เอตฺถ จ ปุถุชฺชนกลฺยาณโกปิ เสโขตฺเวว เวทิตพฺโพฯ ตสฺมา ตสฺส สพฺพสฺสปิ วิเสสาธิคมสฺส อิตเรสํ อุปริ วิเสสาธิคมสฺส จ ปริหานาย วตฺตนฺตีติ เวทิตพฺพํฯ สุกฺกปกฺขสฺส วุตฺตวิปริยาเยน อตฺถวิภาวนา เวทิตพฺพาฯ

คาถาสุ อุทฺธโตติ จิตฺตวิกฺเขปกเรน อุทฺธจฺเจน อุทฺธโต อวูปสนฺโตฯ อปฺปกิจฺจสฺสาติ อนุญฺญาตสฺสปิ วุตฺตปฺปการสฺส กิจฺจสฺส ยุตฺตปฺปยุตฺตกาเลเยว กรณโต อปฺปกิจฺโจ อสฺส ภเวยฺยฯ อปฺปมิทฺโธติ ‘‘ทิวสํ จงฺกเมน นิสชฺชายา’’ติอาทินา วุตฺตชาคริยานุโยเคน นิทฺทารหิโต อสฺสฯ อนุทฺธโตติ ภสฺสารามตาย อุปฺปชฺชนกจิตฺตวิกฺเขปสฺส อภสฺสาราโม หุตฺวา ปริวชฺชเนน น อุทฺธโต วูปสนฺตจิตฺโต, สมาหิโตติ อตฺโถฯ เสสํ ปุพฺเพ วุตฺตนยตฺตา สุวิญฺเญยฺยเมวฯ อิติ อิมสฺมิํ วคฺเค ปฐมทุติยปญฺจมฉฏฺฐสตฺตมอฏฺฐมนวเมสุ สุตฺเตสุ วฏฺฏํ กถิตํ, อิตเรสุ วฏฺฏวิวฏฺฏํฯ

ทสมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ตติยวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. จตุตฺถวคฺโค

1. วิตกฺกสุตฺตวณฺณนา

[80] จตุตฺถวคฺคสฺส ปฐเม อกุสลวิตกฺกาติ อโกสลฺลสมฺภูตา วิตกฺกา, มิจฺฉาวิตกฺกาติ อตฺโถฯ อนวญฺญตฺติปฏิสํยุตฺโตติ เอตฺถ อนวญฺญตฺตีติ อนวญฺญา ปเรหิ อตฺตโน อหีฬิตตา อปริภูตตา, ‘‘อโห วต มํ ปเร น อวชาเนยฺยุ’’นฺติ เอวํ ปวตฺโต อิจฺฉาจาโร, ตาย อนวญฺญตฺติยา ปฏิสํยุตฺโต สํสฏฺโฐ, ตํ วา อารพฺภ ปวตฺโต อนวญฺญตฺติปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโกฯ ตสฺมา ‘‘กถํ นุ โข มํ ปเร คหฏฺฐา เจว ปพฺพชิตา จ น โอรกโต ทเหยฺยุ’’นฺติ สมฺภาวนกมฺยตาย อิจฺฉาจาเร, ฐตฺวา ปวตฺติตวิตกฺกสฺเสตํ อธิวจนํฯ ลาภสกฺการสิโลกปฏิสํยุตฺโตติ จีวราทิลาเภน เจว สกฺกาเรน จ กิตฺติสทฺเทน จ อารมฺมณกรณวเสน ปฏิสํยุตฺโตฯ ปรานุทฺทยตาปฏิสํยุตฺโตติ ปเรสุ อนุทฺทยตาปติรูปเกน เคหสิตเปเมน ปฏิสํยุตฺโตฯ ยํ สนฺธาย วุตฺตํ –

‘‘สํสฏฺโฐ วิหรติ ราชูหิ ราชมหามตฺเตหิ พฺราหฺมเณหิ คหปติเกหิ ติตฺถิเยหิ ติตฺถิยสาวเกหิ สหนนฺที สหโสกี, สุขิเตสุ สุขิโต, ทุกฺขิเตสุ ทุกฺขิโต, อุปฺปนฺเนสุ กิจฺจกรณีเยสุ อตฺตนาว โยคํ อาปชฺชตี’’ติ (สํ. นิ. 3.3; 4.241; วิภ. 888)ฯ

คาถาสุ อนวญฺญตฺติยา ปฏิสํยุตฺโต ปุคฺคโล อนวญฺญตฺติสํยุตฺโตฯ ลาภสกฺกาเร คารโว เอตสฺส, น ธมฺเมติ ลาภสกฺการคารโวฯ สุขทุกฺเขสุ อมา สห ภวาติ อมจฺจา, สหายสทิสา อุปฏฺฐากาฯ เตหิ เคหสิตเปมวเสน สห นนฺทนสีโล สหนนฺที อมจฺเจหิ, อิมินา ปรานุทฺทยตาปฏิสํยุตฺตํ วิตกฺกํ ทสฺเสติฯ อารา สํโยชนกฺขยาติ อิเมหิ ตีหิ วิตกฺเกหิ อภิภูโต ปุคฺคโล สํโยชนกฺขยโต อรหตฺตโต ทูเร, ตสฺส ตํ ทุลฺลภนฺติ อตฺโถฯ

ปุตฺตปสุนฺติ ปุตฺเต จ ปสโว จฯ ปุตฺตสทฺเทน เจตฺถ ทาราทโย; ปสุสทฺเทน อสฺสมหิํสเขตฺตวตฺถาทโย จ สงฺคหิตาฯ วิวาเหติ วิวาหการาปเนฯ อิมินา อาวาโหปิ สงฺคหิโตฯ สํหรานีติ ปริคฺคหานิ, ปริกฺขารสงฺคหานีติ อตฺโถฯ ‘‘สนฺถวานี’’ติ จ ปฐนฺติ, มิตฺตสนฺถวานีติ อตฺโถฯ สพฺพตฺถ หิตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ ภพฺโพ โส ตาทิโส ภิกฺขูติ โส ยถาวุตฺตํ สพฺพํ ปปญฺจํ ปริจฺจชิตฺวา ยถา สตฺถารา วุตฺตาย สมฺมาปฏิปตฺติยา, ตถา ปสฺสิตพฺพโต ตาทิโส สํสาเร ภยํ อิกฺขตีติ ภิกฺขุ อุตฺตมํ สมฺโพธิํ อรหตฺตํ ปตฺตุํ อรหติฯ

ปฐมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ