9. มาคณฺฑิยสุตฺตวณฺณนา

[842] ทิสฺวาน ตณฺหนฺติ มาคณฺฑิยสุตฺตํฯ กา อุปฺปตฺติ? เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรนฺโต ปจฺจูสสมเย พุทฺธจกฺขุนา โลกํ โวโลเกนฺโต กุรูสุ กมฺมาสธมฺมนิคมวาสิโน มาคณฺฑิยสฺส นาม พฺราหฺมณสฺส สปชาปติกสฺส อรหตฺตูปนิสฺสยํ ทิสฺวา ตาวเทว สาวตฺถิโต ตตฺถ คนฺตฺวา กมฺมาสธมฺมสฺส อวิทูเร อญฺญตรสฺมิํ วนสณฺเฑ นิสีทิ สุวณฺโณภาสํ มุญฺจมาโนฯ มาคณฺฑิโยปิ ตงฺขณํ ตตฺถ มุขโธวนตฺถํ คโต สุวณฺโณภาสํ ทิสฺวา ‘‘กิํ อิท’’นฺติ อิโต จิโต จ เปกฺขมาโน ภควนฺตํ ทิสฺวา อตฺตมโน อโหสิฯ ตสฺส กิร ธีตา สุวณฺณวณฺณา, ตํ พหู ขตฺติยกุมาราทโย วารยนฺตา น ลภนฺติฯ พฺราหฺมโณ เอวํลทฺธิโก โหติ ‘‘สมณสฺเสว นํ สุวณฺณวณฺณสฺส ทสฺสามี’’ติฯ โส ภควนฺตํ ทิสฺวา ‘‘อยํ เม ธีตาย สมานวณฺโณ, อิมสฺส นํ ทสฺสามี’’ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทสิฯ ตสฺมา ทิสฺวาว อตฺตมโน อโหสิฯ โส เวเคน ฆรํ คนฺตฺวา พฺราหฺมณิํ อาห – ‘‘โภติ โภติ มยา ธีตาย สมานวณฺโณ ปุริโส ทิฏฺโฐ, อลงฺกโรหิ ทาริกํ, ตสฺส นํ ทสฺสามา’’ติฯ พฺราหฺมณิยา ทาริกํ คนฺโธทเกน นฺหาเปตฺวา วตฺถปุปฺผาลงฺการาทีหิ อลงฺกโรนฺติยา เอว ภควโต ภิกฺขาจารเวลา สมฺปตฺตาฯ อถ ภควา กมฺมาสธมฺมํ ปิณฺฑาย ปาวิสิฯ

เตปิ โข ธีตรํ คเหตฺวา ภควโต นิสินฺโนกาสํ อคมํสุฯ ตตฺถ ภควนฺตํ อทิสฺวา พฺราหฺมณี อิโต จิโต จ วิโลเกนฺตี ภควโต นิสชฺชฏฺฐานํ ติณสนฺถารกํ อทฺทสฯ พุทฺธานญฺจ อธิฏฺฐานพเลน นิสินฺโนกาโส ปทนิกฺเขโป จ อพฺยากุลา โหนฺติฯ สา พฺราหฺมณํ อาห – ‘‘เอส, พฺราหฺมณ, ตสฺส ติณสนฺถาโร’’ติ? ‘‘อาม, โภตี’’ติฯ ‘‘เตน หิ, พฺราหฺมณ, อมฺหากํ อาคมนกมฺมํ น สมฺปชฺชิสฺสตี’’ติฯ ‘‘กสฺมา โภตี’’ติ? ‘‘ปสฺส, พฺราหฺมณ, อพฺยากุโล ติณสนฺถาโร, เนโส กามโภคิโน ปริภุตฺโต’’ติฯ พฺราหฺมโณ ‘‘มา, โภติ มงฺคเล ปริเยสิยมาเน อวมงฺคลํ อภณี’’ติ อาหฯ ปุนปิ พฺราหฺมณี อิโต จิโต จ วิจรนฺตี ภควโต ปทนิกฺเขปํ ทิสฺวา พฺราหฺมณํ อาห ‘‘อยํ ตสฺส ปทนิกฺเขโป’’ติ? ‘‘อาม, โภตี’’ติฯ ‘‘ปสฺส, พฺราหฺมณ, ปทนิกฺเขปํ, นายํ สตฺโต กาเมสุ คธิโต’’ติฯ ‘‘กถํ ตฺวํ โภติ ชานาสี’’ติ จ วุตฺตา อตฺตโน ญาณพลํ ทสฺเสนฺตี อาห –

‘‘รตฺตสฺส หิ อุกฺกุฏิกํ ปทํ ภเว,

ทุฏฺฐสฺส โหติ อนุกฑฺฒิตํ ปทํ;

มูฬฺหสฺส โหติ สหสานุปีฬิตํ,

วิวฏฺฏจฺฉทสฺส อิทมีทิสํ ปท’’นฺติฯ (อ. นิ. อฏฺฐ. 1.1.260-261; ธ. ป. อฏฺฐ. 1.2 สามาวตีวตฺถุ; วิสุทฺธิ. 1.45);

อยญฺจรหิ เตสํ กถา วิปฺปกตา, อถ ภควา กตภตฺตกิจฺโจ ตเมว วนสณฺฑํ อาคโตฯ พฺราหฺมณี ภควโต วรลกฺขณขจิตํ พฺยามปฺปภาปริกฺขิตฺตํ รูปํ ทิสฺวา พฺราหฺมณํ อาห – ‘‘เอส ตยา, พฺราหฺมณ, ทิฏฺโฐ’’ติ? ‘‘อาม โภตี’’ติฯ ‘‘อาคตกมฺมํ น สมฺปชฺชิสฺสเตว, เอวรูโป นาม กาเม ปริภุญฺชิสฺสตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’’ติฯ เตสํ เอวํ วทนฺตานญฺเญว ภควา ติณสนฺถารเก นิสีทิฯ