9. ธาตุโสสํสนฺทนสุตฺตวณฺณนา

[78] นวเม ธาตุโสติ ธาตุโตฯ ธาตูติ จ อชฺฌาสยธาตุ อชฺฌาสยสภาโว อธิปฺเปโต, โย อธิมุตฺตีติปิ วุจฺจติฯ สํสนฺทนฺตีติ ตาย ธาตุสภาคตาย ยถาธาตุ ยถาอชฺฌาสยํ อลฺลียนฺติ เอกโต โหนฺติฯ สเมนฺตีติ ตาย เอว สมานชฺฌาสยตาย เอกจิตฺตา หุตฺวา สมาคจฺฉนฺติ อญฺญมญฺญํ ภชนฺติ อุปสงฺกมนฺติ, อตฺตโน รุจิภาวขนฺติทิฏฺฐิโย วา ตตฺถ ตตฺถ สเม กโรนฺตา ปวตฺตนฺติฯ หีนาธิมุตฺติกาติ หีเน กามคุณาทิเก อธิมุตฺติ เอเตสนฺติ หีนาธิมุตฺติกา, หีนชฺฌาสยาฯ กลฺยาณาธิมุตฺติกาติ กลฺยาเณ เนกฺขมฺมาทิเก อธิมุตฺติ เอเตสนฺติ กลฺยาณาธิมุตฺติกา, ปณีตชฺฌาสยาฯ สเจ หิ อาจริยุปชฺฌายา น สีลวนฺโต , อนฺเตวาสิกสทฺธิวิหาริกา จ สีลวนฺโต, เต อาจริยุปชฺฌาเยปิ น อุปสงฺกมนฺติ, อตฺตโน สทิเส สารุปฺปภิกฺขูเยว อุปสงฺกมนฺติฯ สเจ ปน อาจริยุปชฺฌายา สีลวนฺโต, อิตเร น สีลวนฺโต, เตปิ น อาจริยุปชฺฌาเย อุปสงฺกมนฺติ, อตฺตโน สทิเส หีนาธิมุตฺติเกเยว อุปสงฺกมนฺติฯ เอวํ อุปสงฺกมนํ ปน น เกวลํ เอตรหิ เอว, อถ โข อตีตานาคเตปีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อตีตมฺปิ, ภิกฺขเว’’ติอาทิมาหฯ สงฺเขปโต สํกิเลสธมฺเมสุ อภินิวิฏฺฐา หีนาธิมุตฺติกา , โวทานธมฺเมสุ อภินิวิฏฺฐา กลฺยาณาธิมุตฺติกาฯ

อิทํ ปน ทุสฺสีลานํ ทุสฺสีลเสวนเมว, สีลวนฺตานํ สีลวนฺตเสวนเมว, ทุปฺปญฺญานํ ทุปฺปญฺญเสวนเมว, ปญฺญวนฺตานํ ปญฺญวนฺตเสวนเมว โก นิยาเมตีติ? อชฺฌาสยธาตุ นิยาเมติฯ สมฺพหุลา กิร ภิกฺขู เอกสฺมิํ คาเม ภิกฺขาจารํ จรนฺติฯ เต มนุสฺสา พหุํ ภตฺตํ อาหริตฺวา ปตฺตานิ ปูเรตฺวา ‘‘ยถาสภาคํ ปริภุญฺชถา’’ติ วตฺวา อุยฺโยเชสุํฯ ภิกฺขู อาหํสุ ‘‘อาวุโส, มนุสฺสา ธาตุสํยุตฺตกมฺเม ปโยเชนฺตี’’ติฯ เอวํ อชฺฌาสยธาตุ นิยาเมตีติฯ ธาตุสํยุตฺเตน อยมตฺโถ ทีเปตพฺโพ – คิชฺฌกูฏปพฺพตสฺมิญฺหิ คิลานเสยฺยาย นิปนฺโน ภควา อารกฺขตฺถาย ปริวาเรตฺวา วสนฺเตสุ สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานาทีสุ เอกเมกํ อตฺตโน ปริสาย สทฺธิํ จงฺกมนฺตํ โอโลเกตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ ‘‘ปสฺสถ โน ตุมฺเห, ภิกฺขเว, สาริปุตฺตํ สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธิํ จงฺกมนฺตนฺติฯ เอวํ, ภนฺเตฯ สพฺเพ โข เอเต, ภิกฺขเว, ภิกฺขู มหาปญฺญา’’ติ (สํ. นิ. 2.99) สพฺพํ วิตฺถาเรตพฺพํฯ

คาถาสุ สํสคฺคาติ สํกิเลสโต สหวาสาทิวเสน สมาโยคโต, อถ วา ทสฺสนสํสคฺโค, สวนสํสคฺโค, สมุลฺลาปสํสคฺโค, สมฺโภคสํสคฺโค, กายสํสคฺโคติ เอวํ ปญฺจวิเธ สํสคฺเค ยโต กุโตจิ สํสคฺคโตฯ วนโถ ชาโตติ กิเลโส อุปฺปนฺโน มคฺเคน อสมูหโตฯ อสํสคฺเคน ฉิชฺชตีติ สํสคฺคปฏิกฺเขเปน กายวิเวกาทินา ปุพฺพภาเค ฉิชฺชิตฺวา ปุน อจฺจนฺตาสํสคฺเคน สมุจฺเฉทวิเวเกน ฉิชฺชติ ปหียติฯ เอตฺตาวตา สงฺเขปโต หีนาธิมุตฺติยา สมุทโย อตฺถงฺคโม จ ทสฺสิโต โหติฯ

ยสฺมา ปน เต สํสคฺคา เต จ กิเลสา โกสชฺชวเสน อุปฺปชฺชนฺติ เจว วฑฺฒนฺติ จ, น วีริยารมฺภวเสน, ตสฺมา หีนาธิมุตฺติเก กุสีตปุคฺคเล วชฺเชตฺวา กลฺยาณาธิมุตฺติเก อารทฺธวีริเย เสวนฺเตน อสํสคฺเคน สํสคฺคโช วนโถ ฉินฺทิตพฺโพติ ยถาวุตฺตมตฺถํ วิตฺถารโต ทสฺเสนฺโต กุสีตเสวนาย ตาว อาทีนวํ ปกาเสตุํ ‘‘ปริตฺตํ ทารุ’’นฺติอาทิมาหฯ

ตตฺถ ปริตฺตํ ทารุนฺติ ขุทฺทกํ กฏฺฐมยํ กุลฺลํฯ ยถา สีเท มหณฺณเวติ ยถา ขุทฺทกํ กุลฺลํ อารุหิตฺวา มหาสมุทฺทํ ตริตุกาโม ตีรํ อปฺปตฺวา สมุทฺทมชฺเฌเยว สีเทยฺย, ปติตฺวา มจฺฉกจฺฉปภกฺโข ภเวยฺยฯ เอวํ กุสีตํ อาคมฺม, สาธุชีวีปิ สีทตีติ เอวเมว กุสีตํ วีริยารมฺภรหิตํ กิเลสวสิกํ ปุคฺคลํ นิสฺสาย เตน กตสํสคฺโค สาธุชีวีปิ ปริสุทฺธาชีโว ปริสุทฺธสีโลปิ สมาโน หีนสํสคฺคโต อุปฺปนฺเนหิ กามวิตกฺกาทีหิ ขชฺชมาโน ปารํ คนฺตุํ อสมตฺโถ สํสารณฺณเวเยว สีทติฯ ตสฺมาติ ยสฺมา เอวํ อนตฺถาวโห กุสีตสํสคฺโค, ตสฺมา ตํ อาคมฺม อาลสิยานุโยเคน กุจฺฉิตํ สีทตีติ กุสีตํฯ ตโต เอว หีนวีริยํ นิพฺพีริยํ อกลฺยาณมิตฺตํ ปริวชฺเชยฺยฯ เอกนฺเตเนว ปน กายวิเวกาทีนญฺเจว ตทงฺควิเวกาทีนญฺจ วเสน ปวิวิตฺเตหิ, ตโต เอว กิเลเสหิ อารกตฺตา อริเยหิ ปริสุทฺเธหิ นิพฺพานํ ปฏิเปสิตตฺตภาวโต ปหิตตฺเตหิ อารมฺมณลกฺขณูปนิชฺฌานานํ วเสน ฌายนโต ฌายีหิ สพฺพกาลํ ปคฺคหิตวีริยตาย อารทฺธวีริเยหิ ปณฺฑิเตหิ สปฺปญฺเญหิเยว สห อาวเสยฺย สํวเสยฺยาติฯ

นวมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ปริหานสุตฺตวณฺณนา

[79] ทสเม ปริหานาย สํวตฺตนฺตีติ อวุทฺธิยา ภวนฺติ, มคฺคาธิคมสฺส ปริปนฺถาย โหนฺติฯ อธิคตสฺส ปน มคฺคสฺส ปริหานิ นาม นตฺถิฯ ‘‘ตโย ธมฺมา’’ติ ธมฺมาธิฏฺฐานวเสน อุทฺทิฏฺฐธมฺเม ปุคฺคลาธิฏฺฐานาย เทสนาย วิภชนฺโต ‘‘อิธ, ภิกฺขเว, เสโข ภิกฺขู’’ติอาทิมาหฯ

ตตฺถ กมฺมํ อารมิตพฺพโต อาราโม เอตสฺสาติ กมฺมาราโมฯ กมฺเม รโตติ กมฺมรโตฯ