เมนู

‘‘ตตฺถ กตมํ มโนโมเนยฺยํ? ติวิธมโนทุจฺจริตสฺส ปหานํ มโนโมเนยฺยํ, ติวิธํ มโนสุจริตํ, มนารมฺมเณ ญาณํ, มโนปริญฺญา, ปริญฺญาสหคโต มคฺโค, มนสฺมิํ ฉนฺทราคปฺปหานํ, จิตฺตสงฺขารนิโรธา สญฺญาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติ มโนโมเนยฺย’’นฺติ (มหานิ. 14; จูฬนิ. เมตฺตคูมาณวปุจฺฉานิทฺเทส 21)ฯ

นินฺหาตปาปกนฺติ อคฺคมคฺคชเลน สุฏฺฐุ วิกฺขาลิตปาปมลํฯ

อฏฺฐมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ปฐมราคสุตฺตวณฺณนา

[68] นวเม ยสฺส กสฺสจีติ อนิยมิตวจนํ, ตสฺมา ยสฺส กสฺสจิ ปุคฺคลสฺส คหฏฺฐสฺส วา ปพฺพชิตสฺส วาฯ ราโค อปฺปหีโนติ รญฺชนฏฺเฐน ราโค สมุจฺเฉทวเสน น ปหีโน, มคฺเคน อนุปฺปตฺติธมฺมตํ น อาปาทิโตฯ โทสโมเหสุปิ เอเสว นโยฯ ตตฺถ อปายคมนียา ราคโทสโมหา ปฐมมคฺเคน, โอฬาริกา กามราคโทสา ทุติยมคฺเคน, เตเยว อนวเสสา ตติยมคฺเคน, ภวราโค อวสิฏฺฐโมโห จ จตุตฺถมคฺเคน ปหียนฺติฯ เอวเมเตสุ ปหียนฺเตสุ ตเทกฏฺฐโต สพฺเพปิ กิเลสา ปหียนฺเตวฯ เอวเมเต ราคาทโย ยสฺส กสฺสจิ ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา วา อุปาสกสฺส วา อุปาสิกาย วา มคฺเคน อปฺปหีนาฯ พทฺโธ มารสฺสาติ กิเลสมาเรน พทฺโธติ วุจฺจติฯ ยทคฺเคน จ กิเลสมาเรน พทฺโธ, ตทคฺเคน อภิสงฺขารมาราทีหิปิ พทฺโธเยว โหติฯ ปฏิมุกฺกสฺส มารปาโสติ ปฏิมุกฺโก อสฺส อเนน อปฺปหีนกิเลเสน ปุคฺคเลน ตาเยว อปฺปหีนกิเลสตาย มารปาสสงฺขาโต กิเลโส อตฺตโน จิตฺตสนฺตาเน ปฏิมุกฺโก ปเวสิโต, เตน สยํ พนฺธาปิโตติ อตฺโถฯ อถ วา ปฏิมุกฺโก อสฺส ภเวยฺย มารปาโสฯ สุกฺกปกฺเข โอมุกฺกสฺสาติ อวมุกฺโก โมจิโต อปนีโต อสฺสฯ เสสํ วุตฺตวิปริยาเยน เวทิตพฺพํฯ

อิธ คาถา สุกฺกปกฺขวเสเนว อาคตาฯ

ตตฺรายํ สงฺเขปตฺโถ – ยสฺส อริยปุคฺคลสฺส ราคโทสาวิชฺชา วิราชิตา อคฺคมคฺเคน นิโรธิตา, ตํ ภาวิตกายสีลจิตฺตปญฺญตาย ภาวิตตฺเตสุ อรหนฺเตสุ อญฺญตรํ อพฺภนฺตรํ เอกํ พฺรหฺมภูตํ พฺรหฺมํ วา เสฏฺฐํ อรหตฺตผลํ ปตฺตํฯ ยถา อญฺเญ ขีณาสวา ปุพฺพูปนิสฺสยสมฺปตฺติสมนฺนาคตา หุตฺวา อาคตา, ยถา จ เต อนฺตทฺวยรหิตาย สีลสมาธิปญฺญากฺขนฺธสหคตาย มชฺฌิมาย ปฏิปทาย นิพฺพานํ คตา อธิคตาฯ ยถา วา เต ขนฺธาทีนํ ตถลกฺขณํ ยาถาวโต ปฏิวิชฺฌิํสุ, ยถา จ เต ตถธมฺเม ทุกฺขาทโย อวิปรีตโต อพฺภญฺญิํสุ, รูปาทิเก จ วิสเย ยถา เต ทิฏฺฐมตฺตาทิวเสเนว ปสฺสิํสุ, ยถา วา ปน เต อฏฺฐ อนริยโวหาเร วชฺเชตฺวา อริยโวหารวเสเนว ปวตฺตวาจา, วาจานุรูปญฺจ ปวตฺตกายา, กายานุรูปญฺจ ปวตฺตวาจา, ตถา อยมฺปิ อริยปุคฺคโลติ ตถาคตํ, จตุสจฺจพุทฺธตาย พุทฺธํ, ปุคฺคลเวรํ กิเลสเวรํ อตฺตานุวาทาทิภยญฺจ อติกฺกนฺตนฺติ เวรภยาตีตํฯ สพฺเพสํ กิเลสาภิสงฺขาราทีนํ ปหีนตฺตา สพฺพปฺปหายินํ พุทฺธาทโย อริยา อาหุ กเถนฺติ กิตฺเตนฺตีติฯ

นวมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ทุติยราคสุตฺตวณฺณนา

[69] ทสเม อตรีติ ติณฺโณ, น ติณฺโณ อติณฺโณสมุทฺทนฺติ สํสารสมุทฺทํ, จกฺขายตนาทิสมุทฺทํ วาฯ ตทุภยมฺปิ ทุปฺปูรณฏฺเฐน สมุทฺโท วิยาติ สมุทฺทํฯ อถ วา สมุทฺทนฏฺเฐน สมุทฺทํ, กิเลสวสฺสเนน สตฺตสนฺตานสฺส กิเลสสทนโตติ อตฺโถฯ สวีจินฺติ โกธูปายาสวีจีหิ สวีจิํฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘วีจิภยนฺติ โข, ภิกฺขุ, โกธูปายาสสฺเสตํ อธิวจน’’นฺติ (อิติวุ. 109; ม. นิ. 2.162)ฯ สาวฏฺฏนฺติ ปญฺจกามคุณาวฏฺเฏหิ สห อาวฏฺฏํฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ ‘‘อาวฏฺฏภยนฺติ โข, ภิกฺขุ, ปญฺจนฺเนตํ กามคุณานํ อธิวจน’’นฺติ (อิติวุ. 109; ม. นิ. 2.164; อ. นิ. 4.122)ฯ สคหํ สรกฺขสนฺติ อตฺตโน โคจรคตานํ อนตฺถชนนโต จณฺฑมกรมจฺฉกจฺฉปรกฺขสสทิเสหิ วิสภาคปุคฺคเลหิ สหิตํฯ ตถา จาห ‘‘สคหํ สรกฺขสนฺติ โข, ภิกฺขุ, มาตุคามสฺเสตํ อธิวจน’’นฺติ (อิติวุ. 109)ฯ อตรีติ มคฺคปญฺญานาวาย ยถาวุตฺตํ สมุทฺทํ อุตฺตริฯ ติณฺโณติ นิตฺติณฺโณฯ ปารงฺคโตติ ตสฺส สมุทฺทสฺส ปารํ ปรตีรํ นิโรธํ อุปคโตฯ ถเล ติฏฺฐตีติ ตโต เอว สํสารมโหฆํ กามาทิมโหฆญฺจ อติกฺกมิตฺวา ถเล ปรตีเร นิพฺพาเน พาหิตปาปพฺราหฺมโณ ติฏฺฐตีติ วุจฺจติฯ

อิธาปิ คาถา สุกฺกปกฺขวเสเนว อาคตาฯ ตตฺถ อูมิภยนฺติ ยถาวุตฺตอูมิภยํ, ภายิตพฺพํ เอตสฺมาติ ตํ อูมิ ภยํฯ ทุตฺตรนฺติ ทุรติกฺกมํฯ อจฺจตารีติ อติกฺกมิฯ

สงฺคาติโคติ ราคาทีนํ ปญฺจนฺนํ สงฺคานํ อติกฺกนฺตตฺตา ปหีนตฺตา สงฺคาติโคฯ อตฺถงฺคโต โส น ปมาณเมตีติ โส เอวํภูโต อรหา ราคาทีนํ ปมาณกรธมฺมานํ อจฺจนฺตเมว อตฺถํ คตตฺตา อตฺถงฺคโต, ตโต เอว สีลาทิธมฺมกฺขนฺธปาริปูริยา จ ‘‘เอทิโส สีเลน สมาธินา ปญฺญายา’’ติ เกนจิ ปมิณิตุํ อสกฺกุเณยฺโย ปมาณํ น เอติ, อถ วา อนุปาทิเสสนิพฺพานสงฺขาตํ อตฺถํ คโต โส อรหา ‘‘อิมาย นาม คติยา ฐิโต, เอทิโส จ นามโคตฺเตนา’’ติ ปมิณิตุํ อสกฺกุเณยฺยตาย ปมาณํ น เอติ น อุปคจฺฉติฯ ตโต เอว อโมหยิ มจฺจุราชํ, เตน อนุพนฺธิตุํ อสกฺกุเณยฺโยติ วทามีติ อนุปาทิเสสนิพฺพานธาตุยาว เทสนํ นิฏฺฐาเปสิฯ อิติ อิมสฺมิํ วคฺเค ปฐมปญฺจมฉฏฺเฐสุ วฏฺฏํ กถิตํ, ทุติยสตฺตมอฏฺฐเมสุ วิวฏฺฏํ, เสเสสุ วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตนฺติ เวทิตพฺพํฯ

ทสมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทุติยวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ตติยวคฺโค