ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ
ขุทฺทกนิกาเย
สุตฺตนิปาต-อฏฺฐกถา
(ปฐโม ภาโค)
คนฺถารมฺภกถา
อุตฺตมํ วนฺทเนยฺยานํ, วนฺทิตฺวา รตนตฺตยํ;
โย ขุทฺทกนิกายมฺหิ, ขุทฺทาจารปฺปหายินาฯ
เทสิโต โลกนาเถน, โลกนิสฺสรเณสินา;
ตสฺส สุตฺตนิปาตสฺส, กริสฺสามตฺถวณฺณนํฯ
อยํ สุตฺตนิปาโต จ, ขุทฺทเกสฺเวว โอคโธ;
ยสฺมา ตสฺมา อิมสฺสาปิ, กริสฺสามตฺถวณฺณนํฯ
คาถาสตสมากิณฺโณ, เคยฺยพฺยากรณงฺกิโต;
กสฺมา สุตฺตนิปาโตติ, สงฺขเมส คโตติ เจฯ
สุวุตฺตโต สวนโต, อตฺถานํ สุฏฺฐุ ตาณโต;
สูจนา สูทนา เจว, ยสฺมา สุตฺตํ ปวุจฺจติฯ
ตถารูปานิ สุตฺตานิ, นิปาเตตฺวา ตโต ตโต;
สมูหโต อยํ ตสฺมา, สงฺขเมวมุปาคโตฯ
สพฺพานิ จาปิ สุตฺตานิ, ปมาณนฺเตน ตาทิโน;
วจนานิ อยํ เตสํ, นิปาโต จ ยโต ตโตฯ
อญฺญสงฺขานิมิตฺตานํ, วิเสสานมภาวโต;
สงฺขํ สุตฺตนิปาโตติ, เอวเมว สมชฺฌคาติฯ
1. อุรควคฺโค
1. อุรคสุตฺตวณฺณนา
เอวํ สมธิคตสงฺโข จ ยสฺมา เอส วคฺคโต อุรควคฺโค, จูฬวคฺโค, มหาวคฺโค, อฏฺฐกวคฺโค, ปารายนวคฺโคติ ปญฺจ วคฺคา โหนฺติ; เตสุ อุรควคฺโค อาทิฯ สุตฺตโต อุรควคฺเค ทฺวาทส สุตฺตานิ, จูฬวคฺเค จุทฺทส, มหาวคฺเค ทฺวาทส, อฏฺฐกวคฺเค โสฬส, ปารายนวคฺเค โสฬสาติ สตฺตติ สุตฺตานิฯ เตสํ อุรคสุตฺตํ อาทิฯ ปริยตฺติปมาณโต อฏฺฐ ภาณวาราฯ เอวํ วคฺคสุตฺตปริยตฺติปมาณวโต ปนสฺส –
‘‘โย อุปฺปติตํ วิเนติ โกธํ, วิสฏํ สปฺปวิสํว โอสเธหิ;
โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ, อุรโค ชิณฺณมิว ตจํ ปุราณ’’นฺติฯ –
อยํ คาถา อาทิฯ ตสฺมา อสฺสา อิโต ปภุติ อตฺถวณฺณนํ กาตุํ อิทํ วุจฺจติ –
‘‘เยน ยตฺถ ยทา ยสฺมา, วุตฺตา คาถา อยํ อิมํ;
วิธิํ ปกาสยิตฺวาสฺสา, กริสฺสามตฺถวณฺณน’’นฺติฯ
เกน ปนายํ คาถา วุตฺตา, กตฺถ, กทา, กสฺมา จ วุตฺตาติ? วุจฺจเต – โย โส ภควา จตุวีสติพุทฺธสนฺติเก ลทฺธพฺยากรโณ ยาว เวสฺสนฺตรชาตกํ, ตาว ปารมิโย ปูเรตฺวา ตุสิตภวเน อุปฺปชฺชิ, ตโตปิ จวิตฺวา สกฺยราชกุเล อุปปตฺติํ คเหตฺวา, อนุปุพฺเพน กตมหาภินิกฺขมโน โพธิรุกฺขมูเล สมฺมาสมฺโพธิํ อภิสมฺพุชฺฌิตฺวา, ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตตฺวา เทว-มนุสฺสานํ หิตาย ธมฺมํ เทเสสิ, เตน ภควตา สยมฺภุนา อนาจริยเกน สมฺมาสมฺพุทฺเธน วุตฺตาฯ สา จ ปน อาฬวิยํฯ ยทา จ ภูตคามสิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ, ตทา ตตฺถ อุปคตานํ ธมฺมเทสนตฺถํ วุตฺตาติฯ อยเมตฺถ สงฺเขปวิสฺสชฺชนาฯ วิตฺถารโต ปน ทูเรนิทานอวิทูเรนิทานสนฺติเกนิทานวเสน เวทิตพฺพาฯ