6. ทานสุตฺตวณฺณนา

[26] ฉฏฺเฐ เอวญฺเจติ เอตฺถ เอวนฺติ อุปมากาเร นิปาโต, เจติ ปริกปฺปเนฯ สตฺตาติ รูปาทีสุ สตฺตา วิสตฺตาฯ ชาเนยฺยุนฺติ พุชฺเฌยฺยุํฯ ทานสํวิภาคสฺสาติ ยาย หิ เจตนาย อนฺนาทิเทยฺยธมฺมํ สํหริตฺวา อนุกมฺปาปูชาสุ อญฺญตรวเสน ปเรสํ ทียติ, ตํ ทานํฯ ยาย ปน อตฺตนา ปริภุญฺชิตพฺพภาเวน คหิตวตฺถุสฺส เอกเทโส สํวิภชิตฺวา ทียติ, อยํ สํวิภาโคฯ วิปากนฺติ ผลํฯ ยถาหํ ชานามีติ ยถา อหํ ชานามิฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ติรจฺฉานคตสฺสปิ ทานํ ทตฺวา อตฺตภาวสเต ปวตฺตสุขวิปจฺจนวเสน สตคุณา ทกฺขิณา โหตีติ เอวมาทินา, ภิกฺขเว, เยน ปกาเรน อหํ ทานสฺส สํวิภาคสฺส จ วิปากํ กมฺมวิปากํ ญาณพเลน ปจฺจกฺขโต ชานามิ, เอวํ อิเม สตฺตา ยทิ ชาเนยฺยุนฺติฯ น อทตฺวา ภุญฺเชยฺยุนฺติ ยํ ภุญฺชิตพฺพยุตฺตกํ อตฺตโน อตฺถิ, ตโต ปเรสํ น อทตฺวา มจฺฉริยจิตฺเตน จ ตณฺหาโลภวเสน จ ภุญฺเชยฺยุํ, ทตฺวาว ภุญฺเชยฺยุํฯ น จ เนสํ มจฺเฉรมลํ จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺเฐยฺยาติ อตฺตโน สมฺปตฺตีนํ ปเรหิ สาธารณภาวาสหนลกฺขณํ จิตฺตสฺส ปภสฺสรภาวทูสกานํ อุปกฺกิเลสภูตานํ กณฺหธมฺมานํ อญฺญตรํ มจฺเฉรมลํฯ อถ วา ยถาวุตฺตมจฺเฉรญฺเจว อญฺญมฺปิ ทานนฺตรายกรํ อิสฺสาโลภโทสาทิมลญฺจ เนสํ สตฺตานํ จิตฺตํ ยถา ทานเจตนา น ปวตฺตติ, น วา สุปริสุทฺธา โหติ, เอวํ ปริยาทาย ปริโต คเหตฺวา อภิภวิตฺวา น ติฏฺเฐยฺยฯ โก หิ สมฺมเทว ทานผลํ ชานนฺโต อตฺตโน จิตฺเต มจฺเฉรมลสฺส โอกาสํ ทเทยฺยฯ

โยปิ เนสํ อสฺส จริโม อาโลโปติ เนสํ สตฺตานํ โย สพฺพปจฺฉิมโก อาโลโป สิยาฯ จริมํ กพฬนฺติ ตสฺเสว เววจนํฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – อิเม สตฺตา ปกติยา ยตฺตเกหิ อาโลเปหิ สยํ ยาเปยฺยุํ, เตสุ เอกเมว อาโลปํ อตฺตโน อตฺถาย ฐเปตฺวา ตทญฺเญ สพฺเพ อาโลเป อาคตาคตานํ อตฺถิกานํ ทตฺวา โย ฐปิโต อาโลโป อสฺส, โส อิธ จริโม อาโลโป นามฯ ตโตปิ น อสํวิภชิตฺวา ภุญฺเชยฺยุํ, สเจ เนสํ ปฏิคฺคาหกา อสฺสูติ เนสํ สตฺตานํ ปฏิคฺคาหกา ยทิ สิยุํ, ตโตปิ ยถาวุตฺตจริมาโลปโตปิ สํวิภชิตฺวาว เอกเทสํ ทตฺวาว ภุญฺเชยฺยุํ, ยถาหํ ทานสํวิภาคสฺส วิปากํ ปจฺจกฺขโต ชานามิ, เอวํ ยทิ ชาเนยฺยุนฺติฯ ยสฺมา จ โขติอาทินา กมฺมผลสฺส อปฺปจฺจกฺขภาวโต เอวเมเต สตฺตา ทานสํวิภาเคสุ น ปวตฺตนฺตีติ ยถาธิปฺเปตมตฺถํ การเณน สมฺปฏิปาเทติฯ เอเตเนว เตสํ ตทญฺญปุญฺเญสุ จ อปฺปฏิปตฺติยา อปุญฺเญสุ จ ปฏิปตฺติยา การณํ ทสฺสิตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

คาถาสุ ยถาวุตฺตํ มเหสินาติ มเหสินา ภควตา ‘‘ติรจฺฉานคเต ทานํ ทตฺวา สตคุณา ทกฺขิณา ปาฏิกงฺขิตพฺพา’ ติอาทินา, อิเธว วา ‘‘เอวํ เจ สตฺตา ชาเนยฺยุ’’นฺติอาทินา ยถาวุตฺตํ, ญาณจาเรน ตํ ยถาวุตฺตํ จิตฺตํ ญาตนฺติ อตฺโถฯ วิปากํ สํวิภาคสฺสาติ สํวิภาคสฺสปิ วิปากํ, โก ปน วาโท ทานสฺสฯ ยถา โหติ มหปฺผลนฺติ ยถา โส วิปาโก มหนฺตํ ผลํ โหติ, เอวํ อิเม สตฺตา ยทิ ชาเนยฺยุนฺติ สมฺพนฺโธฯ

วิเนยฺย มจฺเฉรมลนฺติ มจฺฉริยมลํ อปเนตฺวา กมฺมผลสทฺธาย รตนตฺตยสทฺธาย จ วิเสสโต ปสนฺเนน จิตฺเตน เยสุ กิเลเสหิ อารกตฺตา อริเยสุ สีลาทิคุณสมฺปนฺเนสุ ทินฺนํ อปฺปกมฺปิ ทานํ มหปฺผลํ โหติ, เตสุ ยุตฺตกาเลน ทชฺชุํ ทเทยฺยุํฯ

มหปฺผลภาวกรณโต ทกฺขิณํ อรหนฺตีติ ทกฺขิเณยฺยา, สมฺมาปฏิปนฺนา, เตสุ ทกฺขิเณยฺเยสุฯ ทกฺขิณํ ปรโลกํ สทฺทหิตฺวา ทาตพฺพํ เทยฺยธมฺมํ ยถา ตํ ทานํ โหติ มหาทานํ, เอวํ ทตฺวาฯ อถ วา พหุโน อนฺนํ ทตฺวา, กถํ ปน อนฺนํ ทาตพฺพนฺติ อาห ‘‘ทกฺขิเณยฺเยสุ ทกฺขิณ’’นฺติฯ อิโต มนุสฺสตฺตา มนุสฺสตฺตภาวโต จุตา ปฏิสนฺธิวเสน สคฺคํ คจฺฉนฺติ ทายกาฯ กามกามิโนติ กาเมตพฺพานํ อุฬารานํ เทวโภคานํ ปฏิลทฺธรูปวิภเวน กมฺมุนา อุปคมเน สาธุการิตาย กามกามิโน สพฺพกามสมงฺคิโนฯ โมทนฺติ ยถารุจิ ปริจาเรนฺตีติ อตฺโถฯ

ฉฏฺฐสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. เมตฺตาภาวนาสุตฺตวณฺณนา

[27] สตฺตเม ยานิ กานิจีติ อนวเสสปริยาทานํฯ โอปธิกานิ ปุญฺญกิริยวตฺถูนีติ

เตสํ นิยมนํฯ ตตฺถ อุปธิ วุจฺจนฺติ ขนฺธา, อุปธิสฺส กรณํ สีลํ เอเตสํ, อุปธิปฺปโยชนานิ วา โอปธิกานิฯ สมฺปตฺติภเว อตฺตภาวชนกานิ ปฏิสนฺธิปวตฺติวิปากทายกานิฯ ปุญฺญกิริยวตฺถูนีติ ปุญฺญกิริยา จ ตา เตสํ เตสํ ผลานิสํสานํ วตฺถูนิ จาติ ปุญฺญกิริยวตฺถูนิฯ ตานิ ปน สงฺเขปโต ทานมยํ, สีลมยํ, ภาวนามยนฺติ ติวิธานิ โหนฺติฯ ตตฺถ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ ปรโต ติกนิปาตวณฺณนายํ อาวิ ภวิสฺสติฯ เมตฺตาย เจโตวิมุตฺติยาติ เมตฺตาภาวนาวเสน ปฏิลทฺธติกจตุกฺกชฺฌานสมาปตฺติยาฯ ‘‘เมตฺตา’’ติ หิ วุตฺเต อุปจาโรปิ ลพฺภติ อปฺปนาปิ, ‘‘เจโตวิมุตฺตี’’ติ ปน วุตฺเต อปฺปนาฌานเมว ลพฺภติฯ ตญฺหิ นีวรณาทิปจฺจนีกธมฺมโต จิตฺตสฺส สุฏฺฐุ วิมุตฺติภาเวน เจโตวิมุตฺตีติ วุจฺจติฯ กลํ นาคฺฆนฺติ โสฬสินฺติ เมตฺตาพฺรหฺมวิหารสฺส โสฬสภาคํ โอปธิกานิ ปุญฺญกิริยวตฺถูนิ น อคฺฆนฺติฯ