7. สพฺพปริญฺญาสุตฺตวณฺณนา

[7] สตฺตเม สพฺพนฺติ อนวเสสํฯ อนวเสสวาจโก หิ อยํ สพฺพ-สทฺโทฯ โส เยน เยน สมฺพนฺธํ คจฺฉติ, ตสฺส ตสฺส อนวเสสตํ ทีเปติ; ยถา ‘‘สพฺพํ รูปํ, สพฺพา เวทนา, สพฺพสกฺกายปริยาปนฺเนสุ ธมฺเมสู’’ติฯ โส ปนายํ สพฺพ-สทฺโท สปฺปเทสนิปฺปเทสวิสยตาย ทุวิโธฯ ตถา เหส สพฺพสพฺพํ, ปเทสสพฺพํ, อายตนสพฺพํ, สกฺกายสพฺพนฺติ จตูสุ วิสเยสุ ทิฏฺฐปฺปโยโคฯ ตตฺถ ‘‘สพฺเพ ธมฺมา สพฺพากาเรน พุทฺธสฺส ภควโต ญาณมุเข อาปาถมาคจฺฉนฺตี’’ติอาทีสุ (จูฬนิ. โมฆราชมาณวปุจฺฉานิทฺเทส 85) สพฺพสพฺพสฺมิํ อาคโตฯ ‘‘สพฺเพสํ โว, สาริปุตฺตา, สุภาสิตํ ปริยาเยนา’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 1.345) ปเทสสพฺพสฺมิํฯ ‘‘สพฺพํ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ, จกฺขุญฺเจว รูปญฺจ…เป.…ฯ มนญฺเจว ธมฺเม จา’’ติ (สํ. นิ. 4.23-25) เอตฺถ อายตนสพฺพสฺมิํฯ ‘‘สพฺพธมฺมมูลปริยายํ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามี’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 1.1) สกฺกายสพฺพสฺมิํฯ ตตฺถ สพฺพสพฺพสฺมิํ อาคโต นิปฺปเทสวิสโย, อิตเรสุ ตีสุปิ อาคโต สปฺปเทสวิสโย ฯ อิธ ปน สกฺกายสพฺพสฺมิํ เวทิตพฺโพฯ วิปสฺสนาย อารมฺมณภูตา เตภูมกธมฺมา หิ อิธ ‘‘สพฺพ’’นฺติ อนวเสสโต คหิตาฯ

อนภิชานนฺติ ‘‘อิเม ธมฺมา กุสลา, อิเม อกุสลา, อิเม สาวชฺชา, อิเม อนวชฺชา’’ติอาทินา ‘‘อิเม ปญฺจกฺขนฺธา, อิมานิ ทฺวาทสายตนานิ, อิมา อฏฺฐารส ธาตุโย, อิทํ ทุกฺขํ อริยสจฺจํ, อยํ ทุกฺขสมุทโย อริยสจฺจ’’นฺติ จ อาทินา สพฺเพ อภิญฺเญยฺเย ธมฺเม อวิปรีตสภาวโต อนภิชานนฺโต อภิวิสิฏฺเฐน ญาเณน น ชานนฺโตฯ อปริชานนฺติ น ปริชานนฺโตฯ โย หิ สพฺพํ เตภูมกธมฺมชาตํ ปริชานาติ, โส ตีหิ ปริญฺญาหิ ปริชานาติ – ญาตปริญฺญาย, ตีรณปริญฺญาย, ปหานปริญฺญายฯ ตตฺถ กตมา ญาตปริญฺญา? สพฺพํ เตภูมกํ นามรูปํ – ‘‘อิทํ รูปํ, เอตฺตกํ รูปํ, น อิโต ภิยฺโยฯ อิทํ นามํ, เอตฺตกํ นามํ, น อิโต ภิยฺโย’’ติ ภูตปฺปสาทาทิปฺปเภทํ รูปํ, ผสฺสาทิปฺปเภทํ นามญฺจ, ลกฺขณรสปจฺจุปฏฺฐานปทฏฺฐานโต ววตฺถเปติฯ ตสฺส อวิชฺชาทิกญฺจ ปจฺจยํ ปริคฺคณฺหาติฯ อยํ ญาตปริญฺญาฯ กตมา ตีรณปริญฺญา? เอวํ ญาตํ กตฺวา ตํ สพฺพํ ตีเรติ อนิจฺจโต ทุกฺขโต โรคโตติ ทฺวาจตฺตาลีสาย อากาเรหิฯ อยํ ตีรณปริญฺญาฯ กตมา ปหานปริญฺญา? เอวํ ตีรยิตฺวา อคฺคมคฺเคน สพฺพสฺมิํ ฉนฺทราคํ ปชหติฯ อยํ ปหานปริญฺญาฯ

ทิฏฺฐิวิสุทฺธิกงฺขาวิตรณวิสุทฺธิโยปิ ญาตปริญฺญาฯ มคฺคามคฺคปฏิปทาญาณทสฺสนวิสุทฺธิโย กลาปสมฺมสนาทิอนุโลมปริโยสานา วา ปญฺญา ตีรณปริญฺญาฯ อริยมคฺเคน ปชหนํ ปหานปริญฺญาฯ โย สพฺพํ ปริชานาติ, โส อิมาหิ ตีหิ ปริญฺญาหิ ปริชานาติฯ อิธ ปน วิราคปฺปหานานํ ปฏิกฺเขปวเสน วิสุํ คหิตตฺตา ญาตปริญฺญาย ตีรณปริญฺญาย จ วเสน ปริชานนา เวทิตพฺพาฯ โย ปเนวํ น ปริชานาติ, ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘อปริชาน’’นฺติฯ

ตตฺถ จิตฺตํ อวิราชยนฺติ ตสฺมิํ อภิญฺเญยฺยวิเสเส ปริญฺเญยฺเย อตฺตโน จิตฺตสนฺตานํ น วิราชยํ, น วิรชฺชนฺโต; ยถา ตตฺถ ราโค น โหติ, เอวํ วิราคานุปสฺสนํ น อุปฺปาเทนฺโตติ อตฺโถฯ