สคฺคมฺหิ โมทตีติ กามาวจรเทวโลเก อญฺเญ เทเว ทสหิ ฐาเนหิ อภิภวิตฺวา ทิพฺพสุขํ อนุภวนฺโต อิจฺฉิตนิปฺผตฺติยาว โมทติ ปโมทติ ลลติ กีฬตีติฯ

นวมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ปทุฏฺฐจิตฺตสุตฺตวณฺณนา

[20] ทสมสฺส กา อุปฺปตฺติ? อฏฺฐุปฺปตฺติเยวฯ เอกทิวสํ กิร ภิกฺขู ธมฺมสภายํ สนฺนิสินฺนา กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ – ‘‘อาวุโส, อิเธกจฺโจ พหุํ ปุญฺญกมฺมํ กโรติ, เอกจฺโจ พหุํ ปาปกมฺมํ, เอกจฺโจ อุภยโวมิสฺสกํ กโรติฯ ตตฺถ โวมิสฺสการิโน กีทิโส อภิสมฺปราโย’’ติ? อถ สตฺถา ธมฺมสภํ อุปคนฺวา ปญฺญตฺตวรพุทฺธาสเน นิสินฺโน ตํ กถํ สุตฺวา ‘‘ภิกฺขเว, มรณาสนฺนกาเล สํกิลิฏฺฐจิตฺตสฺส ทุคฺคติ ปาฏิกงฺขา’’ติ ทสฺเสนฺโต อิมาย อฏฺฐุปฺปตฺติยา อิทํ สุตฺตํ เทเสสิฯ

ตตฺถ อิธาติ เทสาปเทเส นิปาโตฯ สฺวายํ กตฺถจิ ปเทสํ อุปาทาย วุจฺจติ ‘‘อิเธว ติฏฺฐมานสฺส, เทวภูตสฺส เม สโต’’ติอาทีสุ (ที. นิ. 2.369)ฯ กตฺถจิ สาสนํ อุปาทาย ‘‘อิเธว, ภิกฺขเว, สมโณ อิธ ทุติโย สมโณ’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 1.139; อ. นิ. 4.241)ฯ กตฺถจิ ปทปูรณมตฺเต ‘‘อิธาหํ, ภิกฺขเว, ภุตฺตาวี อสฺสํ ปวาริโต’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 1.30)ฯ กตฺถจิ โลกํ อุปาทาย วุจฺจติ ‘‘อิธ ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺชตี’’ติอาทีสุ (อ. นิ. 3.61)ฯ อิธาปิ โลเก เอว ทฏฺฐพฺโพฯ เอกจฺจนฺติ เอกํ, อญฺญตรนฺติ อตฺโถฯ ปุคฺคลนฺติ สตฺตํฯ โส หิ ยถาปจฺจยํ กุสลากุสลานํ ตพฺพิปากานญฺจ ปูรณโต มรณวเสน คลนโต จ ปุคฺคโลติ วุจฺจติฯ ปทุฏฺฐจิตฺตนฺติ ปโทเสน อาฆาเตน ทุฏฺฐจิตฺตํฯ อถ วา ปทุฏฺฐจิตฺตนฺติ โทเสน ราคาทินา ปทูสิตจิตฺตํฯ เอตฺถ จ เอกจฺจนฺติ อิทํ ปทุฏฺฐจิตฺตสฺส ปุคฺคลสฺส วิเสสนํฯ ยสฺส หิ ปฏิสนฺธิทายกกมฺมํ โอกาสมกาสิ, โส ตถา วุตฺโตฯ ยสฺส จ อกุสลปฺปวตฺติโต จิตฺตํ นิวตฺเตตฺวา กุสลวเสน โอตาเรตุํ น สกฺกา, เอวํ อาสนฺนมรโณฯ เอวนฺติ อิทานิ วตฺตพฺพาการํ ทสฺเสติฯ เจตสาติ อตฺตโน จิตฺเตน เจโตปริยญาเณนฯ เจโตติ ตสฺส ปุคฺคลสฺส จิตฺตํฯ

ปริจฺจาติ ปริจฺฉินฺทิตฺวา ปชานามิ ฯ นนุ จ ยถากมฺมุปคญาณสฺสายํ วิสโยติ? สจฺจเมตํ, ตทา ปวตฺตมานอกุสลจิตฺตวเสน ปเนตํ วุตฺตํฯ

อิมมฺหิ จายํ สมเยติ อิมสฺมิํ กาเล, อิมายํ วา ปจฺจยสามคฺคิยํ, อยํ ปุคฺคโล ชวนวีถิยา อปรภาเค กาลํ กเรยฺย เจติ อตฺโถฯ น หิ ชวนกฺขเณ กาลํกิริยา อตฺถิฯ ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ นิรเยติ ยถา อาภตํ กิญฺจิ อาหริตฺวา ฐปิตํ, เอวํ อตฺตโน กมฺมุนา นิกฺขิตฺโต นิรเย ฐปิโต เอวาติ อตฺโถฯ กายสฺส เภทาติ อุปาทินฺนกฺขนฺธปริจฺจาคาฯ ปรํ มรณาติ ตทนนฺตรํ อภินิพฺพตฺตกฺขนฺธคฺคหเณฯ อถ วา กายสฺส เภทาติ ชีวิตินฺทฺริยสฺส อุปจฺเฉทาฯ ปรํ มรณาติ จุติโต อุทฺธํฯ

อปายนฺติอาทิ สพฺพํ นิรยสฺเสว เววจนํฯ นิรโย หิ อยสงฺขาตา สุขา อเปโตติ อปาโย; สคฺคโมกฺขเหตุภูตา วา ปุญฺญสมฺมตา อยา อเปโตติปิ อปาโยฯ ทุกฺขสฺส คติ ปฏิสรณนฺติ ทุคฺคติ; โทสพหุลตฺตา วา ทุฏฺเฐน กมฺมุนา นิพฺพตฺตา คตีติปิ ทุคฺคติฯ วิวสา นิปตนฺติ เอตฺถ ทุกฺกฏกมฺมการิโน, วินสฺสนฺตา วา เอตฺถ นิปตนฺติ สมฺภิชฺชมานงฺคปจฺจงฺคาติ วินิปาโตฯ นตฺถิ เอตฺถ อสฺสาทสญฺญิโต อโยติ นิรสฺสาทฏฺเฐน นิรโยฯ อถ วา อปายคฺคหเณน ติรจฺฉานโยนิ วุจฺจติฯ ติรจฺฉานโยนิ หิ อปาโย สุคติโต อเปตตฺตา, น ทุคฺคติ มเหสกฺขานํ นาคราชาทีนํ สมฺภวโตฯ ทุคฺคติคฺคหเณน เปตฺติวิสโยฯ โส หิ อปาโย เจว ทุคฺคติ จ สุคติโต อเปตตฺตา ทุกฺขสฺส จ คติภูตตฺตา, น วินิปาโต อสุรสทิสํ อวินิปาตตฺตาฯ วินิปาตคฺคหเณน อสุรกาโยฯ โส หิ ยถาวุตฺเตน อตฺเถน อปาโย เจว ทุคฺคติ จ, สพฺพสมฺปตฺติสมุสฺสเยหิ วินิปติตตฺตา วินิปาโตติ จ วุจฺจติฯ นิรยคฺคหเณน อวีจิอาทิอเนกปฺปกาโร นิรโยว วุจฺจติฯ อิธ ปน สพฺพปเทหิปิ นิรโยว วุตฺโตฯ อุปปชฺชนฺตีติ ปฏิสนฺธิํ คณฺหนฺติฯ

คาถาสุ ปฐมคาถา สงฺคีติกาเล ธมฺมสงฺคาหกตฺเถเรหิ ฐปิตาฯ ญตฺวานาติ ปุพฺพกาลกิริยาฯ ญาณปุพฺพกญฺหิ พฺยากรณํฯ

เหตุอตฺโถ วา ตฺวา-สทฺโท ยถา ‘‘สีหํ ทิสฺวา ภยํ โหตี’’ติ, ชานนเหตูติ อตฺโถ ฯ พุทฺโธ, ภิกฺขูนํ สนฺติเกติ พุทฺโธ ภควา อตฺตโน สนฺติเก ภิกฺขูนํ เอตํ ปรโต ทฺวีหิ คาถาหิ วุจฺจมานํ อตฺถํ พฺยากาสิฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

ทสมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทุติยวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ตติยวคฺโค

1. ปสนฺนจิตฺตสุตฺตวณฺณนา

[21] ตติยวคฺคสฺส ปฐเม ปสนฺนจิตฺตนฺติ รตนตฺตยสทฺธาย กมฺมผลสทฺธาย จ ปสนฺนมานสํฯ สุคตินฺติ สุนฺทรํ คติํ, สุขสฺส วา คตินฺติ สุคติํฯ สคฺคนฺติ รูปาทิสมฺปตฺตีหิ สุฏฺฐุ อคฺคนฺติ สคฺคํฯ โลกนฺติ โลกิยนฺติ เอตฺถ ปุญฺญปาปผลานิ, ลุชฺชนฏฺเฐเนว วา โลกํฯ เอตฺถ จ สุคติคฺคหเณน มนุสฺสคติปิ สงฺคยฺหติ, สคฺคคฺคหเณน เทวคติ เอวฯ เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมวฯ

ปฐมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ