พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย จูฬนิทเทส [ปฐมวรรค] 8. ขัคควิสาณสุตตนิทเทส
ตรัสรู้ว่าสิ่งใดสิ่งหนึ่งมีความเกิดขึ้นเป็นธรรมดา สิ่งนั้นทั้งหมดล้วนมีความ
ดับไปเป็นธรรมดา
อีกนัยหนึ่ง ธรรมชาติอย่างใดก็ตามที่ควรตรัสรู้ ควรตรัสรู้ตามลำดับ ควร
ตรัสรู้เฉพาะ ควรตรัสรู้ด้วยดี ควรบรรลุ ควรถูกต้อง ควรทำให้แจ้ง พระปัจเจก-
สัมพุทธเจ้าได้ตรัสรู้ ตรัสรู้ตามลำดับ ตรัสรู้เฉพาะ ตรัสรู้ด้วยดี ตรัสรู้โดยชอบ
บรรลุถูกต้อง ทำให้แจ้งธรรมชาตินั้นทั้งหมดด้วยปัจเจกโพธิญาณนั้น พระ
ปัจเจกสัมพุทธเจ้าตรัสรู้อนุตตรปัจเจกสัมโพธิญาณลำพังผู้เดียว จึงชื่อว่าผู้เดียว
เป็นอย่างนี้
ว่าด้วยความประพฤติ 8 อย่าง
คำว่า พึงประพฤติ อธิบายว่า ความประพฤติ 8 อย่าง ได้แก่
1. ความประพฤติในอิริยาบถ 2. ความประพฤติในอายตนะ
3. ความประพฤติในสติ 4. ความประพฤติในสมาธิ
5. ความประพฤติในญาณ 6. ความประพฤติในมรรค
7. ความประพฤติในผล 8. ความประพฤติเพื่อประโยชน์แก่โลก
คำว่า ความประพฤติในอิริยาบถ ได้แก่ ความประพฤติในอิริยาบถ 4
คำว่า ความประพฤติในอายตนะ ได้แก่ ความประพฤติในอายตนะภายในและ
อายตนะภายนอกอย่างละ 6
คำว่า ความประพฤติในสติ ได้แก่ ความประพฤติในสติปัฏฐาน 4
คำว่า ความประพฤติในสมาธิ ได้แก่ ความประพฤติในฌาน 4
คำว่า ความประพฤติในญาณ ได้แก่ ความประพฤติในอริยสัจ 4
คำว่า ความประพฤติในมรรค ได้แก่ ความประพฤติในอริยมรรค 4
คำว่า ความประพฤติในผล ได้แก่ ความประพฤติในสามัญญผล 4
คำว่า ความประพฤติเพื่อประโยชน์แก่โลก ได้แก่ ความประพฤติในพระตถาคต
อรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า ความประพฤติในพระปัจเจกสัมพุทธเจ้าบางส่วน ความ
ประพฤติในพระสาวกบางส่วน ความประพฤติในอิริยาบถมีแก่ผู้ตั้งตนไว้ชอบ ความ
