อิมินาสฺส ตณฺหาคาหสฺส อภาวํ ทสฺเสนฺโต ตํ นิมิตฺตตฺตา ทิฏฺฐมานคฺคาหานํ ‘‘เอตํ มม เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’’ติ อิมสฺส มิจฺฉาคาหตฺตยสฺสปิ อภาวํ ทสฺเสติฯ ส เวติ เอตฺถ ส-อิติ นิปาตมตฺตํฯ เว-ติ พฺยตฺตํ, เอกํเสนาติ วา เอตสฺมิํ อตฺเถ นิปาโตฯ สพฺพปริญฺญาติ สพฺพปริชานนโต, ยถาวุตฺตสฺส สพฺพสฺส อภิสมยวเสน ปริชานนโตฯ โสติ ยถาวุตฺโต โยคาวจโร, อริโย เอว วาฯ สพฺพทุกฺขมุปจฺจคาติ สพฺพํ วฏฺฏทุกฺขํ อจฺจคา อติกฺกมิ, สมติกฺกมีติ อตฺโถฯ

สตฺตมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. มานปริญฺญาสุตฺตวณฺณนา

[8] อฏฺฐเม อปุพฺพํ นตฺถิ, เกวลํ มานวเสน เทสนา ปวตฺตาฯ คาถาสุ ปน มานุเปตา อยํ ปชาติ กมฺมกิเลเสหิ ปชายตีติ ปชาติ ลทฺธนามา อิเม สตฺตา มญฺญนลกฺขเณน มาเนน อุเปตา อุปคตาฯ มานคนฺถา ภเว รตาติ กิมิกีฏปฏงฺคาทิอตฺตภาเวปิ มาเนน คนฺถิตา มานสํโยชเนน สํยุตฺตาฯ ตโต เอว ทีฆรตฺตํ ปริภาวิตาหํการวเสน ‘‘เอตํ มมา’’ติ สงฺขาเรสุ อชฺโฌสานพหุลตฺตา ตตฺถ นิจฺจสุขอตฺตาทิวิปลฺลาสวเสน จ กามาทิภเว รตาฯ มานํ อปริชานนฺตาติ มานํ ตีหิ ปริญฺญาหิ น ปริชานนฺตาฯ อรหตฺตมคฺคญาเณน วา อนติกฺกมนฺตา, ‘‘มานํ อปริญฺญายา’’ติ เกจิ ปฐนฺติฯ อาคนฺตาโร ปุนพฺภวนฺติ ปุน อายาติํ อุปปตฺติภวํฯ ปุนปฺปุนํ ภวนโต วา ปุนพฺภวสงฺขาตํ สํสารํ อปราปรํ ปริวตฺตนวเสน คนฺตาโร อุปคนฺตาโร โหนฺติ, ภวโต น ปริมุจฺจนฺตีติ อตฺโถฯ เย จ มานํ ปหนฺตฺวาน, วิมุตฺตา มานสงฺขเยติ เย ปน อรหตฺตมคฺเคน สพฺพโส มานํ ปชหิตฺวา มานสฺส อจฺจนฺตสงฺขยภูเต อรหตฺตผเล นิพฺพาเน วา ตเทกฏฺฐสพฺพกิเลสวิมุตฺติยา วิมุตฺตา สุฏฺฐุ มุตฺตาฯ เต มานคนฺถาภิภุโน, สพฺพทุกฺขมุปจฺจคุนฺติ เต ปริกฺขีณภวสํโยชนา อรหนฺโต สพฺพโส มานคนฺถํ มานสํโยชนํ สมุจฺเฉทปฺปหาเนน อภิภวิตฺวา ฐิตา, อนวเสสํ วฏฺฏทุกฺขํ อติกฺกมิํสูติ อตฺโถฯ เอวเมตสฺมิํ สตฺตมสุตฺเต จ อรหตฺตํ กถิตนฺติฯ

อฏฺฐมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9-10. โลภโทสปริญฺญาสุตฺตทฺวยวณฺณนา

[9-10] นวมทสเมสุ อปุพฺพํ นตฺถิฯ เทสนาวิลาสวเสน ตถา พุชฺฌนกานํ เวเนยฺยานํ อชฺฌาสยวเสน วา ตถา เทสิตานีติ ทฏฺฐพฺพํฯ

นวมทสมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปฐมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ทุติยวคฺโค

1-3. โมหปริญฺญาทิสุตฺตวณฺณนา

[11-13] ทุติยวคฺเคปิ ปฐมาทีนิ ตีณิ สุตฺตานิ วุตฺตนยาเนว, ตถา เทสนาการณมฺปิ วุตฺตเมวฯ

4. อวิชฺชานีวรณสุตฺตวณฺณนา

[14] จตุตฺเถ – ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว’’ติอาทีสุ น-กาโร ปฏิเสธตฺโถฯ อหนฺติ ภควา อตฺตานํ นิทฺทิสติฯ อญฺญนฺติ อิทานิ วตฺตพฺพอวิชฺชานีวรณโต อญฺญํฯ เอกนีวรณมฺปีติ เอกนีวรณธมฺมมฺปิฯ สมนุปสฺสามีติ ทฺเว สมนุปสฺสนา – ทิฏฺฐิสมนุปสฺสนา จ ญาณสมนุปสฺสนา จฯ ตตฺถ ‘‘รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสตี’’ติอาทินา (อ. นิ. 4.200; ปฏิ. ม. 1.130) อาคตา อยํ ทิฏฺฐิสมนุปสฺสนา นามฯ ‘‘อนิจฺจโต สมนุปสฺสติ, โน นิจฺจโต’’ติอาทินา (ปฏิ. ม. 3.35) ปน อาคตา อยํ ญาณสมนุปสฺสนา นามฯ อิธาปิ ญาณสมนุปสฺสนาว อธิปฺเปตาฯ ‘‘สมนุปสฺสามี’’ติ จ ปทสฺส น-กาเรน สมฺพนฺโธฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ‘‘อหํ, ภิกฺขเว, สพฺพญฺญุตญฺญาณสงฺขาเตน สมนฺตจกฺขุนา สพฺพธมฺเม หตฺถามลกํ วิย โอโลเกนฺโตปิ อญฺญํ เอกนีวรณมฺปิ น สมนุปสฺสามี’’ติฯ