9. สงฺฆสามคฺคีสุตฺตวณฺณนา

[19] นวเม เอกธมฺโมติ เอโก กุสลธมฺโม อนวชฺชธมฺโมฯ ‘‘อยํ ธมฺโม, นายํ ธมฺโม’’ติอาทินา สเจ สงฺเฆ วิวาโท อุปฺปชฺเชยฺย, ตตฺถ ธมฺมกาเมน วิญฺญุนา อิติ ปฏิสญฺจิกฺขิตพฺพํ ‘‘ฐานํ โข, ปเนตํ วิชฺชติ, ยทิทํ วิวาโท วฑฺฒมาโน สงฺฆราชิยา วา สงฺฆเภทาย วา สํวตฺเตยฺยา’’ติฯ สเจ ตํ อธิกรณํ อตฺตนา ปคฺคเหตฺวา ฐิโต, อคฺคิํ อกฺกนฺเตน วิย สหสา ตโต โอรมิตพฺพํฯ อถ ปเรหิ ตํ ปคฺคหิตํ สยญฺเจตํ สกฺโกติ วูปสเมตุํ, อุสฺสาหชาโต หุตฺวา ทูรมฺปิ คนฺตฺวา ตถา ปฏิปชฺชิตพฺพํ, ยถา ตํ วูปสมฺมติฯ สเจ ปน สยํ น สกฺโกติ, โส จ วิวาโท อุปรูปริ วฑฺฒเตว, น วูปสมฺมติฯ เย ตตฺถ ปติรูปา สิกฺขากามา สพฺรหฺมจาริโน, เต อุสฺสาเหตฺวา เยน ธมฺเมน เยน วินเยน เยน สตฺถุสาสเนน ตํ อธิกรณํ ยถา วูปสมฺมติ, ตถา วูปสเมตพฺพํฯ เอวํ วูปสเมนฺตสฺส โย สงฺฆสามคฺคิกโร กุสโล ธมฺโม, อยเมตฺถ เอกธมฺโมติ อธิปฺเปโตฯ โส หิ อุภโตปกฺขิยานํ ทฺเวฬฺหกชาตานํ ภิกฺขูนํ, เตสํ อนุวตฺตนวเสน ฐิตานํ ภิกฺขุนีนํ อุปาสกานํ อุปาสิกานํ เตสํ อารกฺขเทวตานํ ยาวเทว พฺรหฺมานมฺปิ อุปฺปชฺชนารหํ อหิตํ ทุกฺขาวหํ สํกิเลสธมฺมํ อปเนตฺวา มหโต ปุญฺญราสิสฺส กุสลาภิสนฺทสฺส เหตุภาวโต สเทวกสฺส โลกสฺส หิตสุขาวโห โหติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘เอกธมฺโม, ภิกฺขเว, โลเก อุปฺปชฺชมาโน อุปฺปชฺชติ พหุชนหิตายา’’ติอาทิฯ ตสฺสตฺโถ อนนฺตรสุตฺเต วุตฺตวิปริยาเยน เวทิตพฺโพฯ สงฺฆสามคฺคีติ สงฺฆสฺส สมคฺคภาโว เภทาภาโว เอกกมฺมตา เอกุทฺเทสตา จฯ

คาถายํ สุขา สงฺฆสฺส สามคฺคีติ สุขสฺส ปจฺจยภาวโต สามคฺคี สุขาติ วุตฺตาฯ ยถา ‘‘สุโข พุทฺธานมุปฺปาโท’’ติ (ธ. ป. 194)ฯ สมคฺคานญฺจนุคฺคโหติ สมคฺคานํ สามคฺคิอนุโมทเนน อนุคฺคณฺหนํ สามคฺคิอนุรูปํ, ยถา เต สามคฺคิํ น วิชหนฺติ, ตถา คหณํ ฐปนํ อนุพลปฺปทานนฺติ อตฺโถฯ สงฺฆํ สมคฺคํ กตฺวานาติ ภินฺนํ สงฺฆํ ราชิปตฺตํ วา สมคฺคํ สหิตํ กตฺวาฯ กปฺปนฺติ อายุกปฺปเมวฯ

สคฺคมฺหิ โมทตีติ กามาวจรเทวโลเก อญฺเญ เทเว ทสหิ ฐาเนหิ อภิภวิตฺวา ทิพฺพสุขํ อนุภวนฺโต อิจฺฉิตนิปฺผตฺติยาว โมทติ ปโมทติ ลลติ กีฬตีติฯ

นวมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ปทุฏฺฐจิตฺตสุตฺตวณฺณนา

[20] ทสมสฺส กา อุปฺปตฺติ? อฏฺฐุปฺปตฺติเยวฯ เอกทิวสํ กิร ภิกฺขู ธมฺมสภายํ สนฺนิสินฺนา กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ – ‘‘อาวุโส, อิเธกจฺโจ พหุํ ปุญฺญกมฺมํ กโรติ, เอกจฺโจ พหุํ ปาปกมฺมํ, เอกจฺโจ อุภยโวมิสฺสกํ กโรติฯ ตตฺถ โวมิสฺสการิโน กีทิโส อภิสมฺปราโย’’ติ? อถ สตฺถา ธมฺมสภํ อุปคนฺวา ปญฺญตฺตวรพุทฺธาสเน นิสินฺโน ตํ กถํ สุตฺวา ‘‘ภิกฺขเว, มรณาสนฺนกาเล สํกิลิฏฺฐจิตฺตสฺส ทุคฺคติ ปาฏิกงฺขา’’ติ ทสฺเสนฺโต อิมาย อฏฺฐุปฺปตฺติยา อิทํ สุตฺตํ เทเสสิฯ

ตตฺถ อิธาติ เทสาปเทเส นิปาโตฯ สฺวายํ กตฺถจิ ปเทสํ อุปาทาย วุจฺจติ ‘‘อิเธว ติฏฺฐมานสฺส, เทวภูตสฺส เม สโต’’ติอาทีสุ (ที. นิ. 2.369)ฯ กตฺถจิ สาสนํ อุปาทาย ‘‘อิเธว, ภิกฺขเว, สมโณ อิธ ทุติโย สมโณ’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 1.139; อ. นิ. 4.241)ฯ กตฺถจิ ปทปูรณมตฺเต ‘‘อิธาหํ, ภิกฺขเว, ภุตฺตาวี อสฺสํ ปวาริโต’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 1.30)ฯ กตฺถจิ โลกํ อุปาทาย วุจฺจติ ‘‘อิธ ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺชตี’’ติอาทีสุ (อ. นิ. 3.61)ฯ อิธาปิ โลเก เอว ทฏฺฐพฺโพฯ เอกจฺจนฺติ เอกํ, อญฺญตรนฺติ อตฺโถฯ ปุคฺคลนฺติ สตฺตํฯ โส หิ ยถาปจฺจยํ กุสลากุสลานํ ตพฺพิปากานญฺจ ปูรณโต มรณวเสน คลนโต จ ปุคฺคโลติ วุจฺจติฯ ปทุฏฺฐจิตฺตนฺติ ปโทเสน อาฆาเตน ทุฏฺฐจิตฺตํฯ อถ วา ปทุฏฺฐจิตฺตนฺติ โทเสน ราคาทินา ปทูสิตจิตฺตํฯ เอตฺถ จ เอกจฺจนฺติ อิทํ ปทุฏฺฐจิตฺตสฺส ปุคฺคลสฺส วิเสสนํฯ ยสฺส หิ ปฏิสนฺธิทายกกมฺมํ โอกาสมกาสิ, โส ตถา วุตฺโตฯ ยสฺส จ อกุสลปฺปวตฺติโต จิตฺตํ นิวตฺเตตฺวา กุสลวเสน โอตาเรตุํ น สกฺกา, เอวํ อาสนฺนมรโณฯ เอวนฺติ อิทานิ วตฺตพฺพาการํ ทสฺเสติฯ เจตสาติ อตฺตโน จิตฺเตน เจโตปริยญาเณนฯ เจโตติ ตสฺส ปุคฺคลสฺส จิตฺตํฯ