11. นาลกสุตฺตวณฺณนา

[685] อานนฺทชาเตติ นาลกสุตฺตํฯ กา อุปฺปตฺติ? ปทุมุตฺตรสฺส กิร ภควโต สาวกํ โมเนยฺยปฏิปทํ ปฏิปนฺนํ ทิสฺวา ตถตฺตํ อภิกงฺขมาโน ตโต ปภุติ กปฺปสตสหสฺสํ ปารมิโย ปูเรตฺวา อสิตสฺส อิสิโน ภาคิเนยฺโย นาลโก นาม ตาปโส ภควนฺตํ ธมฺมจกฺกปฺปวตฺติตทิวสโต สตฺตเม ทิวเส ‘‘อญฺญาตเมต’’นฺติอาทีหิ ทฺวีหิ คาถาหิ โมเนยฺยปฏิปทํ ปุจฺฉิฯ ตสฺส ภควา ‘‘โมเนยฺยํ เต อุปญฺญิสฺส’’นฺติอาทินา นเยน ตํ พฺยากาสิฯ ปรินิพฺพุเต ปน ภควติ สงฺคีติํ กโรนฺเตนายสฺมตา มหากสฺสเปน อายสฺมา อานนฺโท ตเมว โมเนยฺยปฏิปทํ ปุฏฺโฐ เยน ยทา จ สมาทปิโต นาลโก ภควนฺตํ ปุจฺฉิ ฯ ตํ สพฺพํ ปากฏํ กตฺวา ทสฺเสตุกาโม ‘‘อานนฺทชาเต’’ติอาทิกา วีสติ วตฺถุคาถาโย วตฺวา อภาสิฯ ตํ สพฺพมฺปิ ‘‘นาลกสุตฺต’’นฺติ วุจฺจติฯ

ตตฺถ อานนฺทชาเตติ สมิทฺธิชาเต วุทฺธิปฺปตฺเตฯ ปตีเตติ ตุฏฺเฐฯ อถ วา อานนฺทชาเตติ ปมุทิเตฯ ปตีเตติ โสมนสฺสชาเตฯ สุจิวสเนติ อกิลิฏฺฐวสเนฯ เทวานญฺหิ กปฺปรุกฺขนิพฺพตฺตานิ วสนานิ รชํ วา มลํ วา น คณฺหนฺติฯ ทุสฺสํ คเหตฺวาติ อิธ ทุสฺสสทิสตฺตา ‘‘ทุสฺส’’นฺติ ลทฺธโวหารํ ทิพฺพวตฺถํ อุกฺขิปิตฺวาฯ อสิโต อิสีติ กณฺหสรีรวณฺณตฺตา เอวํลทฺธนาโม อิสิฯ ทิวาวิหาเรติ ทิวาวิหารฏฺฐาเนฯ เสสํ ปทโต อุตฺตานเมวฯ

สมฺพนฺธโต ปน – อยํ กิร สุทฺโธทนสฺส ปิตุ สีหหนุรญฺโญ ปุโรหิโต สุทฺโธทนสฺสปิ อนภิสิตฺตกาเล สิปฺปาจริโย หุตฺวา อภิสิตฺตกาเล ปุโรหิโตเยว อโหสิฯ ตสฺส สายํ ปาตํ ราชุปฏฺฐานํ อาคตสฺส ราชา ทหรกาเล วิย นิปจฺจการํ อกตฺวา อญฺชลิกมฺมมตฺตเมว กโรติฯ ธมฺมตา กิเรสา ปตฺตาภิเสกานํ สกฺยราชูนํฯ ปุโรหิโต เตน นิพฺพิชฺชิตฺวา ‘‘ปพฺพชฺชามหํ มหาราชา’’ติ อาหฯ ราชา ตสฺส นิจฺฉยํ ญตฺวา ‘‘เตน หิ, อาจริย, มเมว อุยฺยาเน วสิตพฺพํ, ยถา เต อหํ อภิณฺหํ ปสฺเสยฺย’’นฺติ ยาจิฯ โส ‘‘เอวํ โหตู’’ติ ปฏิสฺสุณิตฺวา ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา รญฺญา อุปฏฺฐหิยมาโน อุยฺยาเนเยว วสนฺโต กสิณปริกมฺมํ กตฺวา อฏฺฐ สมาปตฺติโย ปญฺจาภิญฺญาโย จ นิพฺพตฺเตสิฯ โส ตโต ปภุติ ราชกุเล ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา หิมวนฺตจาตุมหาราชิกภวนาทีนํ อญฺญตรํ คนฺตฺวา ทิวาวิหารํ กโรติฯ อเถกทิวสํ ตาวติํสภวนํ คนฺตฺวา รตนวิมานํ ปวิสิตฺวา ทิพฺพรตนปลฺลงฺเก นิสินฺโน สมาธิสุขํ อนุภวิตฺวา สายนฺหสมยํ วุฏฺฐาย วิมานทฺวาเร ฐตฺวา อิโต จิโต จ วิโลเกนฺโต สฏฺฐิโยชนาย มหาวีถิยา เจลุกฺเขปํ กตฺวา โพธิสตฺตคุณปสํสิตานิ ถุติวจนานิ วตฺวา กีฬนฺเต สกฺกปฺปมุเข เทเว อทฺทสฯ เตนาห อายสฺมา อานนฺโท – ‘‘อานนฺทชาเต…เป.… ทิวาวิหาเร’’ติฯ

[686] ตโต โส เอวํ ทิสฺวาน เทเว…เป.… กิํ ปฏิจฺจฯ ตตฺถ อุทคฺเคติ อพฺภุนฺนตกาเยฯ จิตฺติํ กริตฺวานาติ อาทรํ กตฺวาฯ กลฺยรูโปติ ตุฏฺฐรูโปฯ เสสํ อุตฺตานตฺถเมวฯ