8. ภิทุรสุตฺตวณฺณนา

[77] อฏฺฐเม ภิทุรายนฺติ ภิทุโร อยํฯ กาโยติ รูปกาโยฯ โส หิ องฺคปจฺจงฺคานํ เกสาทีนญฺจ สมูหฏฺเฐน, เอวํ กุจฺฉิตานํ เชคุจฺฉานํ อาโย อุปฺปตฺติเทโสติปิ กาโยฯ ตตฺรายํ วจนตฺโถ – อายนฺติ เอตฺถาติ อาโยฯ เก อายนฺติ? กุจฺฉิตา เกสาทโยฯ อิติ กุจฺฉิตานํ อาโยติปิ กาโย ฯ อตฺถโต ปน จตุสนฺตติวเสน ปวตฺตมานานํ ภูตุปาทายธมฺมานํ ปุญฺโชฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ภิกฺขเว, อยํ จตุมหาภูตมโย รูปกาโย ภิทุโร เภทนสีโล เภทนสภาโว ขเณ ขเณ วิทฺธํสนสภาโวติฯ ‘‘ภินฺทราย’’นฺติปิ ปาโฐ, โส เอวตฺโถฯ วิญฺญาณนฺติ เตภูมกํ กุสลาทิจิตฺตํฯ วจนตฺโถ ปน – ตํ ตํ อารมฺมณํ วิชานาตีติ วิญฺญาณํฯ ยญฺหิ สญฺชานนปชานนวิธุรํ อารมฺมณวิชานนํ อุปลทฺธิ, ตํ วิญฺญาณํฯ วิราคธมฺมนฺติ วิรชฺชนธมฺมํ, ปลุชฺชนสภาวนฺติ อตฺโถฯ สพฺเพ อุปธีติ ขนฺธูปธิ, กิเลสูปธิ, อภิสงฺขารูปธิ, ปญฺจกามคุณูปธีติ เอเต ‘‘อุปธียติ เอตฺถ ทุกฺข’’นฺติ อุปธิสญฺญิตา สพฺเพปิ อุปาทานกฺขนฺธกิเลสาภิสงฺขารปญฺจกามคุณธมฺมา หุตฺวา อภาวฏฺเฐน อนิจฺจา, อุทยพฺพยปฺปฏิปีฬนฏฺเฐน ทุกฺขา, ชราย มรเณน จาติ ทฺวิธา วิปริณาเมตพฺพสภาวตาย ปกติวิชหนฏฺเฐน วิปริณามธมฺมาฯ เอวเมตฺถ อนิจฺจทสฺสนสุขตาย รูปธมฺเม วิญฺญาณญฺจ วิสุํ คเหตฺวา ปุน อุปธิวิภาเคน สพฺเพปิ เตภูมกธมฺเม เอกชฺฌํ คเหตฺวา อนิจฺจทุกฺขานุปสฺสนามุเขน ตถาพุชฺฌนกานํ ปุคฺคลานํ อชฺฌาสเยน สมฺมสนจาโร.กถิโตฯ กามญฺเจตฺถ ลกฺขณทฺวยเมว ปาฬิยํ อาคตํ, ‘‘ยํ ทุกฺขํ, ตทนตฺตา’’ติ (สํ. นิ. 3.15) ปน วจนโต ทุกฺขลกฺขเณเนว อนตฺตลกฺขณมฺปิ ทสฺสิตเมวาติ เวทิตพฺพํฯ

คาถายํ อุปธีสุ ภยํ ทิสฺวาติ อุปธีสุ ภยตุปฏฺฐานญาณวเสน ภยํ ทิสฺวา, เตสํ ภายิตพฺพตํ ปสฺสิตฺวาฯ อิมินา พลววิปสฺสนํ ทสฺเสติฯ ภยตุปฏฺฐานญาณเมว หิ วิภชิตฺวา วิเสสวเสน อาทีนวานุปสฺสนา นิพฺพิทานุปสฺสนาติ จ วุจฺจติฯ ชาติมรณมจฺจคาติ เอวํ สมฺมสนฺโต วิปสฺสนาญาณํ มคฺเคน ฆเฏตฺวา มคฺคปรมฺปราย อรหตฺตํ ปตฺโต ชาติมรณํ อตีโต นาม โหติฯ กถํ? สมฺปตฺวา ปรมํ สนฺตินฺติ ปรมํ อุตฺตมํ อนุตฺตรํ สนฺติํ สพฺพสงฺขารูปสมํ นิพฺพานํ อธิคนฺตฺวาฯ เอวํภูโต จ กาลํ กงฺขติ ภาวิตตฺโตติ จตุนฺนํ อริยมคฺคานํ วเสน ภาวนาภิสมยนิปฺผตฺติยา ภาวิตกายสีลจิตฺตปญฺญตฺตา ภาวิตตฺโต มรณํ ชีวิตญฺจ อนภินนฺทนฺโต เกวลํ อตฺตโน ขนฺธปรินิพฺพานกาลํ กงฺขติ อุทิกฺขติ, น ตสฺส กตฺถจิ ปตฺถนา โหตีติฯ เตนาห –

‘‘นาภินนฺทามิ มรณํ, นาภินนฺทามิ ชีวิตํ;

กาลญฺจ ปฏิกงฺขามิ, นิพฺพิสํ ภตโก ยถา’’ติฯ (เถรคา. 606);

อฏฺฐมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ