พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค [3. ปัญญาวรรค] 4. วิเวกกถา 1. มัคคังคนิทเทส
นิสสรณวิเวกที่เป็นความดับคือนิพพาน สัมมาทิฏฐิมีวิเวก 5 นี้ ภิกษุเกิดฉันทะ
น้อมไปด้วยศรัทธา และมีจิตตั้งมั่น1ด้วยดีในวิเวก 5 นี้
สัมมาทิฏฐิมีวิราคะ 5 อะไรบ้าง คือ
1. วิกขัมภนวิราคะ (คลายกำหนัดด้วยข่มไว้)
2. ตทังควิราคะ (คลายกำหนัดด้วยองค์นั้น ๆ)
3. สมุจเฉทวิราคะ (คลายกำหนัดด้วยตัดขาด)
4. ปฏิปัสสัทธิวิราคะ (คลายกำหนัดด้วยสงบระงับ)
5. นิสสรณวิราคะ (คลายกำหนัดด้วยสลัดออกได้)
วิราคะในการข่มนิวรณ์ของภิกษุผู้เจริญปฐมฌาน วิราคะในการละทิฏฐิด้วย
องค์นั้น ๆ ของภิกษุผู้เจริญสมาธิที่เป็นส่วนแห่งการชำแรกกิเลส สมุจเฉทวิราคะ
ของภิกษุผู้เจริญโลกุตตรมรรคที่ให้ถึงความสิ้นไป ปฏิปัสสัทธิวิราคะในขณะแห่งผล
และนิสสรณวิราคะที่เป็นความดับคือนิพพาน สัมมาทิฏฐิมีวิราคะ 5 นี้ ภิกษุเกิด
ฉันทะ น้อมไปด้วยศรัทธา และมีจิตตั้งมั่นด้วยดีในวิราคะ 5 นี้
สัมมาทิฏฐิมีนิโรธ 5 อะไรบ้าง คือ
1. วิกขัมภนนิโรธ (ดับด้วยข่มไว้)
2. ตทังคนิโรธ (ดับด้วยองค์นั้น ๆ)
3. สมุจเฉทนิโรธ (ดับด้วยตัดขาด)
4. ปฏิปัสสัทธินิโรธ (ดับด้วยสงบระงับ)
5. นิสสรณนิโรธ (ดับด้วยสลัดออกได้)
นิโรธในการข่มนิวรณ์ของภิกษุผู้เจริญปฐมฌาน นิโรธในการละทิฏฐิด้วยองค์
นั้น ๆ ของภิกษุผู้เจริญสมาธิที่เป็นส่วนแห่งการชำแรกกิเลส สมุจเฉทนิโรธของภิกษุ
ผู้เจริญโลกุตตรมรรคที่ให้ถึงความสิ้นไป ปฏิปัสสัทธินิโรธในขณะแห่งผลและนิสสรณ-
นิโรธที่เป็นความดับคืออมตธาตุ สัมมาทิฏฐิมีนิโรธ 5 นี้ ภิกษุเกิดฉันทะ น้อมไป
ด้วยศรัทธา และมีจิตตั้งมั่นด้วยดีในนิโรธ 5 นี้
เชิงอรรถ :
1 ฉันทะ ศรัทธา และจิต ในที่นี้ชื่อว่า นิสสัย
