เมนู

7. กามโยคสุตฺตวณฺณนา

[96] สตฺตเม กามโยคยุตฺโตติ ปญฺจกามคุณิโก ราโค กามโยโค, เตน ยุตฺโต กามโยคยุตฺโต, อสมุจฺฉินฺนกามราคสฺเสตํ อธิวจนํฯ รูปารูปภเวสุ ฉนฺทราโค ภวโยโค, ตถา ฌานนิกนฺติ สสฺสตทิฏฺฐิสหคโต จ ราโค, เตน ยุตฺโต ภวโยคยุตฺโต, อปฺปหีนภวราโคติ อตฺโถฯ อาคามีติ พฺรหฺมโลเก ฐิโตปิ ปฏิสนฺธิคฺคหณวเสน อิมํ มนุสฺสโลกํ อาคมนสีโลฯ เตเนวาห ‘‘อาคนฺตา อิตฺถตฺต’’นฺติฯ มนุสฺสตฺตภาวสงฺขาตํ อิตฺถภาวํ อาคมนธมฺโม , มนุสฺเสสุ อุปปชฺชนสีโลติ อตฺโถฯ กามญฺเจตฺถ กามโยโค อิตฺถตฺตํ อาคมนสฺส การณํฯ โย ปน กามโยคยุตฺโต, โส เอกนฺเตน ภวโยคยุตฺโตปิ โหตีติ ทสฺสนตฺถํ ‘‘กามโยคยุตฺโต, ภิกฺขเว, ภวโยคยุตฺโต’’ติ อุภยมฺปิ เอกชฺฌํ กตฺวา วุตฺตํฯ

กามโยควิสํยุตฺโตติ เอตฺถ อสุภชฺฌานมฺปิ กามโยควิสํโยโค, ตํ ปาทกํ กตฺวา อธิคโต อนาคามิมคฺโค เอกนฺเตเนว กามโยควิสํโยโค นาม, ตสฺมา ตติยมคฺคผเล ฐิโต อริยปุคฺคโล ‘‘กามโยควิสํยุตฺโต’’ติ วุตฺโตฯ ยสฺมา ปน รูปารูปภเวสุ ฉนฺทราโค อนาคามิมคฺเคน น ปหียติ, ตสฺมา โส อปฺปหีนภวโยคตฺตา ‘‘ภวโยคยุตฺโต’’ติ วุตฺโตฯ อนาคามีติ กามโลกํ ปฏิสนฺธิคฺคหณวเสน อนาคมนโต อนาคามีฯ กามโยควิสํโยควเสเนว หิ สทฺธิํ อนวเสสโอรมฺภาคิยสํโยชนสมุคฺฆาเตน อชฺฌตฺตสํโยชนาภาวสิทฺธิโต อิตฺถตฺตํ อนาคนฺตฺวา โหติ, ตตฺถ ปรินิพฺพายี อนาวตฺติธมฺโมฯ ยสฺส ปน อนวเสสํ ภวโยโค ปหีโน, ตสฺส อวิชฺชาโยคาทิอวสิฏฺฐกิเลสาปิ ตเทกฏฺฐภาวโต ปหีนา เอว โหนฺตีติ , โส ปริกฺขีณภวสํโยชโน ‘‘อรหํ ขีณาสโว’’ติ วุจฺจติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘กามโยควิสํยุตฺโต, ภิกฺขเว, ภวโยควิสํยุตฺโต อรหํ โหติ ขีณาสโว’’ติฯ เอตฺถ จ กามโยควิสํโยโค อนาคามี จตุตฺถชฺฌานสฺส สุขทุกฺขโสมนสฺสโทมนสฺสปฺปหานํ วิย, ตติยมคฺคสฺส ทิฏฺฐิวิจิกิจฺฉาสีลพฺพตปรามาสสํโยชนปริกฺขโย วิย จ จตุตฺถมคฺคสฺส วณฺณภณนตฺถํ วุตฺโตติ ทฏฺฐพฺพํฯ ปฐมปเทน โสตาปนฺนสกทาคามีหิ สทฺธิํ สพฺโพ ปุถุชฺชโน คหิโต, ทุติยปเทน ปน สพฺโพ อนาคามี, ตติยปเทน อรหาติ อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺฐาเปสิฯ

คาถาสุ อุภยนฺติ อุภเยน, กามโยเคน, ภวโยเคน จ สํยุตฺตาติ อตฺโถฯ สตฺตา คจฺฉนฺติ สํสารนฺติ ปุถุชฺชนา โสตาปนฺนา สกทาคามิโนติ อิเม ติวิธา สตฺตา กามโยคภวโยคานํ อปฺปหีนตฺตา คจฺฉนฺติ สํสารนฺติฯ ตโต เอว ชาติมรณคามิโน โหนฺติฯ

เอตฺถ เอกพีชี, โกลํโกโล, สตฺตกฺขตฺตุปรโมติ ตีสุ โสตาปนฺเนสุ สพฺพมุทุ สตฺตกฺขตฺตุปรโม, โส อฏฺฐมํ ภวํ น นิพฺพตฺเตติ, อตฺตโน ปริจฺฉินฺนชาติวเสน ปน สํสรติ, ตถา อิตเรปิฯ สกทาคามีสุปิ โย อิธ สกทาคามิมคฺคํ ปตฺวา เทวโลเก อุปฺปชฺชิตฺวา ปุน อิธ นิพฺพตฺตติ, โส อตฺตโน ปริจฺฉินฺนชาติวเสเนว สํสรติฯ เย ปน สกทาคามิโน โวมิสฺสกนเยน วินา ตตฺถ ตตฺถ เทเวสุเยว มนุสฺเสสุเยว วา นิพฺพตฺตนฺติ, เต อุปริมคฺคาธิคมาย ยาว อินฺทฺริยปริปากา ปุนปฺปุนํ อุปฺปชฺชนโต สํสรนฺติเยวฯ ปุถุชฺชเน ปน วตฺตพฺพเมว นตฺถิ สพฺพภวสํโยชนานํ อปริกฺขีณตฺตาฯ เตน วุตฺตํ –

‘‘กามโยเคน สํยุตฺตา, ภวโยเคน จูภยํ;

สตฺตา คจฺฉนฺติ สํสารํ, ชาติมรณคามิโน’’ติฯ

กาเม ปหนฺตฺวานาติ กามราคสงฺขาเต กิเลสกาเม อนาคามิมคฺเคน ปชหิตฺวาฯ ฉินฺนสํสยาติ สมุจฺฉินฺนกงฺขา, ตญฺจ โข โสตาปตฺติมคฺเคเนวฯ วณฺณภณนตฺถํ ปน จตุตฺถมคฺคสฺส เอวํ วุตฺตํฯ อรหนฺโต หิ อิธ ‘‘ฉินฺนสํสยา’’ติ อธิปฺเปตาฯ เตเนวาห ‘‘ขีณมานปุนพฺภวา’’ติฯ สพฺพโส ขีโณ นววิโธปิ มาโน อายติํ ปุนพฺภโว จ เอเตสนฺติ ขีณมานปุนพฺภวาฯ มานคฺคหเณน เจตฺถ ตเทกฏฺฐตาย ลกฺขณวเสน วา สพฺโพ จตุตฺถมคฺควชฺโฌ กิเลโส คหิโตติฯ ขีณมานตาย จ สอุปาทิเสสา นิพฺพานธาตุ วุตฺตา โหติ, ขีณปุนพฺภวตาย อนุปาทิเสสาฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

สตฺตมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. กลฺยาณสีลสุตฺตวณฺณนา

[97] อฏฺฐเม กลฺยาณสีโลติ สุนฺทรสีโล, ปสตฺถสีโล, ปริปุณฺณสีโลฯ ตตฺถ สีลปาริปูรี ทฺวีหิ การเณหิ โหติ สมฺมเทว สีลวิปตฺติยา อาทีนวทสฺสเนน, สีลสมฺปตฺติยา จ อานิสํสทสฺสเนนฯ อิธ ปน สพฺพปริพนฺธวิปฺปมุตฺตสฺส สพฺพาการปริปุณฺณสฺส มคฺคสีลสฺส ผลสีลสฺส จ วเสน กลฺยาณตา เวทิตพฺพาฯ กลฺยาณธมฺโมติ สพฺเพ โพธิปกฺขิยธมฺมา อธิปฺเปตา, ตสฺมา กลฺยาณา สติปฏฺฐานาทิโพธิปกฺขิยธมฺมา เอตสฺสาติ กลฺยาณธมฺโมฯ กลฺยาณปญฺโญติ จ มคฺคผลปญฺญาวเสเนว กลฺยาณปญฺโญฯ โลกุตฺตรา เอว หิ สีลาทิธมฺมา เอกนฺตกลฺยาณา นาม อกุปฺปสภาวตฺตาฯ เกจิ ปน ‘‘จตุปาริสุทฺธิสีลวเสน กลฺยาณสีโล, วิปสฺสนามคฺคธมฺมวเสน กลฺยาณธมฺโม, มคฺคผลปญฺญาวเสน กลฺยาณปญฺโญ’’ติ วทนฺติฯ อเสกฺขา เอว เต สีลธมฺมปญฺญาติ เอเกฯ อปเร ปน ภณนฺติ – โสตาปนฺนสกทาคามีนํ มคฺคผลสีลํ กลฺยาณสีลํ นาม, ตสฺมา ‘‘กลฺยาณสีโล’’ติ อิมินา โสตาปนฺโน สกทาคามี จ คหิตา โหนฺติฯ เต หิ สีเลสุ ปริปูรการิโน นามฯ อนาคามิมคฺคผลธมฺมา อคฺคมคฺคธมฺมา จ กลฺยาณธมฺมา นามฯ ตตฺถ หิ โพธิปกฺขิยธมฺมา ภาวนาปาริปูริํ คจฺฉนฺติฯ ตสฺมา ‘‘กลฺยาณธมฺโม’’ติ อิมินา ตติยมคฺคฏฺฐโต ปฏฺฐาย ตโย อริยา คหิตา โหนฺติฯ ปญฺญากิจฺจสฺส มตฺถกปฺปตฺติยา อคฺคผเล ปญฺญา กลฺยาณปญฺญา นาม, ตสฺมา ปญฺญาเวปุลฺลปฺปตฺโต อรหา ‘‘กลฺยาณปญฺโญ’’ติ วุตฺโตฯ เอวเมว ปุคฺคลา คหิตา โหนฺตีติฯ กิํ อิมินา ปปญฺเจน? อคฺคมคฺคผลธมฺมา อิธ กลฺยาณสีลาทโย วุตฺตาติ อยมมฺหากํ ขนฺติฯ ธมฺมวิภาเคน หิ อยํ ปุคฺคลวิภาโค, น ธมฺมวิภาโคติฯ

เกวลีติ เอตฺถ เกวลํ วุจฺจติ เกนจิ อโวมิสฺสกตาย สพฺพสงฺขตวิวิตฺตํ นิพฺพานํ, ตสฺส อธิคตตฺตา อรหา เกวลีฯ อถ วา ปหานภาวนาปาริปูริยา ปริโยสานอนวชฺชธมฺมปาริปูริยา จ กลฺยาณกฏฺเฐน อพฺยาเสกสุขตาย จ เกวลํ อรหตฺตํ, ตทธิคเมน เกวลี ขีณาสโวฯ มคฺคพฺรหฺมจริยวาสํ วสิตฺวา ปริโยสาเปตฺวา ฐิโตติ วุสิตวาฯ อุตฺตเมหิ อคฺคภูเตหิ วา อเสกฺขธมฺเมหิ สมนฺนาคตตฺตา ‘‘อุตฺตมปุริโส’’ติ วุจฺจติฯ

สีลวาติ เอตฺถ เกนฏฺเฐน สีลํ? สีลนฏฺเฐน สีลํฯ กิมิทํ สีลนํ นาม? สมาธานํ, สุสีลฺยวเสน กายกมฺมาทีนํ อวิปฺปกิณฺณตาติ อตฺโถฯ อถ วา อุปธารณํ, ฌานาทิกุสลธมฺมานํ ปติฏฺฐานวเสน อาธารภาโวติ อตฺโถฯ ตสฺมา สีลติ, สีเลตีติ วา สีลํฯ อยํ ตาว สทฺทลกฺขณนเยน สีลฏฺโฐฯ อปเร ปน ‘‘สิรฏฺโฐ สีลฏฺโฐ, สีตลฏฺโฐ สีลฏฺโฐ, สิวฏฺโฐ สีลฏฺโฐ’’ติ นิรุตฺตินเยน อตฺถํ วณฺณยนฺติฯ ตยิทํ ปาริปูริโต อติสยโต วา สีลํ อสฺส อตฺถีติ สีลวา, จตุปาริสุทฺธิสีลวเสน สีลสมฺปนฺโนติ อตฺโถฯ