อคฺคเหสุํ, เต วิเสสโต ปพฺพชิตา ธมฺมาธิกรณํ อญฺญมญฺญํ ฆฏฺเฏนฺตา วิจรนฺตีติฯ เสสเมตฺถ ยํ อวุตฺตํ, ตํ วุตฺตานุสาเรเนว เวทิตพฺพํฯ เทสนาปริโยสาเน พฺราหฺมโณ จ พฺราหฺมณี จ ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิํสูติฯ

ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทก-อฏฺฐกถาย

สุตฺตนิปาต-อฏฺฐกถาย มาคณฺฑิยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ปุราเภทสุตฺตวณฺณนา

[855] กถํทสฺสีติ ปุราเภทสุตฺตํฯ กา อุปฺปตฺติ? อิมสฺส สุตฺตสฺส อิโต ปเรสญฺจ ปญฺจนฺนํ กลหวิวาทจูฬพฺยูหมหาพฺยูหตุวฏกอตฺตทณฺฑสุตฺตานํ สมฺมาปริพฺพาชนียสฺส อุปฺปตฺติยํ วุตฺตนเยเนว สามญฺญโต อุปฺปตฺติ วุตฺตาฯ วิเสสโต ปน ยเถว ตสฺมิํ มหาสมเย ราคจริตเทวตานํ สปฺปายวเสน ธมฺมํ เทเสตุํ นิมฺมิตพุทฺเธน อตฺตานํ ปุจฺฉาเปตฺวา สมฺมาปริพฺพาชนียสุตฺตมภาสิ, เอวํ ตสฺมิํเยว มหาสมเย ‘‘กิํ นุ โข ปุรา สรีรเภทา กตฺตพฺพ’’นฺติ อุปฺปนฺนจิตฺตานํ เทวตานํ จิตฺตํ ญตฺวา ตาสํ อนุคฺคหตฺถํ อฑฺฒเตฬสภิกฺขุสตปริวารํ นิมฺมิตพุทฺธํ อากาเสน อาเนตฺวา เตน อตฺตานํ ปุจฺฉาเปตฺวา อิมํ สุตฺตมภาสิฯ

ตตฺถ ปุจฺฉาย ตาว โส นิมฺมิโต กถํทสฺสีติ อธิปญฺญํ กถํสีโลติ อธิสีลํ, อุปสนฺโตติ อธิจิตฺตํ ปุจฺฉติฯ เสสํ ปากฏเมวฯ

[856] วิสฺสชฺชเน ปน ภควา สรูเปน อธิปญฺญาทีนิ อวิสฺสชฺเชตฺวาว อธิปญฺญาทิปฺปภาเวน เยสํ กิเลสานํ อุปสมา ‘‘อุปสนฺโต’’ติ วุจฺจติ, นานาเทวตานํ อาสยานุโลเมน เตสํ อุปสมเมว ทีเปนฺโต ‘‘วีตตณฺโห’’ติอาทิกา คาถาโย อภาสิฯ ตตฺถ อาทิโต อฏฺฐนฺนํ คาถานํ ‘‘ตํ พฺรูมิ อุปสนฺโต’’ติ อิมาย คาถาย สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพฯ ตโต ปราสํ ‘‘ส เว สนฺโตติ วุจฺจตี’’ติ อิมินา สพฺพปจฺฉิเมน ปเทนฯ

อนุปทวณฺณนานเยน จ – วีตตณฺโห ปุรา เภทาติ โย สรีรเภทา ปุพฺพเมว ปหีนตณฺโหฯ ปุพฺพมนฺตมนิสฺสิโตติ อตีตทฺธาทิเภทํ ปุพฺพนฺตมนิสฺสิโตฯ เวมชฺเฌนุปสงฺเขยฺโยติ ปจฺจุปฺปนฺเนปิ อทฺธนิ ‘‘รตฺโต’’ติอาทินา นเยน น อุปสงฺขาตพฺโพฯ ตสฺส นตฺถิ ปุรกฺขตนฺติ ตสฺส อรหโต ทฺวินฺนํ ปุเรกฺขารานํ อภาวา อนาคเต อทฺธนิ ปุรกฺขตมฺปิ นตฺถิ, ตํ พฺรูมิ อุปสนฺโตติ เอวเมตฺถ โยชนา เวทิตพฺพาฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ อิโต ปรํ ปน โยชนํ อทสฺเสตฺวา อนุตฺตานปทวณฺณนํเยว กริสฺสามฯ

[857] อสนฺตาสีติ เตน เตน อลาภเกน อสนฺตสนฺโตฯ อวิกตฺถีติ สีลาทีหิ อวิกตฺถนสีโล ฯ