นิโรเธ เย วิมุจฺจนฺตีติ เย นิพฺพาเน อารมฺมณภูเต อคฺคมคฺคผลวเสน สมุจฺเฉทปฏิปฺปสฺสทฺธีหิ อนวเสสกิเลสโต วิมุจฺจนฺติฯ เต ชนา มจฺจุหายิโนติ เต ขีณาสวชนา มรณํ สมตีตาฯ

เอวํ ธาตุตฺตยสมติกฺกเมน อมตาธิคมํ ทสฺเสตฺวา ‘‘อยญฺจ ปฏิปทา มยา คตมคฺโค จ ตุมฺหากํ ทสฺสิโต’’ติ ตตฺถ เนสํ อุสฺสาหํ ชเนนฺโต ทุติยํ คาถมาหฯ ตตฺถ กาเยนาติ นามกาเยน มคฺคผเลหิฯ ผุสยิตฺวาติ ปตฺวาฯ นิรูปธินฺติ ขนฺธาทิสพฺพูปธิรหิตํฯ อุปธิปฺปฏินิสฺสคฺคนฺติ เตสํเยว จ อุปธีนํ ปฏินิสฺสชฺชนการณํฯ นิพฺพานสฺส หิ มคฺคญาเณน สจฺฉิกิริยาย สพฺเพ อุปธโย ปฏินิสฺสฏฺฐา โหนฺตีติ ตํ เตสํ ปฏินิสฺสชฺชนการณํฯ สจฺฉิกตฺวาติ กาเลน กาลํ ผลสมาปตฺติสมาปชฺชเนน อตฺตปจฺจกฺขํ กตฺวา อนาสโว สมฺมาสมฺพุทฺโธ ตเมว อโสกํ วิรชํ นิพฺพานปทํ เทเสติฯ ตสฺมา ตทธิคมาย อุสฺสุกฺกํ กาตพฺพนฺติฯ

ทุติยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ปฐมเวทนาสุตฺตวณฺณนา

[52] ตติเย เวทนาติ อารมฺมณรสํ เวทิยนฺติ อนุภวนฺตีติ เวทนาฯ ตา วิภาคโต ทสฺเสตุํ ‘‘สุขา เวทนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ สุข-สทฺโท อตฺถุทฺธารวเสน เหฏฺฐา วุตฺโตเยวฯ ทุกฺข-สทฺโท ปน ‘‘ชาติปิ ทุกฺขา’’ติอาทีสุ (ที. นิ. 2.387; วิภ. 190) ทุกฺขวตฺถุสฺมิํ อาคโตฯ ‘‘ยสฺมา จ โข, มหาลิ, รูปํ ทุกฺขํ ทุกฺขานุปติตํ ทุกฺขาวกฺกนฺต’’นฺติอาทีสุ (สํ. นิ. 3.60) ทุกฺขารมฺมเณฯ ‘‘ทุกฺโข ปาปสฺส อุจฺจโย’’ติอาทีสุ (ธ. ป. 117) ทุกฺขปจฺจเยฯ ‘‘ยาวญฺจิทํ, ภิกฺขเว, น สุกรา อกฺขาเนน ปาปุณิตุํ, ยาว ทุกฺขา นิรยา’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 3.250) ทุกฺขปจฺจยฏฺฐาเนฯ ‘‘สุขสฺส จ ปหานา ทุกฺขสฺส จ ปหานา’’ติอาทีสุ (ที. นิ. 1.232; ธ. ส. 165) ทุกฺขเวทนายํฯ อิธาปิ ทุกฺขเวทนายเมวฯ

วจนตฺถโต ปน สุขยตีติ สุขาฯ ทุกฺขยตีติ ทุกฺขาฯ น ทุกฺขา น สุขาติ อทุกฺขมสุขา, มกาโร ปทสนฺธิวเสน วุตฺโตฯ ตาสุ อิฏฺฐานุภวนลกฺขณา สุขา, อนิฏฺฐานุภวนลกฺขณา ทุกฺขา, อุภยวิปรีตานุภวนลกฺขณา อทุกฺขมสุขาฯ