8. พหุการสุตฺตวณฺณนา

[107] อฏฺฐเม พฺราหฺมณคหปติกาติ พฺราหฺมณา เจว คหปติกา จฯ ฐเปตฺวา พฺราหฺมเณ เย เกจิ อคารํ อชฺฌาวสนฺตา อิธ คหปติกาติ เวทิตพฺพา ฯ เยติ อนิยมโต นิทฺทิฏฺฐปรามสนํฯ โวติ อุปโยคพหุวจนํฯ อยญฺเหตฺถ สงฺเขปตฺโถ – ภิกฺขเว, ตุมฺหากํ พหูปการา พฺราหฺมณคหปติกา, เย พฺราหฺมณา เจว เสสอคาริกา จ ‘‘ตุมฺเห เอว อมฺหากํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ, ยตฺถ มยํ อุทฺธคฺคิกํ ทกฺขิณํ ปติฏฺฐาเปม โสวคฺคิกํ สุขวิปากํ สคฺคสํวตฺตนิก’’นฺติ จีวราทีหิ ปจฺจเยหิ ปติอุปฏฺฐิตาติฯ

เอวํ ‘‘อามิสทาเนน อามิสสํวิภาเคน อามิสานุคฺคเหน คหฏฺฐา ภิกฺขูนํ อุปการวนฺโต’’ติ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ธมฺมทาเนน ธมฺมสํวิภาเคน ธมฺมานุคฺคเหน ภิกฺขูนมฺปิ เตสํ อุปการวนฺตตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ตุมฺเหปิ, ภิกฺขเว,’’ติอาทิ วุตฺตํ, ตํ วุตฺตนยเมวฯ

อิมินา กิํ กถิตํ? ปิณฺฑาปจายนํ นาม กถิตํฯ อยญฺเหตฺถ อธิปฺปาโย – ภิกฺขเว, ยสฺมา อิเม พฺราหฺมณคหปติกา เนว ตุมฺหากํ ญาตกา, น มิตฺตา, น อิณํ วา ธาเรนฺติ, อถ โข ‘‘อิเม สมณา สมฺมคฺคตา สมฺมา ปฏิปนฺนา, เอตฺถ โน การา มหปฺผลา ภวิสฺสนฺติ มหานิสํสา’’ติ ผลวิเสสํ อากงฺขนฺตา ตุมฺเห จีวราทีหิ อุปฏฺฐหนฺติฯ ตสฺมา ตํ เตสํ อธิปฺปายํ ปริปูเรนฺตา อปฺปมาเทน สมฺปาเทถ, ธมฺมเทสนาปิ โว การกานํเยว โสภติ, อาเทยฺยา จ โหติ, น อิตเรสนฺติ เอวํ สมฺมาปฏิปตฺติยํ อปฺปมาโท กรณีโยติฯ

เอวมิทํ, ภิกฺขเวติอาทีสุ อยํ สงฺเขปตฺโถ – ภิกฺขเว, เอวํ อิมินา วุตฺตปฺปกาเรน คหฏฺฐปพฺพชิเตหิ อามิสทานธมฺมทานวเสน อญฺญมญฺญํ สนฺนิสฺสาย กามาทิวเสน จตุพฺพิธสฺสปิ โอฆสฺส นิตฺถรณตฺถาย สกลสฺสปิ วฏฺฏทุกฺขสฺส สมฺมเทว ปริโยสานกรณาย อุโปสถสีลนิยมาทิวเสน จตุปาริสุทฺธิสีลาทิวเสน วา อิทํ สาสนพฺรหฺมจริยํ มคฺคพฺรหฺมจริยญฺจ วุสฺสติ จรียตีติฯ

คาถาสุ สาคาราติ คหฏฺฐาฯ อนคาราติ ปริจฺจตฺตอคารา ปพฺพชิตาฯ อุโภ อญฺโญญฺญนิสฺสิตาติ เต อุโภปิ อญฺญมญฺญสนฺนิสฺสิตาฯ สาคารา หิ อนคารานํ ธมฺมทานสนฺนิสฺสิตา, อนคารา จ สาคารานํ ปจฺจยทานสนฺนิสฺสิตาฯ อาราธยนฺตีติ สาเธนฺติ สมฺปาเทนฺติฯ สทฺธมฺมนฺติ ปฏิปตฺติสทฺธมฺมํ ปฏิเวธสทฺธมฺมญฺจฯ

ตตฺถ ยํ อุตฺตมํ, ตํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘โยคกฺเขมํ อนุตฺตร’’นฺติ อรหตฺตํ นิพฺพานญฺจฯ สาคาเรสูติ สาคาเรหิ, นิสฺสกฺเก อิทํ ภุมฺมวจนํ, สาคารานํ วา สนฺติเกฯ ปจฺจยนฺติ วุตฺตาวเสสํ ทุวิธํ ปจฺจยํ ปิณฺฑปาตํ เภสชฺชญฺจฯ ปริสฺสยวิโนทนนฺติ อุตุปริสฺสยาทิปริสฺสยหรณํ วิหาราทิอาวสถํฯ สุคตนฺติ สมฺมา ปฏิปนฺนํ กลฺยาณปุถุชฺชเนน สทฺธิํ อฏฺฐวิธํ อริยปุคฺคลํฯ สาวโก หิ อิธ สุคโตติ อธิปฺเปโตฯ ฆรเมสิโนติ ฆรํ เอสิโน, เคเห ฐตฺวา ฆราวาสํ วสนฺตา โภคูปกรณานิ เจว คหฏฺฐสีลาทีนิ จ เอสนสีลาติ อตฺโถฯ สทฺทหาโน อรหตนฺติ อรหนฺตานํ อริยานํ วจนํ, เตสํ วา สมฺมาปฏิปตฺติํ สทฺทหนฺตาฯ ‘‘อทฺธา อิเม สมฺมา ปฏิปนฺนา, ยถา อิเม กเถนฺติ, ตถา ปฏิปชฺชนฺตานํ สา ปฏิปตฺติ สคฺคโมกฺขสมฺปตฺติยา สํวตฺตตี’’ติ อภิสทฺทหนฺตาติ อตฺโถฯ ‘‘สทฺทหนฺตา’’ติปิ ปาโฐฯ อริยปญฺญายาติ สุวิสุทฺธปญฺญายฯ ฌายิโนติ อารมฺมณลกฺขณูปนิชฺฌานวเสน ทุวิเธนปิ ฌาเนน ฌายิโนฯ

อิธ ธมฺมํ จริตฺวานาติ อิมสฺมิํ อตฺตภาเว, อิมสฺมิํ วา สาสเน โลกิยโลกุตฺตรสุขสฺส มคฺคภูตํ สีลาทิธมฺมํ ปฏิปชฺชิตฺวา ยาว ปรินิพฺพานํ น ปาปุณนฺติ, ตาวเทว สุคติคามิโนฯ นนฺทิโนติ ปีติโสมนสฺสโยเคน นนฺทนสีลาฯ เกจิ ปน ‘‘ธมฺมํ จริตฺวาน มคฺคนฺติ โสตาปตฺติมคฺคํ ปาปุณิตฺวา’’ติ วทนฺติฯ เทวโลกสฺมินฺติ ฉพฺพิเธปิ กามาวจรเทวโลเกฯ โมทนฺติ กามกามิโนติ ยถิจฺฉิตวตฺถุนิปฺผตฺติโต กามกามิโน กามวนฺโต หุตฺวา ปโมทนฺตีติฯ

อฏฺฐมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. กุหสุตฺตวณฺณนา

[108] นวเม กุหาติ สามนฺตชปฺปนาทินา กุหนวตฺถุนา กุหกา, อสนฺตคุณสมฺภาวนิจฺฉาย โกหญฺญํ กตฺวา ปเรสํ วิมฺหาปกาติ อตฺโถฯ ถทฺธาติ โกเธน จ มาเนน จ ถทฺธมานสาฯ ‘‘โกธโน โหติ อุปายาสพหุโล, อปฺปมฺปิ วุตฺโต สมาโน อภิสชฺชติ กุปฺปติ พฺยาปชฺชติ ปติตฺถียตี’’ติ (อ. นิ. 3.25; ปุ. ป. 101) เอวํ วุตฺเตน โกเธน จ, ‘‘ทุพฺพโจ โหติ โทวจสฺสกรเณหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อกฺขโม อปฺปทกฺขิณคฺคาหี อนุสาสนิ’’นฺติ (ม. นิ. 1.181) เอวํ วุตฺเตน โทวจสฺเสน จ, ‘‘ชาติมโท, โคตฺตมโท, สิปฺปมโท, อาโรคฺยมโท, โยพฺพนมโท, ชีวิตมโท’’ติ (วิภ. 832) เอวํ วุตฺเตน ชาติมทาทิเภเทน มเทน จ ครุกาตพฺเพสุ ครูสุ ปรมนิปจฺจการํ อกตฺวา อโยสลากํ คิลิตฺวา ฐิตา วิย อโนนตา หุตฺวา วิจรณกาฯ ลปาติ อุปลาปกา มิจฺฉาชีววเสน กุลสงฺคาหกา ปจฺจยตฺถํ ปยุตฺตวาจาวเสน นิปฺเปสิกตาวเสน จ ลปกาติ วา อตฺโถฯ

สิงฺคีติ ‘‘ตตฺถ กตมํ สิงฺคํ? ยํ สิงฺคํ สิงฺคารตา จาตุรตา จาตุริยํ ปริกฺขตฺตตา ปาริกฺขตฺติย’’นฺติ (วิภ. 852) เอวํ วุตฺเตหิ สิงฺคสทิเสหิ ปากฏกิเลเสหิ สมนฺนาคตาฯ อุนฺนฬาติ อุคฺคตนฬา, นฬสทิสํ ตุจฺฉมานํ อุกฺขิปิตฺวา วิจรณกาฯ อสมาหิตาติ จิตฺเตกคฺคตามตฺตสฺสาปิ อลาภิโนฯ น เม เต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู มามกาติ เต มยฺหํ ภิกฺขู มม สนฺตกา น โหนฺติฯ เมติ อิทํ ปทํ อตฺตานํ อุทฺทิสฺส ปพฺพชิตตฺตา ภควตา วุตฺตํฯ ยสฺมา ปน เต กุหนาทิโยคโต น สมฺมา ปฏิปนฺนา, ตสฺมา ‘‘น มามกา’’ติ วุตฺตาฯ อปคตาติ ยทิปิ เต มม สาสเน ปพฺพชิตา, ยถานุสิฏฺฐํ ปน อปฺปฏิปชฺชนโต อปคตา เอว อิมสฺมา ธมฺมวินยา, อิโต เต สุวิทูรวิทูเร ฐิตาติ ทสฺเสติฯ วุตฺตญฺเหตํ –

‘‘นภญฺจ ทูเร ปถวี จ ทูเร,

ปารํ สมุทฺทสฺส ตทาหุ ทูเร;

ตโต หเว ทูรตรํ วทนฺติ,

สตญฺจ ธมฺมํ อสตญฺจ ราชา’’ติฯ (อ. นิ. 4.47; ชา. 2.21.414);

วุทฺธิํ วิรูฬฺหิํ เวปุลฺลํ อาปชฺชนฺตีติ สีลาทิคุเณหิ วฑฺฒนวเสน วุทฺธิํ, ตตฺถ นิจฺจลภาเวน วิรูฬฺหิํ, สพฺพตฺถ ปตฺถฏภาเวน สีลาทิธมฺมกฺขนฺธปาริปูริยา เวปุลฺลํฯ น จ เต กุหาทิสภาวา ภิกฺขู อาปชฺชนฺติ, น จ ปาปุณนฺตีติ อตฺโถฯ เต โข เม, ภิกฺขเว, ภิกฺขู มามกาติ อิธาปิ เมติ อตฺตานํ อุทฺทิสฺส ปพฺพชิตตฺตา วทติ, สมฺมา ปฏิปนฺนตฺตา ปน ‘‘มามกา’’ติ อาหฯ วุตฺตวิปริยาเยน สุกฺกปกฺโข เวทิตพฺโพฯ