เมนู

อิทานิ อปเรปิ ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิเก เมตฺตาภาวนาย อานิสํเส ทสฺเสตุํ ‘‘โย น หนฺตี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ โยติ เมตฺตาพฺรหฺมวิหารภาวนานุยุตฺโต ปุคฺคโลฯ น หนฺตีติ เตเนว เมตฺตาภาวนานุภาเวน ทูรวิกฺขมฺภิตพฺยาปาทตาย น กญฺจิ สตฺตํ หิํสติ, เลฑฺฑุทณฺฑาทีหิ น วิพาธติ วาฯ น ฆาเตตีติ ปรํ สมาทเปตฺวา น สตฺเต หนาเปติ น วิพาธาเปติ จฯ น ชินาตีติ สารมฺภวิคฺคาหิกกถาทิวเสน น กญฺจิ ชินาติ สารมฺภสฺเสว อภาวโต, ชานิกรณวเสน วา อฑฺฑกรณาทินา น กญฺจิ ชินาติฯ น ชาปเยติ ปเรปิ ปโยเชตฺวา ปเรสํ ธนชานิํ น การาเปยฺยฯ เมตฺตํโสติ เมตฺตามยจิตฺตโกฏฺฐาโส, เมตฺตาย วา อํโส อวิชหนฏฺเฐน อวยวภูโตติ เมตฺตํโสฯ สพฺพภูเตสูติ สพฺพสตฺเตสุฯ ตโต เอว เวรํ ตสฺส น เกนจีติ อกุสลเวรํ ตสฺส เกนจิปิ การเณน นตฺถิ, ปุคฺคลเวรสงฺขาโต วิโรโธ เกนจิ ปุริเสน สทฺธิํ ตสฺส เมตฺตาวิหาริสฺส นตฺถีติฯ

เอวเมตสฺมิํ เอกกนิปาเต ปฏิปาฏิยา เตรสสุ สุตฺเตสุ สิกฺขาสุตฺตทฺวเย จาติ ปนฺนรสสุ สุตฺเตสุ วิวฏฺฏํ กถิตํ, นีวรณสุตฺตํ สํโยชนสุตฺตํ อปฺปมาทสุตฺตํ อฏฺฐิสญฺจยสุตฺตนฺติ เอเตสุ จตูสุ สุตฺเตสุ วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตํฯ อิตเรสุ ปน วฏฺฏเมว กถิตนฺติฯ

สตฺตมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปรมตฺถทีปนิยา

ขุทฺทกนิกาย-อฏฺฐกถาย

อิติวุตฺตกสฺส เอกกนิปาตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ทุกนิปาโต

1. ปฐมวคฺโค

1. ทุกฺขวิหารสุตฺตวณฺณนา

[28] ทุกนิปาตสฺส ปฐเม ทฺวีหีติ คณนปริจฺเฉโทฯ ธมฺเมหีติ ปริจฺฉินฺนธมฺมนิทสฺสนํฯ ทฺวีหิ ธมฺเมหีติ ทฺวีหิ อกุสลธมฺเมหิฯ สมนฺนาคโตติ ยุตฺโตฯ ทิฏฺเฐว ธมฺเมติ อิมสฺมิํเยว อตฺตภาเวฯ ทุกฺขํ วิหรตีติ จตูสุปิ อิริยาปเถสุ กิเลสทุกฺเขน เจว กายิกเจตสิกทุกฺเขน จ ทุกฺขํ วิหรติฯ สวิฆาตนฺติ จิตฺตูปฆาเตน เจว กายูปฆาเตน จ สวิฆาตํฯ สอุปายาสนฺติ กิเลสูปายาเสน เจว สรีรเขเทน จ พลวอายาสวเสน สอุปายาสํฯ สปริฬาหนฺติ กิเลสปริฬาเหน เจว กายปริฬาเหน จ สปริฬาหํฯ กายสฺส เภทาติ อุปาทินฺนกฺขนฺธปริจฺจาคาฯ ปรํ มรณาติ ตทนนฺตรํ อภินิพฺพตฺตกฺขนฺธคฺคหเณฯ อถ วา กายสฺส เภทาติ ชีวิตินฺทฺริยุปจฺเฉทาฯ ปรํ มรณาติ จุติโต อุทฺธํฯ ทุคฺคติ ปาฏิกงฺขาติ ทุคฺคติสงฺขาตานํ จตุนฺนํ อปายานํ อญฺญตรา คติ อิจฺฉิตพฺพา, อวสฺสํภาวินีติ อตฺโถฯ

อคุตฺตทฺวาโรติ อปิหิตทฺวาโรฯ กตฺถ ปน อคุตฺตทฺวาโรติ อาห ‘‘อินฺทฺริเยสู’’ติฯ เตน มนจฺฉฏฺฐานํ อินฺทฺริยานํ อสํวรมาหฯ ปฏิคฺคหณปริโภควเสน โภชเน มตฺตํ น ชานาตีติ โภชเน อมตฺตญฺญูฯ ‘‘อินฺทฺริเยสุ อคุตฺตทฺวารตาย โภชเน อมตฺตญฺญุตายา’’ติปิ ปฐนฺติฯ

กถํ อินฺทฺริเยสุ อคุตฺตทฺวารตา, กถํ วา คุตฺตทฺวารตาติ? กิญฺจาปิ หิ จกฺขุนฺทฺริเย สํวโร วา อสํวโร วา นตฺถิฯ น หิ จกฺขุปสาทํ นิสฺสาย สติ วา มุฏฺฐสฺสจฺจํ วา อุปฺปชฺชติฯ อปิจ ยทา รูปารมฺมณํ จกฺขุสฺส อาปาถํ อาคจฺฉติ, ตทา ภวงฺเค ทฺวิกฺขตฺตุํ อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุทฺเธ กิริยามโนธาตุ อาวชฺชนกิจฺจํ สาธยมานา อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุชฺฌติ, ตโต จกฺขุวิญฺญาณํ ทสฺสนกิจฺจํ, ตโต วิปากมโนธาตุ สมฺปฏิจฺฉนกิจฺจํ, ตโต วิปากาเหตุกมโนวิญฺญาณธาตุ สนฺตีรณกิจฺจํ, ตโต กิริยาเหตุกมโนวิญฺญาณธาตุ โวฏฺฐพฺพนกิจฺจํ สาธยมานา อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุชฺฌติ, ตทนนฺตรํ ชวนํ ชวติฯ