ปุริสาชญฺญาติ อสฺสาทีสุ อสฺสาชานียาทโย วิย ปุริเสสุ อาชานียภูตา อุตฺตมปุริสาฯ ทุชฺชยมชฺฌภูติ ปจุรชเนหิ เชตุํ อสกฺกุเณยฺยํ กิเลสวาหินิํ อภิภวิ อชฺโฌตฺถริฯ ‘‘อชฺชยี’’ติปิ ปฐนฺติ, อชินีติ อตฺโถฯ เชตฺวาน มจฺจุโน เสนํ, วิโมกฺเขน อนาวรนฺติ โลกตฺตยาภิพฺยาปนโต ทิยฑฺฒสหสฺสาทิวิภาคโต จ วิปุลตฺตา อญฺเญหิ อาวริตุํ ปฏิเสเธตุํ อสกฺกุเณยฺยตฺตา จ อนาวรํ, มจฺจุโน มารสฺส เสนํ วิโมกฺเขน อริยมคฺเคน เชตฺวา โย ตฺวํ ทุชฺชยํ อชยิ, ตสฺส นโม, เต ปุริสาชญฺญาติ สมฺพนฺโธฯ

อิตีติ วุตฺตปฺปกาเรนฯ หิ-อิติ นิปาตมตฺตํฯ เอตํ ปตฺตมานสํ อธิคตารหตฺตํ ขีณาสวํ เทวตา นมสฺสนฺตีติ วุตฺตเมวตฺถํ นิคมนวเสน ทสฺเสติฯ อถ วา อิตีติ อิมินา การเณนฯ กิํ ปน เอตํ การณํ? นมุจิเสนาวิชเยน ปตฺตมานสตฺตํฯ อิมินา การเณน ตํ เทวตา นมสฺสนฺตีติ อตฺโถฯ อิทานิ ตํ การณํ ผลโต ทสฺเสตุํ ‘‘ตญฺหิ ตสฺส น ปสฺสนฺติ, เยน มจฺจุวสํ วเช’’ติ วุตฺตํฯ ตสฺสตฺโถ – ยสฺมา ตสฺส ปุริสาชญฺญสฺส ปณิธาย คเวสนฺตาปิ เทวา อณุมตฺตมฺปิ ตํ การณํ น ปสฺสนฺติ, เยน โส มจฺจุโน มรณสฺส วสํ วเช อุปคจฺเฉยฺยฯ ตสฺมา ตํ วิสุทฺธิเทวา นมสฺสนฺตีติฯ

ตติยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ปญฺจปุพฺพนิมิตฺตสุตฺตวณฺณนา

[83] จตุตฺเถ ยทาติ ยสฺมิํ กาเลฯ เทโวติ อุปปตฺติเทโวฯ ตโย หิ เทวา – สมฺมุติเทวา, อุปปตฺติเทวา, วิสุทฺธิเทวาติฯ เตสุ สมฺมุติเทวา นาม ราชาโน ขตฺติยาฯ อุปปตฺติเทวา นาม จาตุมหาราชิกโต ปฏฺฐาย ตทุปริเทวาฯ วิสุทฺธิเทวา นาม ขีณาสวาฯ อิธ ปน กามาวจรเทโว อธิปฺเปโตฯ เตน วุตฺตํ ‘‘เทโวติ อุปปตฺติเทโว’’ติฯ เทวกายาติ เทวสมูหโต, เทวฏฺฐานโต วา, เทวโลกโตติ อตฺโถฯ สมูหนิวาสวาจโก หิ อยํ กายสทฺโทฯ จวนธมฺโมติ มรณธมฺโม, อายุกฺขเยน วา ปุญฺญกฺขเยน วา อุปฏฺฐิตมรโณติ อตฺโถฯ