8. อนฺธกรณสุตฺตวณฺณนา

[87] อฏฺฐเม อกุสลวิตกฺกาติ อโกสลฺลสมฺภูตา วิตกฺกาฯ อนฺธกรณาติอาทีสุ ยสฺส สยํ อุปฺปชฺชนฺติ, ตํ ยถาภูตทสฺสนนิวารเณน อนฺธํ กโรนฺตีติ อนฺธกรณาฯ น ปญฺญาจกฺขุํ กโรนฺตีติ อจกฺขุกรณาฯ อญฺญาณํ กโรนฺตีติ อญฺญาณกรณาฯ ปญฺญานิโรธิกาติ กมฺมสฺสกตาปญฺญา, ฌานปญฺญา, วิปสฺสนาปญฺญาติ อิมา ติสฺโส ปญฺญา อปฺปวตฺติกรเณน นิโรเธนฺตีติ ปญฺญานิโรธิกาฯ อนิฏฺฐผลทายกตฺตา ทุกฺขสงฺขาตสฺส วิฆาตสฺส ปกฺเข วตฺตนฺตีติ วิฆาตปกฺขิกาฯ กิเลสนิพฺพานํ น สํวตฺตยนฺตีติ อนิพฺพานสํวตฺตนิกาฯ

กามวิตกฺโกติ กามปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโกฯ โส หิ กิเลสกามสหิโต หุตฺวา วตฺถุกาเมสุ ปวตฺตติฯ พฺยาปาทปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก พฺยาปาทวิตกฺโกฯ วิหิํสาปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก วิหิํสาวิตกฺโกฯ อิเม ทฺเว จ สตฺเตสุปิ สงฺขาเรสุปิ อุปฺปชฺชนฺติฯ กามวิตกฺโก หิ ปิยมนาเป สตฺเต วา สงฺขาเร วา วิตกฺเกนฺตสฺส อุปฺปชฺชติ, พฺยาปาทวิตกฺโก อปฺปิเย อมนาเป สตฺเต วา สงฺขาเร วา กุชฺฌิตฺวา โอโลกนกาลโต ปฏฺฐาย ยาว นาสนา อุปฺปชฺชติ, วิหิํสาวิตกฺโก สงฺขาเรสุ น อุปฺปชฺชติ, สงฺขารา ทุกฺขาเปตพฺพา นาม นตฺถิ, ‘‘อิเม สตฺตา หญฺญนฺตุ วา พชฺฌนฺตุ วา อุจฺฉิชฺชนฺตุ วา วินสฺสนฺตุ วา มา วา อเหสุ’’นฺติ จินฺตนกาเล ปน สตฺเตสุ อุปฺปชฺชติฯ

อิเมเยว ปน กามสงฺกปฺปาทโยฯ อตฺถโต หิ กามวิตกฺกาทีนํ กามสงฺกปฺปาทีนญฺจ นานากรณํ นตฺถิ, ตํสมฺปยุตฺตา ปน สญฺญาทโย กามสญฺญาทโยฯ กามธาตุอาทีนํ ปน ยสฺมา ปาฬิยํ –

‘‘กามปฏิสํยุตฺโต ตกฺโก วิตกฺโก…เป.… มิจฺฉาสงฺกปฺโป, อยํ วุจฺจติ กามธาตุ, สพฺเพปิ อกุสลา ธมฺมา กามธาตุฯ พฺยาปาทปฏิสํยุตฺโต ตกฺโก วิตกฺโก…เป.… มิจฺฉาสงฺกปฺโป, อยํ วุจฺจติ พฺยาปาทธาตุฯ ทสสุ อาฆาตวตฺถูสุ จิตฺตสฺส อาฆาโต ปฏิฆาโต…เป.… อนตฺตมนตา จิตฺตสฺส, อยํ วุจฺจติ พฺยาปาทธาตุฯ