เมนู

ยสฺมา ปน เต เทวา อสุรกายหานิํ เอกนฺเตเนว เทวกายปาริปูริญฺจ อิจฺฉนฺติ, ตสฺมา ตสฺส อุปายํ ทสฺเสนฺตา ‘‘อญฺเญปิ มจฺเจ สทฺธมฺเม, พฺรหฺมจริเย นิเวสยา’’ติ ธมฺมทาเน นิโยเชนฺติฯ ยทา วิทูติ ยสฺมิํ กาเล เทวา เทวํ จวนฺตํ วิทู วิชาเนยฺยุํ, ตทา อิมาย ยถาวุตฺตาย อนุกมฺปาย ทุกฺขาปนยนกมฺยตาย ‘‘เทว, อิเม เทวกาเย ปุนปฺปุนํ อุปฺปชฺชนวเสน เอหิ อาคจฺฉาหี’’ติ จ อนุโมเทนฺตีติฯ

จตุตฺถสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. พหุชนหิตสุตฺตวณฺณนา

[84] ปญฺจเม โลเกติ เอตฺถ ตโย โลกา – สตฺตโลโก, สงฺขารโลโก, โอกาสโลโกติฯ เตสุ อินฺทฺริยพทฺธานํ รูปธมฺมานํ อรูปธมฺมานํ รูปารูปธมฺมานญฺจ สนฺตานวเสน วตฺตมานานํ สมูโห สตฺตโลโก, ปถวีปพฺพตาทิเภโท โอกาสโลโก, อุภเยปิ ขนฺธา สงฺขารโลโกฯ เตสุ สตฺตโลโก อิธ อธิปฺเปโตฯ ตสฺมา โลเกติ สตฺตโลเกฯ ตตฺถาปิ น เทวโลเก, น พฺรหฺมโลเก, มนุสฺสโลเกฯ มนุสฺสโลเกปิ น อญฺญสฺมิํ จกฺกวาเฬ, อิมสฺมิํเยว จกฺกวาเฬฯ ตตฺราปิ น สพฺพฏฺฐาเนสุ, ‘‘ปุรตฺถิมาย ทิสาย คชงฺคลํ นาม นิคโม, ตสฺส อปเรน มหาสาลา, ตโต ปรํ ปจฺจนฺติมา ชนปทา, โอรโต มชฺเฌ; ปุรตฺถิมทกฺขิณาย ทิสาย สลฺลวตี นาม นที, ตโต ปรํ ปจฺจนฺติมา ชนปทา, โอรโต มชฺเฌ; ทกฺขิณาย ทิสาย เสตกณฺณิกํ นาม นิคโม, ตโต ปรํ ปจฺจนฺติมา ชนปทา , โอรโต มชฺเฌ; ปจฺฉิมาย ทิสาย ถูณํ นาม พฺราหฺมณคาโม, ตโต ปรํ ปจฺจนฺติมา ชนปทา, โอรโต มชฺเฌ; อุตฺตราย ทิสาย อุสิรทฺธโช นาม ปพฺพโต, ตโต ปรํ ปจฺจนฺติมา ชนปทา, โอรโต มชฺเฌ’’ติ (มหาว. 259) เอวํ ปริจฺฉินฺเน อายามโต ติโยชนสเต วิตฺถารโต อฑฺฒเตยฺยโยชนสเต ปริกฺเขปโต นวโยชนสเต มชฺฌิมเทเส อุปฺปชฺชติ ตถาคโตฯ น เกวลญฺจ ตถาคโตว ปจฺเจกพุทฺธา อคฺคสาวกา อสีติมหาเถรา พุทฺธมาตา พุทฺธปิตา จกฺกวตฺติราชา อญฺเญ จ สารปฺปตฺตา พฺราหฺมณคหปติกา เอตฺเถว อุปฺปชฺชนฺติฯ อิธ ปน ตถาคตวาเรเยว สพฺพตฺถกวเสน อยํ นโย ลพฺภติ, อิตเรสุ เอกเทสวเสนฯ

อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชนฺตีติ อิทํ ปน อุภยมฺปิ วิปฺปกตวจนเมว, อุปฺปชฺชนฺตา พหุชนหิตตฺถาย อุปฺปชฺชนฺติ, น อญฺเญน การเณนาติ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ เอวรูปญฺเหตฺถ สทฺทลกฺขณํ น สกฺกา อญฺเญน สทฺทลกฺขเณน ปฏิพาหิตุํฯ

อปิจ อุปฺปชฺชมาโน นาม อุปฺปชฺชติ นาม อุปฺปนฺโน นามาติ อยํ ปเภโท เวทิตพฺโพฯ ตถาคโต หิ มหาภินีหารํ กโรนฺโต, พุทฺธกเร ธมฺเม ปริเยสนฺโต, ปารมิโย ปูเรนฺโต, ปญฺจ มหาปริจฺจาเค ปริจฺจชนฺโต, ญาตตฺถจริยํ จรนฺโต, โลกตฺถจริยํ, พุทฺธตฺถจริยํ โกฏิํ ปาเปนฺโต, ปารมิโย ปูเรตฺวา ตุสิตภวเน ติฏฺฐนฺโต, ตโต โอตริตฺวา จริมภเว ปฏิสนฺธิํ คณฺหนฺโต, อคารมชฺเฌ วสนฺโต, อภินิกฺขมนฺโต, มหาปธานํ ปทหนฺโต, ปริปกฺกญาโณ โพธิมณฺฑํ อารุยฺห มารพลํ วิธเมนฺโต ปฐมยาเม ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรนฺโต, มชฺฌิมยาเม ทิพฺพจกฺขุํ วิโสเธนฺโต, ปจฺฉิมยาเม ปฏิจฺจสมุปฺปาเท ญาณํ โอตาเรตฺวา อเนกาการํ สพฺพสงฺขาเร สมฺมสิตฺวา โสตาปตฺติมคฺคํ ปฏิวิชฺฌนฺโต ยาว อนาคามิผลํ สจฺฉิกโรนฺโตปิ อุปฺปชฺชมาโน เอว นาม, อรหตฺตมคฺคกฺขเณ อุปฺปชฺชติ นาม, อรหตฺตผลกฺขเณ ปน อุปฺปนฺโน นามฯ พุทฺธานญฺหิ สาวกานํ วิย น ปฏิปาฏิยา อิทฺธิวิธญาณาทีนํ อุปฺปาทนกิจฺจํ อตฺถิ, สเหว ปน อรหตฺตมคฺเคน สกโลปิ พุทฺธคุณราสิ อาคโตว นาม โหติฯ ตสฺมา เต นิพฺพตฺตสพฺพกิจฺจตฺตา อรหตฺตผลกฺขเณ อุปฺปนฺนา นาม โหนฺติฯ อิธ อรหตฺตผลกฺขณํ สนฺธาย ‘‘อุปฺปชฺชตี’’ติ วุตฺโตฯ อุปฺปนฺโน โหตีติ อยญฺเหตฺถ อตฺโถฯ

สาวโกปิ ขีณาสโว สาวกโพธิยา เหตุภูเต ปุญฺญสมฺภาเร สมฺภรนฺโต ปุพฺพโยคํ ปุพฺพจริยํ คตปจฺจาคตวตฺตํ ปูเรนฺโต จริมภเว นิพฺพตฺตนฺโต อนุกฺกเมน วิญฺญุตํ ปตฺวา สํสาเร อาทีนวํ ทิสฺวา ปพฺพชฺชาย เจตยมาโน ปพฺพชฺชํ มตฺถกํ ปาเปตฺวา สีลาทีนิ ปริปูเรนฺโต ธุตธมฺเม สมาทาย วตฺตมาโน ชาคริยํ อนุยุญฺชนฺโต ญาณานิ นิพฺพตฺเตนฺโต วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา เหฏฺฐิมมคฺเค อธิคจฺฉนฺโตปิ อุปฺปชฺชมาโน เอว นาม, อรหตฺตมคฺคกฺขเณ อุปฺปชฺชติ นาม, อรหตฺตผลกฺขเณ ปน อุปฺปนฺโน นามฯ เสกฺโข ปน ปุพฺพูปนิสฺสยโต ปฏฺฐาย ยาว โคตฺรภุญาณา อุปฺปชฺชมาโน นาม, ปฐมมคฺคกฺขเณ อุปฺปชฺชติ นาม, ปฐมผลกฺขณโต ปฏฺฐาย อุปฺปนฺโน นามฯ เอตฺตาวตา ‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ปุคฺคลา โลเก อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชนฺตี’’ติ ปทานํ อตฺโถ วุตฺโต โหติฯ

อิทานิ พหุชนหิตายาติอาทีสุ พหุชนหิตายาติ มหาชนสฺส หิตตฺถายฯ พหุชนสุขายาติ มหาชนสฺส สุขตฺถายฯ โลกานุกมฺปายาติ สตฺตโลกสฺส อนุกมฺปํ ปฏิจฺจฯ กตรสตฺตโลกสฺสาติ ? โย ตถาคตสฺส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ธมฺมํ ปฏิวิชฺฌติ, อมตปานํ ปิวติ, ตสฺสฯ ภควโต หิ ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนสุตฺตนฺตเทสนาย อญฺญาตโกณฺฑญฺญปฺปมุขา อฏฺฐารส พฺรหฺมโกฏิโย ธมฺมํ ปฏิวิชฺฌิํสุฯ เอวํ ยาว สุภทฺทปริพฺพาชกวินยนา ธมฺมํ ปฏิวิทฺธสตฺตานํ คณนา นตฺถิ, มหาสมยสุตฺตนฺตเทสนายํ มงฺคลสุตฺตํ, จูฬราหุโลวาทํ, สมจิตฺตเทสนายนฺติ อิเมสุ จตูสุ ฐาเนสุ อภิสมยํ ปตฺตสตฺตานํ ปริจฺเฉโท นตฺถิฯ เอวเมตสฺส อปริมาณสฺส สตฺตโลกสฺส อนุกมฺปายฯ สาวกสฺส ปน อรหโต เสกฺขสฺส จ โลกานุกมฺปาย อุปฺปตฺติ ธมฺมเสนาปติอาทีหิ ธมฺมภณฺฑาคาริกาทีหิ จ เทสิตเทสนาย ปฏิเวธปฺปตฺตสตฺตานํ วเสน, อปรภาเค จ มหามหินฺทตฺเถราทีหิ เทสิตเทสนาย ปฏิวิทฺธสจฺจานํ วเสน, ยาวชฺชตนา อิโต ปรํ อนาคเต จ สาสนํ นิสฺสาย สคฺคโมกฺขมคฺเคสุ ปติฏฺฐหนฺตานํ วเสนปิ อยมตฺโถ วิภาเวตพฺโพฯ

อปิจ พหุชนหิตายาติ พหุชนสฺส หิตตฺถาย, เนสํ ปญฺญาสมฺปตฺติยา ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกหิตูปเทสโกติฯ พหุชนสุขายาติ พหุชนสฺส สุขตฺถาย, จาคสมฺปตฺติยา อุปกรณสุขสมฺปทายโกติฯ โลกานุกมฺปายาติ โลกสฺส อนุกมฺปนตฺถาย, เมตฺตากรุณาสมฺปตฺติยา มาตาปิตโร วิย โลกสฺส รกฺขิตา โคปิตาติฯ อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานนฺติ อิธ เทวมนุสฺสคฺคหเณน ภพฺพปุคฺคเล เวเนยฺยสตฺเต เอว คเหตฺวา เตสํ นิพฺพานมคฺคผลาธิคมาย ตถาคตสฺส อุปฺปตฺติ ทสฺสิตา ปฐมวาเร, ทุติยตติยวาเรสุ ปน อรหโต เสกฺขสฺส จ วเสน โยเชตพฺพํฯ ตตฺถ อตฺถายาติ อิมินา ปรมตฺถาย, นิพฺพานายาติ วุตฺตํ โหติฯ หิตายาติ ตํสมฺปาปกมคฺคตฺถายาติ วุตฺตํ โหติฯ นิพฺพานสมฺปาปกมคฺคโต หิ อุตฺตริํ หิตํ นาม นตฺถิฯ สุขายาติ ผลสมาปตฺติสุขตฺถายาติ วุตฺตํ โหติ, ตโต อุตฺตริ สุขาภาวโตฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘อยํ สมาธิ ปจฺจุปฺปนฺนสุโข เจว อายติญฺจ สุขวิปาโก’’ติ (ที. นิ. 3.355; อ. นิ. 5.27; วิภ. 804)ฯ

ตถาคโตติอาทีนํ ปทานํ อตฺโถ เหฏฺฐา วุตฺโตฯ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโนติอาทีสุ ติสฺโสปิ วิชฺชา ภยเภรเว (ม. นิ. 1.34 อาทโย) อาคตนเยน, ฉปิ วิชฺชา ฉฬภิญฺญาวเสน, อฏฺฐปิ วิชฺชา อมฺพฏฺฐสุตฺเต อาคตาติ วิชฺชาหิ, สีลสํวราทีหิ, ปนฺนรสหิ จรณธมฺเมหิ จ, อนญฺญสาธารเณหิ สมฺปนฺโน สมนฺนาคโตติ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโนฯ โสภนคมนตฺตา, สุนฺทรํ ฐานํ คตตฺตา, สมฺมา คตตฺตา, สมฺมา คทตฺตา จ สุคโตฯ สพฺพถา วิทิตโลกตฺตา โลกวิทูฯ นตฺถิ เอตสฺส อุตฺตโรติ อนุตฺตโรฯ ปุริสทมฺเม ปุริสเวเนยฺเย สาเรติ วิเนตีติ ปุริสทมฺมสารถิฯ ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกปรมตฺเถหิ ยถารหํ อนุสาสตีติ สตฺถาฯ สพฺพสฺสาปิ เนยฺยสฺส สพฺพปฺปกาเรน สยมฺภุญาเณน พุทฺธตฺตา พุทฺโธติ อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน วิสุทฺธิมคฺคโต (วิสุทฺธิ. 1.132-133) คเหตพฺโพฯ

โส ธมฺมํ เทเสติ อาทิ…เป.… ปริโยสานกลฺยาณนฺติ โส ภควา สตฺเตสุ การุญฺญํ ปฏิจฺจ หิตฺวาปิ อนุตฺตรํ วิเวกสุขํ ธมฺมํ เทเสติฯ ตญฺจ โข อปฺปํ วา พหุํ วา เทเสนฺโต อาทิกลฺยาณาทิปฺปการเมว เทเสติฯ กถํ? เอกคาถาปิ หิ สมนฺตภทฺทกตฺตา ธมฺมสฺส ปฐมปาเทน อาทิกลฺยาณา, ทุติยตติเยหิ มชฺเฌกลฺยาณา, ปจฺฉิเมน ปริโยสานกลฺยาณาฯ เอกานุสนฺธิกํ สุตฺตํ นิทาเนน อาทิกลฺยาณํ, นิคมเนน ปริโยสานกลฺยาณํ, เสเสน มชฺเฌกลฺยาณํฯ นานานุสนฺธิกํ สุตฺตํ ปฐเมน อนุสนฺธินา อาทิกลฺยาณํ, ปจฺฉิเมน ปริโยสานกลฺยาณํ, เสเสหิ มชฺเฌกลฺยาณํฯ สกโลปิ วา สาสนธมฺโม อตฺตโน อตฺถภูเตน สีเลน อาทิกลฺยาโณ, สมถวิปสฺสนามคฺคผเลหิ มชฺเฌกลฺยาโณ, นิพฺพาเนน ปริโยสานกลฺยาโณฯ สีลสมาธีหิ วา อาทิกลฺยาโณ, วิปสฺสนามคฺเคหิ มชฺเฌกลฺยาโณ, ผลนิพฺพาเนหิ ปริโยสานกลฺยาโณฯ พุทฺธสุพุทฺธตาย วา อาทิกลฺยาโณ, ธมฺมสุธมฺมตาย มชฺเฌกลฺยาโณ, สงฺฆสุปฺปฏิปตฺติยา ปริโยสานกลฺยาโณฯ ตํ สุตฺวา ตถตฺตาย ปฏิปนฺเนน อธิคนฺตพฺพาย อภิสมฺโพธิยา วา อาทิกลฺยาโณ, ปจฺเจกโพธิยา มชฺเฌกลฺยาโณ, สาวกโพธิยา ปริโยสานกลฺยาโณฯ

สุยฺยมาโน เจส นีวรณวิกฺขมฺภนโต สวเนนปิ กลฺยาณเมว อาวหตีติ อาทิกลฺยาโณ, ปฏิปชฺชิยมาโน สมถวิปสฺสนาสุขาวหนโต ปฏิปตฺติยาปิ สุขเมว อาวหตีติ มชฺเฌกลฺยาโณ, ตถาปฏิปนฺโน จ ปฏิปตฺติผเล นิฏฺฐิเต ตาทิภาวาวหนโต ปฏิปตฺติผเลนปิ กลฺยาณเมว อาวหตีติ ปริโยสานกลฺยาโณฯ นาถปฺปภวตฺตา จ ปภวสุทฺธิยา อาทิกลฺยาโณ, อตฺถสุทฺธิยา มชฺเฌกลฺยาโณ, กิจฺจสุทฺธิยา ปริโยสานกลฺยาโณฯ เตน วุตฺตํ ‘‘โส ธมฺมํ เทเสติ อาทิ…เป.… ปริโยสานกลฺยาณ’’นฺติฯ

ยํ ปน ภควา ธมฺมํ เทเสนฺโต สาสนพฺรหฺมจริยํ มคฺคพฺรหฺมจริยญฺจ ปกาเสติ, นานานเยหิ ทีเปติ, ตํ ยถานุรูปํ อตฺถสมฺปตฺติยา สาตฺถํ, พฺยญฺชนสมฺปตฺติยา สพฺยญฺชนํฯ สงฺกาสน, ปกาสน, วิวรณ, วิภชน, อุตฺตานีกรณ ปญฺญตฺติอตฺถปทสมาโยคโต สาตฺถํ, อกฺขรปทพฺยญฺชนาการนิรุตฺตินิทฺเทสสมฺปตฺติยา สพฺยญฺชนํ, อตฺถคมฺภีรตาปฏิเวธคมฺภีรตาหิ วา สาตฺถํ, ธมฺมคมฺภีรตาเทสนาคมฺภีรตาหิ สพฺยญฺชนํฯ อตฺถปฏิภานปฏิสมฺภิทาวิสยโต วา สาตฺถํ, ธมฺมนิรุตฺติปฏิสมฺภิทาวิสยโต สพฺยญฺชนํฯ ปณฺฑิตเวทนียโต ปริกฺขกชนปฺปสาทกนฺติ สาตฺถํ, สทฺเธยฺยโต โลกิยชนปฺปสาทกนฺติ สพฺยญฺชนํฯ คมฺภีราธิปฺปายโต สาตฺถํ, อุตฺตานปทโต สพฺยญฺชนํฯ อุปเนตพฺพสฺส อภาวโต สกลปริปุณฺณภาเวน เกวลปริปุณฺณํ, อปเนตพฺพสฺส อภาวโต นิทฺโทสภาเวน ปริสุทฺธํ, อปิจ ปฏิปตฺติยา อธิคมพฺยตฺติโต สาตฺถํ, ปริยตฺติยา อาคมพฺยตฺติโต สพฺยญฺชนํ, สีลาทิปญฺจธมฺมกฺขนฺธปาริปูริยา ปริปุณฺณํ, นิรุปกฺกิเลสโต นิตฺถรณตฺถาย ปวตฺติโต โลกามิสนิรเปกฺขโต จ ปริสุทฺธํ, สิกฺขตฺตยปริคฺคหิตตฺตา พฺรหฺมภูเตหิ เสฏฺเฐหิ จริตพฺพโต เตสํ จริยภาวโต จ พฺรหฺมจริยํฯ ตสฺมา ‘‘สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ…เป.… ปกาเสตี’’ติ วุจฺจติฯ ปฐโมติ คณนานุปุพฺพโต สพฺพโลกุตฺตมภาวโต จ ปฐโม ปุคฺคโลฯ

ตสฺเสว สตฺถุ สาวโกติ ตสฺเสว ยถาวุตฺตคุณสฺส สตฺถุ สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ธมฺมเทสนาย สวนนฺเต ชาโต ธมฺมเสนาปติสทิโส สาวโก, น ปูรณาทิ วิย ปฏิญฺญามตฺเตน สตฺถุ สาวโกฯ ปาฏิปโทติ ปฏิปทาสงฺขาเตน อริยมคฺเคน อริยาย ชาติยา ชาโต ภโวติ ปาฏิปโท, อนิฏฺฐิตปฏิปตฺติกิจฺโจ ปฏิปชฺชมาโนติ อตฺโถฯ สุตฺตเคยฺยาทิ ปริยตฺติธมฺโม พหุํ สุโต เอเตนาติ พหุสฺสุโต

ปาติโมกฺขสํวราทิสีเลน เจว อารญฺญิกงฺคาทิธุตงฺควเตหิ จ อุปปนฺโน สมฺปนฺโน สมนฺนาคโตติ สีลวตูปปนฺโนฯ อิติ ภควา ‘‘โลกานุกมฺปา นาม หิตชฺฌาสเยน ธมฺมเทสนา, สา จ อิเมสุ เอว ตีสุ ปุคฺคเลสุ ปฏิพทฺธา’’ติ ทสฺเสติฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

คาถาสุ ตสฺสนฺวโยติ ตสฺเสว สตฺถุ ปฏิปตฺติยา ธมฺมเทสนาย จ อนุคมเนน ตสฺสนฺวโย อนุชาโตฯ อวิชฺชนฺธการํ วิธมิตฺวา สปรสนฺตาเนสุ ธมฺมาโลกสงฺขาตาย ปภาย กรณโต ปภงฺกราฯ ธมฺมมุทีรยนฺตาติ จตุสจฺจธมฺมํ กเถนฺตาฯ อปาปุรนฺตีติ อุคฺฆาเฏนฺติฯ อมตสฺส นิพฺพานสฺสฯ ทฺวารํ อริยมคฺคํฯ โยคาติ กามโยคาทิโตฯ สตฺถวาเหนาติ เวเนยฺยสตฺถวาหนโต ภวกนฺตารนิตฺถรณโต สตฺถวาโห, ภควา, เตน สตฺถวาเหนฯ สุเทสิตํ มคฺคมนุกฺกมนฺตีติ เตน สมฺมา เทสิตํ อริยมคฺคํ ตสฺส เทสนานุสาเรน อนุคจฺฉนฺติ ปฏิปชฺชนฺติฯ อิเธวาติ อิมสฺมิํเยว อตฺตภาเวฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ

ปญฺจมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. อสุภานุปสฺสีสุตฺตวณฺณนา

[85] ฉฏฺเฐ อสุภานุปสฺสีติ อสุภํ อนุปสฺสนฺตา ทฺวตฺติํสาการวเสน เจว อุทฺธุมาตกาทีสุ คหิตนิมิตฺตสฺส อุปสํหรณวเสน จ กายสฺมิํ อสุภํ อสุภาการํ อนุปสฺสกา หุตฺวา วิหรถฯ อานาปานสฺสตีติ อานาปาเน สติ, ตํ อารพฺภ ปวตฺตา สติ, อสฺสาสปสฺสาสปริคฺคาหิกา สตีติ อตฺโถฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘อานนฺติ อสฺสาโส, โน ปสฺสาโสฯ ปานนฺติ ปสฺสาโส, โน อสฺสาโส’’ติอาทิ (ปฏิ. ม. 1.160)ฯ

โวติ ตุมฺหากํฯ อชฺฌตฺตนฺติ อิธ โคจรชฺฌตฺตํ อธิปฺเปตํฯ ปริมุขนฺติ อภิมุขํฯ สูปฏฺฐิตาติ สุฏฺฐุ อุปฏฺฐิตาฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – อานาปานสฺสติ จ ตุมฺหากํ กมฺมฏฺฐานาภิมุขํ สุฏฺฐุ อุปฏฺฐิตา โหตูติฯ อถ วา ปริมุขนฺติ ปริคฺคหิตนิยฺยานํฯ