11. อาปายิกสุตฺตวณฺณนา

[48] เอกาทสเม อาปายิกาติ อปาเย นิพฺพตฺติสฺสนฺตีติ อาปายิกาฯ ตตฺถาปิ นิรเย นิพฺพตฺติสฺสนฺตีติ เนรยิกาฯ อิทมปฺปหายาติ อิทํ อิทานิ วกฺขมานํ ทุวิธํ ปาปสมาจารํ อปฺปชหิตฺวา, ตถาปฏิปตฺติตถาปคฺคหณวเสน ปวตฺตํ วาจํ จิตฺตํ ทิฏฺฐิญฺจ อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวาติ อตฺโถฯ อพฺรหฺมจารีติ พฺรหฺมเสฏฺฐํ จรตีติ พฺรหฺมจารี, พฺรหฺมา วา เสฏฺโฐ อาจาโร เอตสฺส อตฺถีติ พฺรหฺมจารี, น พฺรหฺมจารีติ อพฺรหฺมจารี, พฺรหฺมจาริปฏิรูปโก ทุสฺสีโลติ อตฺโถฯ พฺรหฺมจาริปฏิญฺโญติ ‘‘พฺรหฺมจารี อห’’นฺติ เอวํปฏิญฺโญฯ ปริปุณฺณนฺติ อขณฺฑาทิภาเวน อวิกลํฯ ปริสุทฺธนฺติ อุปกฺกิเลสาภาเวน ปริสุทฺธํฯ อมูลเกนาติ ทิฏฺฐาทิมูลวิรหิเตน, ทิฏฺฐํ สุตํ ปริสงฺกิตนฺติ อิเมหิ โจทนามูเลหิ วชฺชิเตนฯ อพฺรหฺมจริเยน อเสฏฺฐจริเยนฯ อนุทฺธํเสตีติ ‘‘ปริสุทฺโธ อย’’นฺติ ชานนฺโตว ปาราชิกวตฺถุนา ธํเสติ ปธํเสติ, โจเทติ อกฺโกสติ วาฯ

คาถาสุ อภูตวาทีติ ปรสฺส โทสํ อทิสฺวาว อภูเตน ตุจฺเฉน มุสาวาทํ กตฺวา ปรํ อพฺภาจิกฺขนฺโตฯ กตฺวาติ โย วา ปน ปาปกมฺมํ กตฺวา ‘‘นาหํ เอตํ กโรมี’’ติ อาหฯ อุโภปิ เต เปจฺจ สมา ภวนฺตีติ เต อุโภปิ ชนา อิโต ปรโลกํ คนฺตฺวา นิรยํ อุปคมนโต คติยา สมานา ภวนฺติฯ ตตฺถ คติเยว เนสํ ปริจฺฉินฺนา, น ปน อายุฯ พหุญฺหิ ปาปํ กตฺวา จิรํ นิรเย ปจฺจติ, ปริตฺตํ กตฺวา อปฺปมตฺตกเมว กาลํฯ ยสฺมา ปน เตสํ อุภินฺนมฺปิ กมฺมํ ลามกเมวฯ เตน วุตฺตํ ‘‘นิหีนกมฺมา มนุชา ปรตฺถา’’ติฯ ‘‘ปรตฺถา’’ติ ปน ปทสฺส ปุรโต ‘‘เปจฺจา’’ติ ปเทน สมฺพนฺโธ – ปรตฺถ เปจฺจ อิโต คนฺตฺวา เต นิหีนกมฺมา สมา ภวนฺตีติฯ

เอวํ ภควา อภูตพฺภกฺขานวเสน ภูตโทสปฏิจฺฉาทนวเสน จ ปวตฺตสฺส มุสาวาทสฺส วิปากํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ตสฺมิํ ฐาเน นิสินฺนานํ พหูนํ ปาปภิกฺขูนํ ทุจฺจริตกมฺมสฺส วิปากทสฺสเนน สํเวชนตฺถํ ทฺเว คาถา อภาสิฯ ตตฺถ กาสาวกณฺฐาติ กสาวรสปีตตฺตา กาสาเวน วตฺเถน ปลิเวฐิตกณฺฐาฯ ปาปธมฺมาติ ลามกธมฺมาฯ อสญฺญตาติ กายาทีหิ สญฺญมรหิตาฯ ปาปาติ ตถารูปา ปาปปุคฺคลา, ปาเปหิ กมฺเมหิ อุปปชฺชิตฺวา ‘‘ตสฺส กาโยปิ อาทิตฺโต สมฺปชฺชลิโต สโชติภูโต, สงฺฆาฏิปิ อาทิตฺตา’’ติอาทินา (สํ. นิ. 2.218-219; ปารา. 230) ลกฺขณสํยุตฺเต วุตฺตนเยน มหาทุกฺขํ อนุภวนฺติเยวฯ

ตติยคาถาย อยํ สงฺเขปตฺโถ – ยญฺเจ ภุญฺเชยฺย ทุสฺสีโล นิสฺสีลปุคฺคโล กายาทีหิ อสญฺญโต รฏฺฐวาสีหิ สทฺธาย ทินฺนํ ยํ รฏฺฐปิณฺฑํ ‘‘สมโณมฺหี’’ติ ปฏิชานนฺโต คเหตฺวา ภุญฺเชยฺย, ตโต อาทิตฺโต อคฺคิวณฺโณ อโยคุโฬว ภุตฺโต เสยฺโย สุนฺทรตโรฯ

กิํการณา? ตปฺปจฺจยา หิสฺส เอโกว อตฺตภาโว ฌาเยยฺย, ทุสฺสีโล ปน หุตฺวา สทฺธาเทยฺยํ ภุญฺชิตฺวา อเนกานิปิ ชาติสตานิ นิรเย อุปฺปชฺเชยฺยาติฯ

เอกาทสมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

12. ทิฏฺฐิคตสุตฺตวณฺณนา

[49] ทฺวาทสเม ทฺวีหิ ทิฏฺฐิคเตหีติ เอตฺถ ทิฏฺฐิโยว ทิฏฺฐิคตานิ ‘‘คูถคตํ มุตฺตคต’’นฺติอาทีสุ (อ. นิ. 9.11) วิยฯ คหิตาการสุญฺญตาย วา ทิฏฺฐีนํ คตมตฺตานีติ ทิฏฺฐิคตานิ, เตหิ ทิฏฺฐิคเตหิฯ ปริยุฏฺฐิตาติ อภิภูตา ปลิพุทฺธา วาฯ ปลิโพธตฺโถ วาปิ หิ ปริยุฏฺฐานสทฺโท ‘‘โจรา มคฺเค ปริยุฏฺฐิํสู’’ติอาทีสุ (จูฬว. 430) วิยฯ เทวาติ อุปปตฺติเทวาฯ เต หิ ทิพฺพนฺติ อุฬารตเมหิ กามคุเณหิ ฌานาทีหิ จ กีฬนฺติ, อิทฺธานุภาเวน วา ยถิจฺฉิตมตฺถํ คจฺฉนฺติ อธิคจฺฉนฺตีติ จ เทวาติ วุจฺจนฺติฯ มนสฺส อุสฺสนฺนตฺตา มนุสฺสา, อุกฺกฏฺฐนิทฺเทสวเสน เจตํ วุตฺตํ ยถา ‘‘สตฺถา เทวมนุสฺสาน’’นฺติฯ โอลียนฺติ เอเกติ ‘‘สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จา’’ติ ภเวสุ โอลียนาภินิเวสภูเตน สสฺสตภาเวน เอกจฺเจ เทวา มนุสฺสา จ อวลียนฺติ อลฺลียนฺติ สงฺโกจํ อาปชฺชนฺติ, น ตโต นิสฺสรนฺติฯ อติธาวนฺตีติ ปรมตฺถโต ภินฺนสภาวานมฺปิ สภาวธมฺมานํ ยฺวายํ เหตุผลภาเวน สมฺพนฺโธ, ตํ อคฺคเหตฺวา นานตฺตนยสฺสปิ คหเณน ตตฺถ ตตฺเถว ธาวนฺติ, ตสฺมา ‘‘อุจฺฉิชฺชติ อตฺตา จ โลโก จ, น โหติ ปรํ มรณา’’ติ อุจฺเฉเท วา ภวนิโรธปฏิปตฺติยา ปฏิกฺเขปธมฺมตํ อติธาวนฺติ อติกฺกมนฺติฯ จกฺขุมนฺโต จ ปสฺสนฺตีติ จสทฺโท พฺยติเรเกฯ ปุพฺพโยคสมฺปตฺติยา ญาณปริปาเกน ปญฺญาจกฺขุมนฺโต ปน เทวมนุสฺสา เตเนว ปญฺญาจกฺขุนา สสฺสตํ อุจฺเฉทญฺจ อนฺตทฺวยํ อนุปคมฺม มชฺฌิมปฏิปตฺติทสฺสเนน ปจฺจกฺขํ กโรนฺติฯ เต หิ ‘‘นามรูปมตฺตมิทํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ, ตสฺมา น สสฺสตํ, นาปิ อุจฺฉิชฺชตี’’ติ อวิปรีตโต ปสฺสนฺติฯ

เอวํ โอลียนาทิเก ปุคฺคลาธิฏฺฐาเนน อุทฺทิสิตุํ ‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ภวาติ กามภโว, รูปภโว, อรูปภโวฯ