พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค [1. มหาวรรค] 3. อานาปานัสสติกถา 5. สโตการิญาณนิทเทส
ในจักขุ ฯลฯ เห็นโทษในชราและมรณะแล้วเกิดฉันทะในความคลายออกได้ในชรา
และมรณะน้อมใจเชื่อด้วยศรัทธา และมีจิตตั้งมั่นด้วยดี สำเหนียกว่า เราพิจารณา
เห็นความคลายออกได้ในชราและมรณะหายใจเข้า สำเหนียกว่า เราพิจารณาเห็นความ
คลายออกได้ในชราและมรณะหายใจออก ธรรมทั้งหลายด้วยอำนาจความเป็นผู้
พิจารณาเห็นความคลายออกได้หายใจเข้าหายใจออก ย่อมปรากฏ ความปรากฏ
เป็นสติ การพิจารณาเห็นเป็นญาณ ธรรมย่อมปรากฏ ไม่ใช่สติ สติปรากฏด้วย
เป็นตัวระลึกด้วย ภิกษุพิจารณาเห็นธรรมเหล่านั้นด้วยสตินั้น ด้วยญาณนั้น
เพราะเหตุนั้น ท่านจึงกล่าวว่า สติปัฏฐานภาวนาคือการพิจารณาเห็นธรรมในธรรม
ทั้งหลาย
คำว่า พิจารณาเห็น อธิบายว่า ภิกษุพิจารณาเห็นธรรมเหล่านั้นอย่างไร
ฯลฯ พิจารณาเห็นธรรมเหล่านั้นอย่างนี้
คำว่า ภาวนา อธิบายว่า ภาวนามี 4 อย่าง คือ ฯลฯ ชื่อว่าภาวนา
เพราะมีความหมายว่าปฏิบัติเนือง ๆ
ชื่อว่าสีลวิสุทธิ เพราะมีความหมายว่าเป็นผู้พิจารณาเห็นความคลายออกได้
ระวังลมหายใจเข้าหายใจออก ฯลฯ เมื่อภิกษุรู้ความที่จิตเป็นเอกัคคตารมณ์ ไม่
ฟุ้งซ่านด้วยอำนาจความเป็นผู้พิจารณาเห็นความคลายออกได้หายใจเข้าหายใจ
ออก ฯลฯ ย่อมให้อินทรีย์ทั้งหลายประชุมลง ฯลฯ เพราะเหตุนั้น ท่านจึง
กล่าวว่า และรู้แจ้งธรรมอันมีความสงบเป็นประโยชน์ (2)
ภิกษุสำเหนียกว่า เราพิจารณาเห็นความดับหายใจเข้า สำเหนียกว่า
เราพิจารณาเห็นความดับหายใจออก อย่างไร
คือ ภิกษุเห็นโทษในรูปแล้วเกิดฉันทะในความดับแห่งรูป น้อมใจเชื่อด้วยศรัทธา
และมีจิตตั้งมั่นด้วยดี สำเหนียกว่า เราพิจารณาเห็นความดับในรูปหายใจเข้า
สำเหนียกว่า เราพิจารณาเห็นความดับในรูปหายใจออก ภิกษุเห็นโทษในเวทนา
ฯลฯ ในสัญญา ฯลฯ ในสังขาร ฯลฯ ในวิญญาณ ฯลฯ ในจักขุ ฯลฯ เห็นโทษ
ในชราและมรณะแล้วเกิดฉันทะในความดับแห่งชราและมรณะ น้อมใจเชื่อด้วยศรัทธา
พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค [1. มหาวรรค] 3. อานาปานัสสติกถา 5. สโตการิญาณนิทเทส
และมีจิตตั้งมั่นด้วยดี สำเหนียกว่า เราพิจารณาเห็นความดับในชราและมรณะ
หายใจเข้า สำเหนียกว่า เราพิจารณาเห็นความดับในชราและมรณะหายใจออก
[181] โทษในอวิชชามี เพราะอาการเท่าไร อวิชชาดับ เพราะอาการเท่าไร
คือ โทษในอวิชชามี เพราะอาการ 5 อย่าง อวิชชาดับ เพราะอาการ 8 อย่าง
โทษในอวิชชามี เพราะอาการ 5 อย่าง อะไรบ้าง คือ
1. โทษในอวิชชามี เพราะมีสภาวะไม่เที่ยง
2. โทษในอวิชชามี เพราะมีสภาวะเป็นทุกข์
3. โทษในอวิชชามี เพราะมีสภาวะเป็นอนัตตา
4. โทษในอวิชชามี เพราะมีสภาวะเป็นเหตุให้เดือดร้อน
5. โทษในอวิชชามี เพราะมีสภาวะแปรผัน
โทษในอวิชชามี เพราะอาการ 5 อย่างนี้
อวิชชาดับ เพราะอาการ 8 อย่าง อะไรบ้าง คือ
1. อวิชชาดับ เพราะต้นเหตุดับ
2. อวิชชาดับ เพราะสมุทัยดับ
3. อวิชชาดับ เพราะชาติดับ
4. อวิชชาดับ เพราะอาหารดับ
5. อวิชชาดับ เพราะเหตุดับ
6. อวิชชาดับ เพราะปัจจัยดับ
7. อวิชชาดับ เพราะญาณเกิดขึ้น
8. อวิชชาดับ เพราะนิโรธปรากฏ
อวิชชาดับ เพราะอาการ 8 อย่างนี้
ภิกษุเห็นโทษในอวิชชา เพราะอาการ 5 อย่างนี้แล้ว เกิดฉันทะในความดับ
อวิชชา เพราะอาการ 8 อย่างนี้ น้อมใจเชื่อด้วยศรัทธา และมีจิตตั้งมั่นด้วยดี
สำเหนียกว่า เราพิจารณาเห็นความดับแห่งอวิชชาหายใจเข้า สำเหนียกว่า เรา
พิจารณาเห็นความดับแห่งอวิชชาหายใจออก
