เมนู

1. วิตกฺกสุตฺตวณฺณนา

[80] จตุตฺถวคฺคสฺส ปฐเม อกุสลวิตกฺกาติ อโกสลฺลสมฺภูตา วิตกฺกา, มิจฺฉาวิตกฺกาติ อตฺโถฯ อนวญฺญตฺติปฏิสํยุตฺโตติ เอตฺถ อนวญฺญตฺตีติ อนวญฺญา ปเรหิ อตฺตโน อหีฬิตตา อปริภูตตา, ‘‘อโห วต มํ ปเร น อวชาเนยฺยุ’’นฺติ เอวํ ปวตฺโต อิจฺฉาจาโร, ตาย อนวญฺญตฺติยา ปฏิสํยุตฺโต สํสฏฺโฐ, ตํ วา อารพฺภ ปวตฺโต อนวญฺญตฺติปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโกฯ ตสฺมา ‘‘กถํ นุ โข มํ ปเร คหฏฺฐา เจว ปพฺพชิตา จ น โอรกโต ทเหยฺยุ’’นฺติ สมฺภาวนกมฺยตาย อิจฺฉาจาเร, ฐตฺวา ปวตฺติตวิตกฺกสฺเสตํ อธิวจนํฯ ลาภสกฺการสิโลกปฏิสํยุตฺโตติ จีวราทิลาเภน เจว สกฺกาเรน จ กิตฺติสทฺเทน จ อารมฺมณกรณวเสน ปฏิสํยุตฺโตฯ ปรานุทฺทยตาปฏิสํยุตฺโตติ ปเรสุ อนุทฺทยตาปติรูปเกน เคหสิตเปเมน ปฏิสํยุตฺโตฯ ยํ สนฺธาย วุตฺตํ –

‘‘สํสฏฺโฐ วิหรติ ราชูหิ ราชมหามตฺเตหิ พฺราหฺมเณหิ คหปติเกหิ ติตฺถิเยหิ ติตฺถิยสาวเกหิ สหนนฺที สหโสกี, สุขิเตสุ สุขิโต, ทุกฺขิเตสุ ทุกฺขิโต, อุปฺปนฺเนสุ กิจฺจกรณีเยสุ อตฺตนาว โยคํ อาปชฺชตี’’ติ (สํ. นิ. 3.3; 4.241; วิภ. 888)ฯ

คาถาสุ อนวญฺญตฺติยา ปฏิสํยุตฺโต ปุคฺคโล อนวญฺญตฺติสํยุตฺโตฯ ลาภสกฺกาเร คารโว เอตสฺส, น ธมฺเมติ ลาภสกฺการคารโวฯ สุขทุกฺเขสุ อมา สห ภวาติ อมจฺจา, สหายสทิสา อุปฏฺฐากาฯ เตหิ เคหสิตเปมวเสน สห นนฺทนสีโล สหนนฺที อมจฺเจหิ, อิมินา ปรานุทฺทยตาปฏิสํยุตฺตํ วิตกฺกํ ทสฺเสติฯ อารา สํโยชนกฺขยาติ อิเมหิ ตีหิ วิตกฺเกหิ อภิภูโต ปุคฺคโล สํโยชนกฺขยโต อรหตฺตโต ทูเร, ตสฺส ตํ ทุลฺลภนฺติ อตฺโถฯ

ปุตฺตปสุนฺติ ปุตฺเต จ ปสโว จฯ ปุตฺตสทฺเทน เจตฺถ ทาราทโย; ปสุสทฺเทน อสฺสมหิํสเขตฺตวตฺถาทโย จ สงฺคหิตาฯ วิวาเหติ วิวาหการาปเนฯ อิมินา อาวาโหปิ สงฺคหิโตฯ สํหรานีติ ปริคฺคหานิ, ปริกฺขารสงฺคหานีติ อตฺโถฯ ‘‘สนฺถวานี’’ติ จ ปฐนฺติ, มิตฺตสนฺถวานีติ อตฺโถฯ สพฺพตฺถ หิตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ ภพฺโพ โส ตาทิโส ภิกฺขูติ โส ยถาวุตฺตํ สพฺพํ ปปญฺจํ ปริจฺจชิตฺวา ยถา สตฺถารา วุตฺตาย สมฺมาปฏิปตฺติยา, ตถา ปสฺสิตพฺพโต ตาทิโส สํสาเร ภยํ อิกฺขตีติ ภิกฺขุ อุตฺตมํ สมฺโพธิํ อรหตฺตํ ปตฺตุํ อรหติฯ

ปฐมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. สกฺการสุตฺตวณฺณนา

[81] ทุติเย สกฺกาเรนาติ สกฺกาเรน เหตุภูเตน, อถ วา สกฺกาเรนาติ สกฺการเหตุนา, สกฺการเหตุเกน วาฯ สกฺการญฺหิ นิสฺสาย อิเธกจฺเจ ปุคฺคลา ปาปิจฺฉา อิจฺฉาปกตา อิจฺฉาจาเร ฐตฺวา ‘‘สกฺการํ นิพฺพตฺเตสฺสามา’’ติ อเนกวิหิตํ อเนสนํ อปฺปติรูปํ อาปชฺชิตฺวา อิโต จุตา อปาเยสุ นิพฺพตฺตนฺติ, อปเร ยถาสกฺการํ ลภิตฺวา ตนฺนิมิตฺตํ มานมทมจฺฉริยาทิวเสน ปมาทํ อาปชฺชิตฺวา อิโต จุตา อปาเยสุ นิพฺพตฺตนฺติฯ ยํ สนฺธาย วุตฺตํ – ‘‘สกฺกาเรน อภิภูตา ปริยาทินฺนจิตฺตา’’ติฯ ตตฺถ อภิภูตาติ อชฺโฌตฺถฏาฯ ปริยาทินฺนจิตฺตาติ เขปิตจิตฺตา, อิจฺฉาจาเรน มานมทาทินา จ ขยํ ปาปิตกุสลจิตฺตาฯ อถ วา ปริยาทินฺนจิตฺตาติ ปริโต อาทินฺนจิตฺตา, วุตฺตปฺปกาเรน อกุสลโกฏฺฐาเสน ยถา กุสลจิตฺตสฺส อุปฺปตฺติวาโร น โหติ, เอวํ สมนฺตโต คหิตจิตฺตสนฺตานาติ อตฺโถฯ อสกฺกาเรนาติ หีเฬตฺวา ปริภวิตฺวา ปเรหิ อตฺตนิ ปวตฺติเตน อสกฺกาเรน เหตุนา, อสกฺการเหตุเกน วา มานาทินาฯ สกฺกาเรน จ อสกฺกาเรน จาติ เกหิจิ ปวตฺติเตน สกฺกาเรน เกหิจิ ปวตฺติเตน อสกฺกาเรน จฯ เย หิ เกหิจิ ปฐมํ สกฺกตา หุตฺวา เตหิเยว อสารภาวํ ญตฺวา ปจฺฉา อสกฺกตา โหนฺติ, ตาทิเส สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘สกฺกาเรน จ อสกฺกาเรน จา’’ติฯ

เอตฺถ สกฺกาเรน อภิภูตา เทวทตฺตาทโย นิทสฺเสตพฺพาฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ –

‘‘ผลํ เว กทลิํ หนฺติ, ผลํ เวฬุํ ผลํ นฬํ;

สกฺกาโร กาปุริสํ หนฺติ, คพฺโภ อสฺสตริํ ยถา’’ติฯ (สํ. นิ. 1.183; อ. นิ. 4.68; จูฬว. 335);

สาธูนํ อุปริ กเตน อสกฺกาเรน อภิภูตา ทณฺฑกีราชกาลิงฺคราชมชฺฌราชาทโย นิทสฺเสตพฺพาฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ –

‘‘กิสญฺหิ วจฺฉํ อวกิริย ทณฺฑกี,

อุจฺฉินฺนมูโล สชโน สรฏฺโฐ;

กุกฺกุฬนาเม นิรยมฺหิ ปจฺจติ,

ตสฺส ผุลิงฺคานิ ปตนฺติ กาเยฯ