6. อวุฏฺฐิกสุตฺตวณฺณนา

[75] ฉฏฺเฐ อวุฏฺฐิกสโมติ อวุฏฺฐิกเมฆสโมฯ เอกจฺโจ หิ เมโฆ สตปฏลสหสฺสปฏโล หุตฺวา อุฏฺฐหิตฺวา ถนนฺโต คชฺชนฺโต วิชฺโชตนฺโต เอกํ อุทกพินฺทุมฺปิ อปาเตตฺวา วิคจฺฉติ, ตถูปโม เอกจฺโจ ปุคฺคโลติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อวุฏฺฐิกสโม’’ติฯ ปเทสวสฺสีติ เอกเทสวสฺสิเมฆสโมฯ ปเทสวสฺสี วิยาติ หิ ปเทสวสฺสีฯ เอกจฺโจ เอกสฺมิํเยว ฐาเน ฐิเตสุ มนุสฺเสสุ ยถา เอกจฺเจ เตเมนฺติ, เอกจฺเจ น เตเมนฺติ, เอวํ มนฺทํ วสฺสติ, ตถูปมํ เอกจฺจํ ปุคฺคลํ ทสฺเสติ ‘‘ปเทสวสฺสี’’ติฯ สพฺพตฺถาภิวสฺสีติ สพฺพสฺมิํ ปถวีปพฺพตสมุทฺทาทิเก ชคติปฺปเทเส อภิวสฺสิเมฆสโมฯ เอกจฺโจ หิ สกลจกฺกวาฬคพฺภํ ปตฺถริตฺวา สพฺพตฺถกเมว อภิวสฺสติ, ตํ จาตุทฺทีปิกมหาเมฆํ เอกจฺจสฺส ปุคฺคลสฺส อุปมํ กตฺวา วุตฺตํ ‘‘สพฺพตฺถาภิวสฺสี’’ติฯ

สพฺเพสานนฺติ สพฺเพสํ, อยเมว วา ปาโฐฯ น ทาตา โหตีติ อทานสีโล โหติ, ถทฺธมจฺฉริตาย น กสฺสจิ กิญฺจิ เทตีติ อตฺโถฯ อิทานิ ทานสฺส เขตฺตํ เทยฺยธมฺมญฺจ วิภาเคน ทสฺเสตุํ ‘‘สมณพฺราหฺมณา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ สมิตปาปสมณา เจว ปพฺพชฺชมตฺตสมณา จ พาหิตปาปพฺราหฺมณา เจว ชาติมตฺตพฺราหฺมณา จ อิธ ‘‘สมณพฺราหฺมณา’’ติ อธิปฺเปตาฯ กปณา นาม ทุคฺคตา ทลิทฺทมนุสฺสาฯ อทฺธิกา นาม ปถาวิโน ปริพฺพยวิหีนาฯ วนิพฺพกา นาม เย ‘‘อิฏฺฐํ เทถ กนฺตํ มนาปํ กาเลน อนวชฺชํ อุทคฺคจิตฺตา ปสนฺนจิตฺตา, เอวํ เทนฺตา คจฺฉถ สุคติํ, คจฺฉถ พฺรหฺมโลก’’นฺติอาทินา นเยน ทาเน นิโยเชนฺตา ทานสฺส วณฺณํ โถเมนฺตา วิจรนฺติฯ ยาจกา นาม เย เกวลํ ‘‘มุฏฺฐิมตฺตํ เทถ, ปสตมตฺตํ เทถ, สราวมตฺตํ เทถา’’ติ อปฺปกมฺปิ ยาจมานา วิจรนฺติฯ ตตฺถ สมณพฺราหฺมณคฺคหเณน คุณเขตฺตํ อุปการิเขตฺตญฺจ ทสฺเสติ, กปณาทิคฺคหเณน กรุณาเขตฺตํฯ อนฺนนฺติ ยํกิญฺจิ ขาทนียํ โภชนียํฯ ปานนฺติ อมฺพปานาทิปานกํฯ วตฺถนฺติ นิวาสนปารุปนาทิอจฺฉาทนํฯ ยานนฺติ รถวยฺหาทิ อนฺตมโส อุปาหนํ อุปาทาย คมนสาธนํฯ มาลาติ คนฺถิตาคนฺถิตเภทํ สพฺพํ ปุปฺผํฯ คนฺธนฺติ ยํกิญฺจิ คนฺธชาตํ ปิสิตํ อปิสิตํ คนฺธูปกรณญฺจฯ วิเลปนนฺติ ฉวิราคกรณํฯ เสยฺยาติ มญฺจปีฐาทิ เจว ปาวารโกชวาทิ จ สยิตพฺพวตฺถุฯ เสยฺยคฺคหเณน เจตฺถ อาสนมฺปิ คหิตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ อาวสถนฺติ วาตาตปาทิปริสฺสยวิโนทนํ ปติสฺสยํฯ ปทีเปยฺยนฺติ ทีปกปลฺลิกาทิปทีปูปกรณํฯ

เอวํ โข, ภิกฺขเวติ วิชฺชมาเนปิ เทยฺยธมฺเม ปฏิคฺคาหกานํ เอวํ ทาตพฺพวตฺถุํ สพฺเพน สพฺพํ อเทนฺโต ปุคฺคโล อวสฺสิกเมฆสทิโส โหติฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ภิกฺขเว, ยถา โส เมโฆ สตปฏลสหสฺสปฏโล หุตฺวา อุฏฺฐหิตฺวา น กิญฺจิ วสฺสิ วิคจฺฉติ, เอวเมว โย อุฬารํ วิปุลญฺจ โภคํ สํหริตฺวา เคหํ อาวสนฺโต กสฺสจิ กฏจฺฉุมตฺตํ ภิกฺขํ วา อุฬุงฺกมตฺตํ ยาคุํ วา อทตฺวา วิคจฺฉติ, วิวโส มจฺจุวสํ คจฺฉติ, โส อวุฏฺฐิกสโม นาม โหตีติฯ อิมินา นเยน เสเสสุปิ นิคมนํ เวทิตพฺพํฯ อิเมสุ จ ตีสุ ปุคฺคเลสุ ปฐโม เอกํเสเนว ครหิตพฺโพ, ทุติโย ปสํสนีโย, ตติโย, ปสํสนียตโรฯ ปฐโม วา เอกนฺเตเนว สพฺพนิหีโน, ทุติโย มชฺฌิโม, ตติโย อุตฺตโมติ เวทิตพฺโพฯ

คาถาสุ สมเณติ อุปโยควเสน พหุวจนํ ตถา เสเสสุปิฯ ลทฺธานาติ ลภิตฺวา, สมเณ ทกฺขิเณยฺเย ปวาเรตฺวา ปุฏฺโฐ น สํวิภชติฯ อนฺนํ ปานญฺจ โภชนนฺติ อนฺนํ วา ปานํ วา อญฺญํ วา ภุญฺชิตพฺพยุตฺตกํ โภชนํ, ตํ น สํวิภชติฯ อยญฺเหตฺถ สงฺเขปตฺโถ – โย อตฺถิกภาเวน อุปคเต สมฺปฏิคฺคาหเก ลภิตฺวา อนฺนาทินา สํวิภาคมตฺตมฺปิ น กโรติ, กิํ โส อญฺญํ ทานํ ทสฺสติ, ตํ เอวรูปํ ถทฺธมจฺฉริยํ ปุริสาธมํ นิหีนปุคฺคลํ ปณฺฑิตา อวุฏฺฐิกสโมติ อาหุ กถยนฺตีติฯ

เอกจฺจานํ น ททาตีติ วิชฺชมาเนปิ มหติ ทาตพฺพธมฺเม เอเกสํ สตฺตานํ เตสุ โกธวเสน วา, เทยฺยธมฺเม โลภวเสน วา น ททาติฯ เอกจฺจานํ ปเวจฺฉตีติ เอเกสํเยว ปน ททาติฯ เมธาวิโนติ ปญฺญวนฺโต ปณฺฑิตา ชนาฯ

สุภิกฺขวาโจติ โย อุปคตานํ ยาจกานํ ‘‘อนฺนํ เทถ, ปานํ เทถา’’ติอาทินา ตํ ตํ ทาเปติ, โส สุลภภิกฺขตาย สุภิกฺขา วาจา เอตสฺสาติ สุภิกฺขวาโจฯ ‘‘สุภิกฺขวสฺสี’’ติปิ ปฐนฺติฯ ยถา โลโก สุภิกฺโข โหติ, เอวํ สพฺพตฺถาภิวสฺสิตมหาเมโฆ สุภิกฺขวสฺสี นาม โหติฯ เอวมยมฺปิ มหาทาเนหิ สพฺพตฺถาภิวสฺสี สุภิกฺขวสฺสีติฯ อาโมทมาโน ปกิเรตีติ ตุฏฺฐหฏฺฐมานโส สหตฺเถน ทานํ เทนฺโต ปฏิคฺคาหกเขตฺเต เทยฺยธมฺมํ ปกิเรนฺโต วิย โหติ, วาจายปิ ‘‘เทถ เทถา’’ติ ภาสติฯ

อิทานิ นํ สุภิกฺขวสฺสิตภาวํ ทสฺเสตุํ ‘‘ยถาปิ เมโฆ’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺรายํ สงฺเขปตฺโถ – ยถา มหาเมโฆ ปฐมํ มนฺทนิคฺโฆเสน ถนยิตฺวา ปุน สกลนทีกนฺทรานิ เอกนินฺนาทํ กโรนฺโต คชฺชยิตฺวา ปวสฺสติ, สพฺพตฺถกเมว วารินา อุทเกน ถลํ นินฺนญฺจ อภิสนฺทนฺโต ปูเรติ เอโกฆํ กโรติ, เอวเมว อิธ อิมสฺมิํ สตฺตโลเก เอกจฺโจ อุฬารปุคฺคโล สพฺพสมตาย โส มหาเมโฆ วิย วสฺสิตพฺพตฺตา ตาทิโส ยถา ธนํ อุฏฺฐานาธิคตํ อตฺตโน อุฏฺฐานวีริยาภินิพฺพตฺตํ โหติ, เอวํ อนลโส หุตฺวา ตญฺจ ธมฺเมน ญาเยน สํหริตฺวา ตนฺนิพฺพตฺเตน อนฺเนน ปาเนน อญฺเญน จ เทยฺยธมฺเมน ปตฺเต สมฺปตฺเต วนิพฺพเก สมฺมา สมฺมเทว เทสกาลานุรูปญฺเจว อิจฺฉานุรูปญฺจ ตปฺเปติ สมฺปวาเรตีติฯ

ฉฏฺฐสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. สุขปตฺถนาสุตฺตวณฺณนา

[76] สตฺตเม สุขานีติ สุขนิมิตฺตานิฯ ปตฺถยมาโนติ อิจฺฉมาโน อากงฺขมาโนฯ สีลนฺติ คหฏฺฐสีลํ ปพฺพชิตสีลญฺจฯ คหฏฺโฐ เจ คหฏฺฐสีลํ, ปพฺพชิโต เจ จตุปาริสุทฺธิสีลนฺติ อธิปฺปาโยฯ รกฺเขยฺยาติ สมาทิยิตฺวา อวีติกฺกมนฺโต สมฺมเทว โคเปยฺยฯ ปสํสา เม อาคจฺฉตูติ ‘‘มม กลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อาคจฺฉตู’’ติ อิจฺฉนฺโต ปณฺฑิโต สปฺปญฺโญ สีลํ รกฺเขยฺยฯ สีลวโต หิ คหฏฺฐสฺส ตาว ‘‘อสุโก อสุกกุลสฺส ปุตฺโต สีลวา กลฺยาณธมฺโม สทฺโธ ปสนฺโน ทายโก การโก’’ติอาทินา ปริสมชฺเฌ กลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคจฺฉติ, ปพฺพชิตสฺส ‘‘อสุโก นาม ภิกฺขุ สีลวา วตฺตสมฺปนฺโน โสรโต สุขสํวาโส สคารโว สปฺปติสฺโส’’ติอาทินา…เป.… อพฺภุคฺคจฺฉตีติฯ วุตฺตญฺเหตํ –

‘‘ปุน จปรํ, คหปตโย, สีลวโต สีลสมฺปนฺนสฺส กลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคจฺฉตี’’ติ (อ. นิ. 5.213; อุทา. 76; มหาว. 285)ฯ