เมนู

ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

ขุทฺทกนิกาเย

อิติวุตฺตก-อฏฺฐกถา

คนฺถารมฺภกถา

มหาการุณิกํ นาถํ, เญยฺยสาครปารคุํ;

วนฺเท นิปุณคมฺภีร-วิจิตฺรนยเทสนํฯ

วิชฺชาจรณสมฺปนฺนา, เยน นิยฺยนฺติ โลกโต;

วนฺเท ตมุตฺตมํ ธมฺมํ, สมฺมาสมฺพุทฺธปูชิตํฯ

สีลาทิคุณสมฺปนฺโน, ฐิโต มคฺคผเลสุ โย;

วนฺเท อริยสงฺฆํ ตํ, ปุญฺญกฺเขตฺตํ อนุตฺตรํฯ

วนฺทนาชนิตํ ปุญฺญํ, อิติ ยํ รตนตฺตเย;

หตนฺตราโย สพฺพตฺถ, หุตฺวาหํ ตสฺส เตชสาฯ

เอกกาทิปฺปเภเทน , เทสิตานิ มเหสินา;

โลภาทีนํ ปหานานิ, ทีปนานิ วิเสสโตฯ

สุตฺตานิ เอกโต กตฺวา, อิติวุตฺตปทกฺขรํ;

ธมฺมสงฺคาหกา เถรา, สงฺคายิํสุ มเหสโยฯ

อิติวุตฺตกมิจฺเจว, นาเมน วสิโน ปุเร;

ยํ ขุทฺทกนิกายสฺมิํ, คมฺภีรตฺถปทกฺกมํฯ

ตสฺส คมฺภีรญาเณหิ, โอคาเหตพฺพภาวโต;

กิญฺจาปิ ทุกฺกรา กาตุํ, อตฺถสํวณฺณนา มยาฯ

สหสํวณฺณนํ ยสฺมา, ธรเต สตฺถุ สาสนํ;

ปุพฺพาจริยสีหานํ, ติฏฺฐเตว วินิจฺฉโยฯ

ตสฺมา ตํ อวลมฺพิตฺวา, โอคาเหตฺวาน ปญฺจปิ;

นิกาเย อุปนิสฺสาย, โปราณฏฺฐกถานยํฯ

นิสฺสิตํ วาจนามคฺคํ, สุวิสุทฺธํ อนากุลํ;

มหาวิหารวาสีนํ, นิปุณตฺถวินิจฺฉยํฯ

ปุนปฺปุนาคตํ อตฺถํ, วชฺชยิตฺวาน สาธุกํ;

ยถาพลํ กริสฺสามิ, อิติวุตฺตกวณฺณนํ

อิติ อากงฺขมานสฺส, สทฺธมฺมสฺส จิรฏฺฐิติํ;

วิภชนฺตสฺส ตสฺสตฺถํ, นิสามยถ สาธโวติฯ

ตตฺถ อิติวุตฺตกํ นาม เอกกนิปาโต, ทุกนิปาโต, ติกนิปาโต, จตุกฺกนิปาโตติ จตุนิปาตสงฺคหํฯ ตมฺปิ วินยปิฏกํ, สุตฺตนฺตปิฏกํ, อภิธมฺมปิฏกนฺติ ตีสุ ปิฏเกสุ สุตฺตนฺตปิฏกปริยาปนฺนํ; ทีฆนิกาโย มชฺฌิมนิกาโย, สํยุตฺตนิกาโย, องฺคุตฺตรนิกาโย, ขุทฺทกนิกาโยติ ปญฺจสุ นิกาเยสุ ขุทฺทกนิกายปริยาปนฺนํ; สุตฺตํ, เคยฺยํ, เวยฺยากรณํ, คาถา, อุทานํ, อิติวุตฺตกํ, ชาตกํ, อพฺภุตธมฺมํ, เวทลฺลนฺติ นวสุ สาสนงฺเคสุ อิติวุตฺตกงฺคภูตํฯ

‘‘ทฺวาสีติ พุทฺธโต คณฺหิํ, ทฺเวสหสฺสานิ ภิกฺขุโต;

จตุราสีติ สหสฺสานิ, เย เม ธมฺมา ปวตฺติโน’’ติฯ (เถรคา. 1027) –

เอวํ ธมฺมภณฺฑาคาริเกน ปฏิญฺญาเตสุ จตุราสีติยา ธมฺมกฺขนฺธสหสฺเสสุ กติปยธมฺมกฺขนฺธสงฺคหํฯ สุตฺตโต เอกกนิปาเต ตาว สตฺตวีสติ สุตฺตานิ, ทุกนิปาเต ทฺวาวีสติ, ติกนิปาเต ปญฺญาส, จตุกฺกนิปาเต เตรสาติ ทฺวาทสาธิกสุตฺตสตสงฺคหํฯ ตสฺส นิปาเตสุ เอกกนิปาโต อาทิ, วคฺเคสุ ปาฏิโภควคฺโค, สุตฺเตสุ โลภสุตฺตํฯ ตสฺสาปิ ‘‘วุตฺตญฺเหตํ ภควตา’’ติอาทิกํ อายสฺมตา อานนฺเทน ปฐมมหาสงฺคีติกาเล วุตฺตํ นิทานมาทิฯ สา ปนายํ ปฐมมหาสงฺคีติ วินยปิฏเก ตนฺติมารุฬฺหา เอวฯ