กิํ วุตฺตํ โหติ? ยํ อนิจฺจทุกฺขาทิภาเวน กุจฺฉิตํ อริเยหิ ชิคุจฺฉนียํ วฏฺฏทุกฺขํ ปาเปตีติ ปาปํฯ กิํ ปน ตํ? เตภูมกธมฺมชาตํ ฯ ยถาวุตฺเตน อตฺเถน ปาปกโต ทิสฺวา ตตฺถ อนิจฺจโต, ทุกฺขโต, โรคโต, คณฺฑโต, สลฺลโต, อฆโต, อาพาธโตติอาทินา วิปสฺสนํ วฑฺเฒนฺตา นิพฺพินฺทถฯ อยํ ทุติยาติ ยาถาวโต อหิตานตฺถวิภาวนํ ปฐมํ อุปาทาย ตโต วิเวจนํ อยํ ทุติยา ธมฺมเทสนาฯ

คาถาสุ พุทฺธสฺสาติ สพฺพญฺญุพุทฺธสฺสฯ สพฺพภูตานุกมฺปิโนติ สพฺเพปิ สตฺเต มหากรุณาย อนุกมฺปนสภาวสฺสฯ ปริยายวจนนฺติ ปริยาเยน กถนํ เทสนํฯ ปสฺสาติ ปริสํ อาลปติ, ปริสเชฏฺฐกํ วา สนฺธาย วุตฺตํฯ เกจิ ปนาหุ ‘‘อตฺตานเมว สนฺธาย ภควา ‘ปสฺสา’ติ อโวจา’’ติฯ ตตฺถาติ ตสฺมิํ ปาปเก วิรชฺชถ ราคํ ปชหถาติ อตฺโถฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

ทุติยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. วิชฺชาสุตฺตวณฺณนา

[40] ตติเย ปุพฺพงฺคมาติ สหชาตวเสน, อุปนิสฺสยวเสน จาติ ทฺวีหิ อากาเรหิ ปุพฺพงฺคมา ปุรสฺสรา ปธานการณํฯ น หิ อวิชฺชาย วินา อกุสลุปฺปตฺติ อตฺถิฯ สมาปตฺติยาติ สมาปชฺชนาย สภาวปฏิลาภาย, ปวตฺติยาติ อตฺโถฯ ตตฺถ อกุสลปฺปวตฺติยา อาทีนวปฺปฏิจฺฉาทเนน อโยนิโสมนสิการสฺส ปจฺจยภาเวน อปฺปหีนภาเวน จ อกุสลธมฺมานํ อุปนิสฺสยภาโว ทิสฺสติฯ

เอวํ พฺยาธิมรณาทิทุกฺขสฺส อธิฏฺฐานภาวโต สพฺพาปิ คติโย อิธ ทุคฺคติโยฯ อถ วา ราคาทิกิเลเสหิ ทูสิตา คติโย กายวจีจิตฺตานํ ปวตฺติโยติ ทุคฺคติโย, กายวจีมโนทุจฺจริตานิฯ อสฺมิํ โลเกติ อิธ โลเก มนุสฺสคติยํ วาฯ ปรมฺหิ จาติ ตโต อญฺญาสุ คตีสุฯ อวิชฺชามูลิกา สพฺพาติ ตา สพฺพาปิ ทุจฺจริตสฺส วิปตฺติโย วุตฺตนเยน อวิชฺชาปุพฺพงฺคมตฺตา อวิชฺชามูลิกา เอวฯ อิจฺฉาโลภสมุสฺสยาติ อสมฺปตฺตวิสยปริเยสนลกฺขณาย อิจฺฉาย, สมฺปตฺตวิสยลุพฺภนลกฺขเณน โลเภน จ สมุสฺสิตา อุปจิตาติ อิจฺฉาโลภสมุสฺสยาฯ