[828-9] ‘‘เอตมาทีนวํ ญตฺวา, มุนิ ปุพฺพาปเร อิธา’’ติ เอตํ ‘‘ยโส กิตฺติ จ ยา ปุพฺเพ, หายเตวาปิ ตสฺส สา’’ติ อิโต ปภุติ วุตฺเต ปุพฺพาปเร อิธ อิมสฺมิํ สาสเน ปุพฺพโต อปเร สมณภาวโต วิพฺภนฺตกภาเว อาทีนวํ มุนิ ญตฺวาฯ เอตทริยานมุตฺตมนฺติ ยทิทํ วิเวกจริยา , เอตํ พุทฺธาทีนํ อริยานํ อุตฺตมํ, ตสฺมา วิเวกญฺเญว สิกฺเขถาติ อธิปฺปาโยฯ น เตน เสฏฺโฐ มญฺเญถาติ เตน จ วิเวเกน น อตฺตานํ ‘‘เสฏฺโฐ อห’’นฺติ มญฺเญยฺย, เตน ถทฺโธ น ภเวยฺยาติ วุตฺตํ โหติฯ

[830] ริตฺตสฺสาติ วิวิตฺตสฺส กายทุจฺจริตาทีหิ วิรหิตสฺสฯ โอฆติณฺณสฺส ปิหยนฺติ, กาเมสุ คธิตา ปชาติ วตฺถุกาเมสุ ลคฺคา สตฺตา ตสฺส จตุโรฆติณฺณสฺส ปิหยนฺติ อิณายิกา วิย อาณณฺยสฺสาติ อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺฐาเปสิฯ เทสนาปริโยสาเน ติสฺโส โสตาปตฺติผลํ ปตฺวา ปจฺฉา ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ สจฺฉากาสีติฯ

ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทก-อฏฺฐกถาย

สุตฺตนิปาต-อฏฺฐกถาย ติสฺสเมตฺเตยฺยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. ปสูรสุตฺตวณฺณนา

[831] อิเธว สุทฺธีติ ปสูรสุตฺตํฯ กา อุปฺปตฺติ? ภควติ กิร สาวตฺถิยํ วิหรนฺเต ปสูโร นาม ปริพฺพาชโก มหาวาที, โส ‘‘อหมสฺมิ สกลชมฺพุทีเป วาเทน อคฺโค, ตสฺมา ยถา ชมฺพุทีปสฺส ชมฺพุปญฺญาณํ, เอวํ มมาปิ ภวิตุํ อรหตี’’ติ ชมฺพุสาขํ ธชํ กตฺวา สกลชมฺพุทีเป ปฏิวาทํ อนาสาเทนฺโต อนุปุพฺเพน สาวตฺถิํ อาคนฺตฺวา นครทฺวาเร วาลิกตฺถลํ กตฺวา ตตฺถ สาขํ อุสฺสาเปตฺวา ‘‘โย มยา สทฺธิํ วาทํ กาตุํ สมตฺโถ, โส อิมํ สาขํ ภญฺชตู’’ติ วตฺวา นครํ ปาวิสิฯ ตํ ฐานํ มหาชโน ปริวาเรตฺวา อฏฺฐาสิฯ เตน จ สมเยน อายสฺมา สาริปุตฺโต ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา สาวตฺถิโต นิกฺขมติฯ โส ตํ ทิสฺวา สมฺพหุเล คามทารเก ปุจฺฉิ – ‘‘กิํ เอตํ ทารกา’’ติ, เต สพฺพํ อาจิกฺขิํสุฯ ‘‘เตน หิ นํ ตุมฺเห อุทฺธริตฺวา ปาเทหิ ภญฺชถ, ‘วาทตฺถิโก วิหารํ อาคจฺฉตู’ติ จ ภณถา’’ติ วตฺวา ปกฺกามิฯ

ปริพฺพาชโก ปิณฺฑาย จริตฺวา กตภตฺตกิจฺโจ อาคนฺตฺวา อุทฺธริตฺวา ภคฺคํ สาขํ ทิสฺวา ‘‘เกนิทํ การิต’’นฺติ ปุจฺฉิฯ ‘‘พุทฺธสาวเกน สาริปุตฺเตนา’’ติ จ วุตฺเต ปมุทิโต หุตฺวา ‘‘อชฺช มม ชยํ สมณสฺส จ ปราชยํ ปณฺฑิตา ปสฺสนฺตู’’ติ ปญฺหวีมํสเก การณิเก อาเนตุํ สาวตฺถิํ ปวิสิตฺวา วีถิสิงฺฆาฏกจจฺจเรสุ วิจรนฺโต ‘‘สมณสฺส โคตมสฺส อคฺคสาวเกน สห วาเท ปญฺญาปฏิภานํ โสตุกามา โภนฺโต นิกฺขมนฺตู’’ติ อุคฺโฆเสสิฯ ‘‘ปณฺฑิตานํ วจนํ โสสฺสามา’’ติ สาสเน ปสนฺนาปิ อปฺปสนฺนาปิ พหู มนุสฺสา นิกฺขมิํสุฯ ตโต ปสูโร มหาชนปริวุโต ‘‘เอวํ วุตฺเต เอวํ ภณิสฺสามี’’ติอาทีนิ วิตกฺเกนฺโต วิหารํ อคมาสิฯ เถโร ‘‘วิหาเร อุจฺจาสทฺทมหาสทฺโท ชนพฺยากุลญฺจ มา อโหสี’’ติ เชตวนทฺวารโกฏฺฐเก อาสนํ ปญฺญาเปตฺวา นิสีทิฯ

ปริพฺพาชโก เถรํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘ตฺวํ, โภ, ปพฺพชิต, มยฺหํ ชมฺพุธชํ ภญฺชาเปสี’’ติ อาหฯ ‘‘อาม ปริพฺพาชกา’’ติ จ วุตฺเต ‘‘โหตุ โน, โภ, กาจิ กถาปวตฺตี’’ติ อาหฯ ‘‘โหตุ ปริพฺพาชกา’’ติ จ เถเรน สมฺปฏิจฺฉิเต ‘‘ตฺวํ, สมณ, ปุจฺฉ, อหํ วิสฺสชฺเชสฺสามี’’ติ อาหฯ ตโต นํ เถโร อวจ ‘‘กิํ, ปริพฺพาชก, ทุกฺกรํ ปุจฺฉา, อุทาหุ วิสฺสชฺชน’’นฺติฯ วิสฺสชฺชนํ โภ, ปพฺพชิต, ปุจฺฉาย กิํ ทุกฺกรํฯ ตํ โย หิ โกจิ ยํกิญฺจิ ปุจฺฉตีติฯ ‘‘เตน หิ, ปริพฺพาชก, ตฺวํ ปุจฺฉ, อหํ วิสฺสชฺเชสฺสามี’’ติ เอวํ วุตฺเต ปริพฺพาชโก ‘‘สาธุรูโป ภิกฺขุ ฐาเน สาขํ ภญฺชาเปสี’’ติ วิมฺหิตจิตฺโต หุตฺวา เถรํ ปุจฺฉิ – ‘‘โก ปุริสสฺส กาโม’’ติฯ ‘‘สงฺกปฺปราโค ปุริสสฺส กาโม’’ติ (อ. นิ. 6.63) เถโร อาหฯ โส ตํ สุตฺวา เถเร วิรุทฺธสญฺญี หุตฺวา ปราชยํ อาโรเปตุกาโม อาห – ‘‘จิตฺรวิจิตฺรารมฺมณํ ปน โภ, ปพฺพชิต, ปุริสสฺส กามํ น วเทสี’’ติ? ‘‘อาม, ปริพฺพาชก, น วเทมี’’ติฯ ตโต นํ ปริพฺพาชโก ยาว ติกฺขตฺตุํ ปฏิญฺญํ การาเปตฺวา ‘‘สุณนฺตุ โภนฺโต สมณสฺส วาเท โทส’’นฺติ ปญฺหวีมํสเก อาลปิตฺวา อาห – ‘‘โภ, ปพฺพชิต, ตุมฺหากํ สพฺรหฺมจาริโน อรญฺเญ วิหรนฺตี’’ติ? ‘‘อาม, ปริพฺพาชก, วิหรนฺตี’’ติฯ ‘‘เต ตตฺถ วิหรนฺตา กามวิตกฺกาทโย วิตกฺเก วิตกฺเกนฺตี’’ติ? ‘‘อาม, ปริพฺพาชก, ปุถุชฺชนา สหสา วิตกฺเกนฺตี’’ติฯ ‘‘ยทิ เอวํ เตสํ สมณภาโว กุโต? นนุ เต อคาริกา กามโภคิโน โหนฺตี’’ติ เอวญฺจ ปน วตฺวา อถาปรํ เอตทโวจ –

‘‘น เต เว กามา ยานิ จิตฺรานิ โลเก,

สงฺกปฺปราคญฺจ วเทสิ กามํ;

สงฺกปฺปยํ อกุสเล วิตกฺเก,

ภิกฺขุปิ เต เหสฺสติ กามโภคี’’ติฯ (สํ. นิ. อฏฺฐ. 1.1.34);

อถ เถโร ปริพฺพาชกสฺส วาเท โทสํ ทสฺเสนฺโต อาห – ‘‘กิํ, ปริพฺพาชก, สงฺกปฺปราคํ ปุริสสฺส กามํ น วเทสิ, จิตฺรวิจิตฺรารมฺมณํ วเทสี’’ติ? ‘‘อาม, โภ, ปพฺพชิตา’’ติฯ ตโต นํ เถโร ยาว ติกฺขตฺตุํ ปฏิญฺญํ การาเปตฺวา ‘‘สุณาถ, อาวุโส, ปริพฺพาชกสฺส วาเท โทส’’นฺติ ปญฺหวีมํสเก อาลปิตฺวา อาห – ‘‘อาวุโส ปสูร, ตว สตฺถา อตฺถี’’ติ? ‘‘อาม, ปพฺพชิต, อตฺถี’’ติฯ ‘‘โส จกฺขุวิญฺเญยฺยํ รูปารมฺมณํ ปสฺสติ สทฺทารมฺมณาทีนิ วา เสวตี’’ติ? ‘‘อาม, ปพฺพชิต, เสวตี’’ติฯ ‘‘ยทิ เอวํ ตสฺส สตฺถุภาโว กุโต, นนุ โส อคาริโก กามโภคี โหตี’’ติ เอวญฺจ ปน วตฺวา อถาปรํ เอตทโวจ –

‘‘เต เว กามา ยานิ จิตฺรานิ โลเก,

สงฺกปฺปราคํ น วเทสิ กามํ;

ปสฺสนฺโต รูปานิ มโนรมานิ,

สุณนฺโต สทฺทานิ มโนรมานิฯ

‘‘ฆายนฺโต คนฺธานิ มโนรมานิ,

สายนฺโต รสานิ มโนรมานิ;

ผุสนฺโต ผสฺสานิ มโนรมานิ,

สตฺถาปิ เต เหสฺสติ กามโภคี’’ติฯ

เอวํ วุตฺเต นิปฺปฏิภาโน ปริพฺพาชโก ‘‘อยํ ปพฺพชิโต มหาวาที, อิมสฺส สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา วาทสตฺถํ สิกฺขิสฺสามี’’ติ สาวตฺถิํ ปวิสิตฺวา ปตฺตจีวรํ ปริเยสิตฺวา เชตวนํ ปวิฏฺโฐ ตตฺถ ลาลุทายิํ สุวณฺณวณฺณํ กายูปปนฺนํ สรีราการากปฺเปสุ สมนฺตปาสาทิกํ ทิสฺวา ‘‘อยํ ภิกฺขุ มหาปญฺโญ มหาวาที’’ติ มนฺตฺวา ตสฺส สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา ตํ วาเทน นิคฺคเหตฺวา สลิงฺเคน ตํเยว ติตฺถายตนํ ปกฺกมิตฺวา ปุน ‘‘สมเณน โคตเมน สทฺธิํ วาทํ กริสฺสามี’’ติ สาวตฺถิยํ ปุริมนเยเนว อุคฺโฆเสตฺวา มหาชนปริวุโต ‘‘เอวํ สมณํ โคตมํ นิคฺคเหสฺสามี’’ติอาทีนิ วทนฺโต เชตวนํ อคมาสิฯ เชตวนทฺวารโกฏฺฐเก อธิวตฺถา เทวตา ‘‘อยํ อภาชนภูโต’’ติ มุขพนฺธมสฺส อกาสิฯ โส ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา มูโค วิย นิสีทิฯ มนุสฺสา ‘‘อิทานิ ปุจฺฉิสฺสติ, อิทานิ ปุจฺฉิสฺสตี’’ติ ตสฺส มุขํ อุลฺโลเกตฺวา ‘‘วเทหิ, โภ ปสูร, วเทหิ, โภ ปสูรา’’ติ อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทา อเหสุํฯ อถ ภควา ‘‘กิํ ปสูโร วทิสฺสตี’’ติ วตฺวา ตตฺถ สมฺปตฺตปริสาย ธมฺมเทสนตฺถํ อิมํ สุตฺตํ อภาสิฯ

ตตฺถ ปฐมคาถาย ตาว อยํ สงฺเขโป – อิเม ทิฏฺฐิคติกา อตฺตโน ทิฏฺฐิํ สนฺธาย อิเธว สุทฺธี อิติ วาทยนฺติ นาญฺเญสุ ธมฺเมสุ วิสุทฺธิมาหุฯ เอวํ สนฺเต อตฺตโน สตฺถาราทีนิ นิสฺสิตา ตตฺเถว ‘‘เอส วาโท สุโภ’’ติ เอวํ สุภํ วทานา หุตฺวา ปุถู สมณพฺราหฺมณา ‘‘สสฺสโต โลโก’’ติอาทีสุ ปจฺเจกสจฺเจสุ นิวิฏฺฐาฯ

[832] เอวํ นิวิฏฺฐา จ – เต วาทกามาติ คาถาฯ ตตฺถ พาลํ ทหนฺตี มิถุ อญฺญมญฺญนฺติ ‘‘อยํ พาโล อยํ พาโล’’ติ เอวํ ทฺเวปิ ชนา อญฺญมญฺญํ พาลํ ทหนฺติ, พาลโต ปสฺสนฺติฯ วทนฺติ เต อญฺญสิตา กโถชฺชนฺติ เต อญฺญมญฺญํ สตฺถาราทิํ นิสฺสิตา กลหํ วทนฺติฯ ปสํสกามา กุสลา วทานาติ ปสํสตฺถิกา อุโภปิ ‘‘มยํ กุสลวาทา ปณฺฑิตวาทา’’ติ เอวํสญฺญิโน หุตฺวาฯ

[833] เอวํ วทาเนสุ จ เตสุ เอโก นิยมโต เอว – ยุตฺโต กถายนฺติ คาถาฯ ตตฺถ ยุตฺโต กถายนฺติ วิวาทกถาย อุสฺสุกฺโกฯ ปสํสมิจฺฉํ วินิฆาติ โหตีติ อตฺตโน ปสํสํ อิจฺฉนฺโต ‘‘กถํ นุ โข นิคฺคเหสฺสามี’’ติอาทินา นเยน ปุพฺเพว สลฺลาปา กถํกถี วินิฆาตี โหติฯ อปาหตสฺมินฺติ ปญฺหวีมํสเกหิ ‘‘อตฺถาปคตํ เต ภณิตํ, พฺยญฺชนาปคตํ เต ภณิต’’นฺติอาทินา นเยน อปหาริเต วาเทฯ นินฺทาย โส กุปฺปตีติ เอวํ อปาหตสฺมิญฺจ วาเท อุปฺปนฺนาย นินฺทาย โส กุปฺปติฯ รนฺธเมสีติ ปรสฺส รนฺธเมว คเวสนฺโตฯ

[834] น เกวลญฺจ กุปฺปติ, อปิจ โข ปน ยมสฺส วาทนฺติ คาถาฯ ตตฺถ ปริหีนมาหุ อปาหตนฺติ อตฺถพฺยญฺชนาทิโต อปาหตํ ปริหีนํ วทนฺติฯ ปริเทวตีติ ตโต นิมิตฺตํ โส ‘‘อญฺญํ มยา อาวชฺชิต’’นฺติอาทีหิ วิปฺปลปติฯ โสจตีติ ‘‘ตสฺส ชโย’’ติอาทีนิ อารพฺภ โสจติฯ อุปจฺจคา มนฺติ อนุตฺถุนาตีติ ‘‘โส มํ วาเทน วาทํ อติกฺกนฺโต’’ติอาทินา นเยน สุฏฺฐุตรํ วิปฺปลปติฯ

[835] เอเต วิวาทา สมเณสูติ เอตฺถ ปน สมณา วุจฺจนฺติ พาหิรปริพฺพาชกาฯ เอเตสุ อุคฺฆาติ นิฆาติ โหตีติ เอเตสุ วาเทสุ ชยปราชยาทิวเสน จิตฺตสฺส อุคฺฆาตํ นิฆาตญฺจ ปาปุณนฺโต อุคฺฆาตี นิฆาตี จ โหติฯ วิรเม กโถชฺชนฺติ ปชเหยฺย กลหํฯ น หญฺญทตฺถตฺถิ ปสํสลาภาติ น หิ เอตฺถ ปสํสลาภโต อญฺโญ อตฺโถ อตฺถิฯ

[836-7] ฉฏฺฐคาถาย อตฺโถ – ยสฺมา จ น หญฺญทตฺถตฺถิ ปสํสลาภา, ตสฺมา ปรมํ ลาภํ ลภนฺโตปิ ‘‘สุนฺทโร อย’’นฺติ ตตฺถ ทิฏฺฐิยา ปสํสิโต วา ปน โหติ ตํ วาทํ ปริสาย มชฺเฌ ทีเปตฺวา, ตโต โส เตน ชยตฺเถน ตุฏฺฐิํ วา ทนฺตวิทํสกํ วา อาปชฺชนฺโต หสติ, มาเนน จ อุณฺณมติฯ กิํ การณํ? ยสฺมา ตํ ชยตฺถํ ปปฺปุยฺย ยถามาโน ชาโต, เอวํ อุณฺณมโต จ ยา อุณฺณตีติ คาถาฯ ตตฺถ มานาติมานํ วทเต ปเนโสติ เอโส ปน ตํ อุณฺณติํ ‘‘วิฆาตภูมี’’ติ อพุชฺฌมาโน มานญฺจ อติมานญฺจ วทติเยวฯ

[838] เอวํ วาเท โทสํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ตสฺส วาทํ อสมฺปฏิจฺฉนฺโต ‘‘สูโร’’ติ คาถมาหฯ ตตฺถ ราชขาทายาติ ราชขาทนีเยน, ภตฺตเวตเนนาติ วุตฺตํ โหติฯ อภิคชฺชเมติ ปฏิสูรมิจฺฉนฺติ ยถา โส ปฏิสูรํ อิจฺฉนฺโต อภิคชฺชนฺโต เอติ, เอวํ ทิฏฺฐิคติโก ทิฏฺฐิคติกนฺติ ทสฺเสติฯ เยเนว โส, เตน ปเลหีติ เยน โส ตุยฺหํ ปฏิสูโร, เตน คจฺฉฯ ปุพฺเพว นตฺถิ ยทิทํ ยุธายาติ ยํ ปน อิทํ กิเลสชาตํ ยุทฺธาย สิยา, ตํ เอตํ ปุพฺเพว นตฺถิ, โพธิมูเลเยว ปหีนนฺติ ทสฺเสติฯ เสสคาถา ปากฏสมฺพนฺธาเยวฯ

[839-40] ตตฺถ วิวาทยนฺตีติ วิวทนฺติฯ ปฏิเสนิกตฺตาติ ปฏิโลมการโกฯ วิเสนิกตฺวาติ กิเลสเสนํ วินาเสตฺวาฯ

กิํ ลเภโถติ ปฏิมลฺลํ กิํ ลภิสฺสสิฯ ปสูราติ ตํ ปริพฺพาชกํ อาลปติฯ เยสีธ นตฺถีติ เยสํ อิธ นตฺถิฯ

[841] ปวิตกฺกนฺติ ‘‘ชโย นุ โข เม ภวิสฺสตี’’ติ อาทีนิ วิตกฺเกนฺโตฯ โธเนน ยุคํ สมาคมาติ ธุตกิเลเสน พุทฺเธน สทฺธิํ ยุคคฺคาหํ สมาปนฺโนฯ น หิ ตฺวํ สกฺขสิ สมฺปยาตเวติ โกตฺถุกาทโย วิย สีหาทีหิ, โธเนน สห ยุคํ คเหตฺวา เอกปทมฺปิ สมฺปยาตุํ ยุคคฺคาหเมว วา สมฺปาเทตุํ น สกฺขิสฺสสีติฯ เสสํ สพฺพตฺถ ปากฏเมวาติฯ

ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทก-อฏฺฐกถาย

สุตฺตนิปาต-อฏฺฐกถาย ปสูรสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. มาคณฺฑิยสุตฺตวณฺณนา

[842] ทิสฺวาน ตณฺหนฺติ มาคณฺฑิยสุตฺตํฯ กา อุปฺปตฺติ? เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรนฺโต ปจฺจูสสมเย พุทฺธจกฺขุนา โลกํ โวโลเกนฺโต กุรูสุ กมฺมาสธมฺมนิคมวาสิโน มาคณฺฑิยสฺส นาม พฺราหฺมณสฺส สปชาปติกสฺส อรหตฺตูปนิสฺสยํ ทิสฺวา ตาวเทว สาวตฺถิโต ตตฺถ คนฺตฺวา กมฺมาสธมฺมสฺส อวิทูเร อญฺญตรสฺมิํ วนสณฺเฑ นิสีทิ สุวณฺโณภาสํ มุญฺจมาโนฯ มาคณฺฑิโยปิ ตงฺขณํ ตตฺถ มุขโธวนตฺถํ คโต สุวณฺโณภาสํ ทิสฺวา ‘‘กิํ อิท’’นฺติ อิโต จิโต จ เปกฺขมาโน ภควนฺตํ ทิสฺวา อตฺตมโน อโหสิฯ ตสฺส กิร ธีตา สุวณฺณวณฺณา, ตํ พหู ขตฺติยกุมาราทโย วารยนฺตา น ลภนฺติฯ พฺราหฺมโณ เอวํลทฺธิโก โหติ ‘‘สมณสฺเสว นํ สุวณฺณวณฺณสฺส ทสฺสามี’’ติฯ โส ภควนฺตํ ทิสฺวา ‘‘อยํ เม ธีตาย สมานวณฺโณ, อิมสฺส นํ ทสฺสามี’’ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทสิฯ ตสฺมา ทิสฺวาว อตฺตมโน อโหสิฯ โส เวเคน ฆรํ คนฺตฺวา พฺราหฺมณิํ อาห – ‘‘โภติ โภติ มยา ธีตาย สมานวณฺโณ ปุริโส ทิฏฺโฐ, อลงฺกโรหิ ทาริกํ, ตสฺส นํ ทสฺสามา’’ติฯ พฺราหฺมณิยา ทาริกํ คนฺโธทเกน นฺหาเปตฺวา วตฺถปุปฺผาลงฺการาทีหิ อลงฺกโรนฺติยา เอว ภควโต ภิกฺขาจารเวลา สมฺปตฺตาฯ อถ ภควา กมฺมาสธมฺมํ ปิณฺฑาย ปาวิสิฯ

เตปิ โข ธีตรํ คเหตฺวา ภควโต นิสินฺโนกาสํ อคมํสุฯ ตตฺถ ภควนฺตํ อทิสฺวา พฺราหฺมณี อิโต จิโต จ วิโลเกนฺตี ภควโต นิสชฺชฏฺฐานํ ติณสนฺถารกํ อทฺทสฯ พุทฺธานญฺจ อธิฏฺฐานพเลน นิสินฺโนกาโส ปทนิกฺเขโป จ อพฺยากุลา โหนฺติฯ สา พฺราหฺมณํ อาห – ‘‘เอส, พฺราหฺมณ, ตสฺส ติณสนฺถาโร’’ติ? ‘‘อาม, โภตี’’ติฯ ‘‘เตน หิ, พฺราหฺมณ, อมฺหากํ อาคมนกมฺมํ น สมฺปชฺชิสฺสตี’’ติฯ ‘‘กสฺมา โภตี’’ติ? ‘‘ปสฺส, พฺราหฺมณ, อพฺยากุโล ติณสนฺถาโร, เนโส กามโภคิโน ปริภุตฺโต’’ติฯ พฺราหฺมโณ ‘‘มา, โภติ มงฺคเล ปริเยสิยมาเน อวมงฺคลํ อภณี’’ติ อาหฯ ปุนปิ พฺราหฺมณี อิโต จิโต จ วิจรนฺตี ภควโต ปทนิกฺเขปํ ทิสฺวา พฺราหฺมณํ อาห ‘‘อยํ ตสฺส ปทนิกฺเขโป’’ติ? ‘‘อาม, โภตี’’ติฯ ‘‘ปสฺส, พฺราหฺมณ, ปทนิกฺเขปํ, นายํ สตฺโต กาเมสุ คธิโต’’ติฯ ‘‘กถํ ตฺวํ โภติ ชานาสี’’ติ จ วุตฺตา อตฺตโน ญาณพลํ ทสฺเสนฺตี อาห –

‘‘รตฺตสฺส หิ อุกฺกุฏิกํ ปทํ ภเว,

ทุฏฺฐสฺส โหติ อนุกฑฺฒิตํ ปทํ;

มูฬฺหสฺส โหติ สหสานุปีฬิตํ,

วิวฏฺฏจฺฉทสฺส อิทมีทิสํ ปท’’นฺติฯ (อ. นิ. อฏฺฐ. 1.1.260-261; ธ. ป. อฏฺฐ. 1.2 สามาวตีวตฺถุ; วิสุทฺธิ. 1.45);

อยญฺจรหิ เตสํ กถา วิปฺปกตา, อถ ภควา กตภตฺตกิจฺโจ ตเมว วนสณฺฑํ อาคโตฯ พฺราหฺมณี ภควโต วรลกฺขณขจิตํ พฺยามปฺปภาปริกฺขิตฺตํ รูปํ ทิสฺวา พฺราหฺมณํ อาห – ‘‘เอส ตยา, พฺราหฺมณ, ทิฏฺโฐ’’ติ? ‘‘อาม โภตี’’ติฯ ‘‘อาคตกมฺมํ น สมฺปชฺชิสฺสเตว, เอวรูโป นาม กาเม ปริภุญฺชิสฺสตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’’ติฯ เตสํ เอวํ วทนฺตานญฺเญว ภควา ติณสนฺถารเก นิสีทิฯ