ตตฺถ กุสเลน วิญฺญาเณน ญาณสฺส อนุปฺปาเทปิ อตฺตนา กตปุญฺญานุสฺสรณวณฺณารหวณฺณนาทีนํ สงฺคโห, กมฺมสฺสกตาญาเณน กมฺมปถสมฺมาทิฏฺฐิยา ฯ อิตรํ ปน ทิฏฺฐิชุคตํ สพฺเพสํ นิยมลกฺขณํฯ ยญฺหิ กิญฺจิ ปุญฺญํ กโรนฺตสฺส ทิฏฺฐิยา อุชุภาเวเนว ตํ มหปฺผลํ โหติฯ

อิเมสํ ปน สตฺตนฺนํ ปุญฺญกิริยวตฺถูนํ ปุริเมหิ ตีหิ ทานมยาทีหิ ปุญฺญกิริยวตฺถูหิ สงฺคโหฯ ตตฺถ หิ อปจายนเวยฺยาวจฺจานิ สีลมเย, ปตฺติอนุปฺปทานอพฺภนุโมทนานิ ทานมเย, ธมฺมเทสนาสวนานิ ภาวนามเย, ทิฏฺฐิชุคตํ ตีสุปิฯ เตนาห ภควา –

‘‘ตีณิมานิ, ภิกฺขเว, ปุญฺญกิริยวตฺถูนิฯ กตมานิ ตีณิ? ทานมยํ…เป.… ภาวนามยํ ปุญฺญกิริยวตฺถู’’ติ (อ. นิ. 8.36)ฯ

เอตฺถ จ อฏฺฐนฺนํ กามาวจรกุสลเจตนานํ วเสน ติณฺณมฺปิ ปุญฺญกิริยวตฺถูนํ ปวตฺติ โหติฯ ยถา หิ ปคุณํ ธมฺมํ ปริวตฺเตนฺตสฺส เอกจฺเจ อนุสนฺธิํ อสลฺลกฺเขนฺตสฺเสว คจฺฉนฺติ, เอวํ ปคุณํ สมถวิปสฺสนาภาวนํ อนุยุญฺชนฺตสฺส อนฺตรนฺตรา ญาณวิปฺปยุตฺตจิตฺเตนาปิ มนสิกาโร ปวตฺตติฯ สพฺพํ ตํ ปน มหคฺคตกุสลเจตนานํ วเสน ภาวนามยเมว ปุญฺญกิริยวตฺถุ โหติ, น อิตรานิฯ คาถาย อตฺโถ เหฏฺฐา วุตฺโตเยวฯ

ปฐมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. จกฺขุสุตฺตวณฺณนา

[61] ทุติเย จกฺขูนีติ จกฺขนฺตีติ จกฺขูนิ, สมวิสมํ อาจิกฺขนฺตานิ วิย ปวตฺตนฺตีติ อตฺโถฯ อถ วา จกฺขนฏฺเฐน จกฺขูนิฯ กิมิทํ จกฺขนํ นาม? อสฺสาทนํ, ตถา หิ วทนฺติ ‘‘มธุํ จกฺขติ พฺยญฺชนํ จกฺขตี’’ติ อิมานิ จ อารมฺมณรสํ อนุภวนฺตานิ อสฺสาเทนฺตานิ วิย โหนฺตีติ จกฺขนฏฺเฐน จกฺขูนิฯ ตานิ ปน สงฺเขปโต ทฺเว จกฺขูนิ – ญาณจกฺขุ, มํสจกฺขุ จาติฯ เตสุ มํสจกฺขุ เหฏฺฐา วุตฺตเมวฯ ญาณจกฺขุ ทิพฺพจกฺขุ, ปญฺญาจกฺขูติ อิธ ทฺวิธา กตฺวา วุตฺตํฯ