1. มิจฺฉาทิฏฺฐิกสุตฺตวณฺณนา

[70] ตติยวคฺคสฺส ปฐเม ทิฏฺฐา มยาติ มยา ทิฏฺฐา, มม สมนฺตจกฺขุนา ทิพฺพจกฺขุนา จาติ ทฺวีหิปิ จกฺขูหิ ทิฏฺฐา ปจฺจกฺขโต วิทิตาฯ เตน อนุสฺสวาทิํ ปฏิกฺขิปติ, อยญฺจ อตฺโถ อิทาเนว ปาฬิยํ อาคมิสฺสติฯ กายทุจฺจริเตน สมนฺนาคตาติ กายทุจฺจริเตน สมงฺคีภูตาฯ อริยานํ อุปวาทกาติ พุทฺธาทีนํ อริยานํ อนฺตมโส คิหิโสตาปนฺนานมฺปิ คุณปริธํสเนน อภูตพฺภกฺขาเนน อุปวาทกา อกฺโกสกา ครหกาฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิกาติ วิปรีตทสฺสนาฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานาติ มิจฺฉาทสฺสนเหตุ สมาทินฺนนานาวิธกมฺมา เย จ, มิจฺฉาทิฏฺฐิมูลเกสุ กายกมฺมาทีสุ อญฺเญปิ สมาทเปนฺติฯ เอตฺถ จ วจีมโนทุจฺจริตคฺคหเณเนว อริยูปวาทมิจฺฉาทิฏฺฐีสุ คหิตาสุ ปุนวจนํ มหาสาวชฺชภาวทสฺสนตฺถํ เนสํฯ มหาสาวชฺโช หิ อริยูปวาโท อานนฺตริยสทิโสฯ ยถาห –

‘‘เสยฺยถาปิ, สาริปุตฺต, ภิกฺขุ สีลสมฺปนฺโน, สมาธิสมฺปนฺโน, ปญฺญาสมฺปนฺโน, ทิฏฺเฐว ธมฺเม อญฺญํ อาราเธยฺย; เอวํสมฺปทมิทํ, สาริปุตฺต, วทามิ ตํ วาจํ อปฺปหาย, ตํ จิตฺตํ อปฺปหาย, ตํ ทิฏฺฐิํ อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวา ยถาภตํ นิกฺขิตฺโต เอวํ นิรเย’’ติ (ม. นิ. 1.149)ฯ

มิจฺฉาทิฏฺฐิโต จ มหาสาวชฺชตรํ นาม อญฺญํ นตฺถิฯ ยถาห –

‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อญฺญํ เอกธมฺมมฺปิ สมนุปสฺสามิ, ยํ เอวํ มหาสาวชฺชตรํ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, มิจฺฉาทิฏฺฐิฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิปรมานิ, ภิกฺขเว, วชฺชานี’’ติ (อ. นิ. 1.310)ฯ

ตํ โข ปนาติอาทิ ยถาวุตฺตสฺส อตฺถสฺส อตฺตปจฺจกฺขภาวํ ทฬฺหตรํ กตฺวา ทสฺเสตุํ อารทฺธํฯ ตมฺปิ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

คาถาสุ มิจฺฉา มนํ ปณิธายาติ อภิชฺฌาทีนํ วเสน จิตฺตํ อโยนิโส ฐเปตฺวาฯ มิจฺฉา วาจญฺจ ภาสิยาติ มิจฺฉา มุสาวาทาทิวเสน วาจํ ภาสิตฺวาฯ มิจฺฉา กมฺมานิ กตฺวานาติ ปาณาติปาตาทิวเสน กายกมฺมานิ กตฺวาฯ อถ วา มิจฺฉา มนํ ปณิธายาติ มิจฺฉาทิฏฺฐิวเสน จิตฺตํ วิปรีตํ ฐเปตฺวาฯ เสสปททฺวเยปิ เอเสว นโยฯ อิทานิสฺส ตถา ทุจฺจริตจรเณ การณํ ทสฺเสติ อปฺปสฺสุโตติ, อตฺตโน ปเรสญฺจ หิตาวเหน สุเตน วิรหิโตติ อตฺโถฯ อปุญฺญกโรติ ตโต เอว อริยธมฺมสฺส อโกวิทตาย กิพฺพิสการี ปาปธมฺโมฯ อปฺปสฺมิํ อิธ ชีวิเตติ อิธ มนุสฺสโลเก ชีวิเต อติปริตฺเตฯ ตถา จาห ‘‘โย จิรํ ชีวติ, โส วสฺสสตํ อปฺปํ วา ภิยฺโย’’ติ (ที. นิ. 2.93; สํ. นิ. 1.145), ‘‘อปฺปมายุ มนุสฺสาน’’นฺติ (สํ. นิ. 1.145; มหานิ. 10) จฯ