4. ปญฺญาปริหีนสุตฺตวณฺณนา

[41] จตุตฺเถ สุปริหีนาติ สุฏฺฐุ ปริหีนาฯ เย อริยาย ปญฺญาย ปริหีนาติ เย สตฺตา ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ อุทยพฺพยปฏิวิชฺฌเนน จตุสจฺจปฏิวิชฺฌเนน จ กิเลเสหิ อารกา ฐิตตฺตา อริยาย ปริสุทฺธาย วิปสฺสนาปญฺญาย จ มคฺคปญฺญาย จ ปริหีนา, เต โลกิยโลกุตฺตราหิ สมฺปตฺตีหิ อติวิย ปริหีนา มหาชานิกาฯ เก ปน เตติ? เย กมฺมาวรเณน สมนฺนาคตาฯ เต หิ มิจฺฉตฺตนิยตภาวโต เอกนฺเตน ปริหีนา อปริปุณฺณา มหาชานิกาฯ เตนาห ‘‘ทุคฺคติ ปาฏิกงฺขา’’ติฯ วิปากาวรณสมงฺคิโนปิ ปริหีนาฯ อถ วา สุกฺกปกฺเข อปริหีนา นาม ติวิธาวรณวิรหิตา สมฺมาทิฏฺฐิกา กมฺมสฺสกตญาเณน จ สมนฺนาคตาฯ เสสํ วุตฺตนยานุสาเรน เวทิตพฺพํฯ

คาถาสุ ปญฺญายาติ นิสฺสกฺกวจนํ, วิปสฺสนาญาณโต มคฺคญาณโต จ ปริหาเนนาติฯ สามิวจนํ วา เอตํ, ยถาวุตฺตญาณสฺส ปริหาเนนาติ, อุปฺปาเทตพฺพสฺส อนุปฺปาทนเมว เจตฺถ ปริหานํฯ นิวิฏฺฐํ นามรูปสฺมินฺติ นามรูเป อุปาทานกฺขนฺธปญฺจเก ‘‘เอตํ มมา’’ติอาทินา ตณฺหาทิฏฺฐิวเสน อภินิวิฏฺฐํ อชฺโฌสิตํ, ตโต เอว อิทํ สจฺจนฺติ มญฺญตีติ ‘‘อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญ’’นฺติ มญฺญติฯ ‘‘สเทวเก โลเก’’ติ วิภตฺติ ปริณาเมตพฺพาฯ

เอวํ ปฐมคาถาย สํกิเลสปกฺขํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ยสฺสา อนุปฺปตฺติยา นามรูปสฺมิํ มญฺญนาภินิเวเสหิ กิเลสวฏฺฏํ วตฺตติ, ตสฺสา อุปฺปตฺติยา วฏฺฏสฺส อุปจฺเฉโทติ ปญฺญาย อานุภาวํ ปกาเสนฺโต ‘‘ปญฺญา หิ เสฏฺฐา โลกสฺมิ’’นฺติ คาถมาหฯ

ตตฺถ โลกสฺมินฺติ สงฺขารโลกสฺมิํฯ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิย สตฺเตสุ, สงฺขาเรสุ ปญฺญาสทิโส ธมฺโม นตฺถิฯ ปญฺญุตฺตรา หิ กุสลา ธมฺมา, ปญฺญาย จ สิทฺธาย สพฺเพ อนวชฺชธมฺมา สิทฺธา เอว โหนฺติฯ ตถา หิ วุตฺตํ ‘‘สมฺมาทิฏฺฐิสฺส สมฺมาสงฺกปฺโป ปโหตี’’ติอาทิ (ม. นิ. 3.141; สํ. นิ. 5.1)ฯ ยา ปเนตฺถ ปญฺญา อธิปฺเปตา, สา เสฏฺฐาติ โถมิตาฯ ยถา จ สา ปวตฺตติ, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ยายํ นิพฺเพธคามินี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตสฺสตฺโถ – ยา อยํ ปญฺญา อนิพฺพิทฺธปุพฺพํ อปทาลิตปุพฺพํ โลภกฺขนฺธาทิํ นิพฺพิชฺฌนฺตี ปทาเลนฺตี คจฺฉติ ปวตฺตตีติ นิพฺเพธคามินี, ยาย จ ตสฺมิํ ตสฺมิํ ภวโยนิคติวิญฺญาณฏฺฐิติสตฺตาวาเสสุ สตฺตนิกาเยสุ ขนฺธานํ ปฐมาภินิพฺพตฺติสงฺขาตาย ชาติยา ตํนิมิตฺตสฺส จ กมฺมภวสฺส ปริกฺขยํ ปริโยสานํ นิพฺพานํ อรหตฺตญฺจ สมฺมา อวิปรีตํ ชานาติ สจฺฉิกโรติ, อยํ สหวิปสฺสนา มคฺคปญฺญา เสฏฺฐา โลกสฺมินฺติฯ

อิทานิ ยถาวุตฺตปญฺญานุภาวสมฺปนฺเน ขีณาสเว อภิตฺถวนฺโต ‘‘เตสํ เทวา มนุสฺสา จา’’ติ โอสานคาถมาหฯ