พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ธรรมบท 11. ชราวรรค 9. มหาธนเสฏฐิปุตตวัตถุ
[154] นายช่างเอ๋ย เราพบท่านแล้ว1
ท่านจะสร้างเรือนไม่ได้อีก
ซี่โครง2ทุกซี่ของท่าน เราหักแล้ว
ยอดเรือน3เราก็รื้อแล้ว
จิตของเราถึงธรรมปราศจากเครื่องปรุงแต่งแล้ว
เราได้บรรลุธรรมเป็นที่สิ้นตัณหาแล้ว4
9. มหาธนเสฏฐิปุตตวัตถุ
เรื่องบุตรเศรษฐีผู้มีทรัพย์มาก
(พระผู้มีพระภาคทรงปรารภบุตรเศรษฐีผู้ใช้สอยทรัพย์สมบัติจนหมด จึงตรัส
พระคาถานี้แก่พระอานนท์ ดังนี้)
[155] พวกคนโง่เขลาไม่ประพฤติตนให้เป็นคนดี
ในวัยหนุ่มสาวก็ไม่ได้หาทรัพย์ไว้ ย่อมซบเซา
เหมือนนกกระเรียนแก่ซบเซาอยู่ที่เปือกตมไร้ปลา ฉะนั้น
[156] พวกคนโง่เขลาไม่ประพฤติตนให้เป็นคนดี
ในวัยหนุ่มสาวก็ไม่ได้หาทรัพย์ไว้
ย่อมนอนรำพึงถึงความหลัง
ดุจลูกธนูที่พ้นจากแล่ง ฉะนั้น
ชราวรรคที่ 11 จบ
เชิงอรรถ :
1 หมายถึงพบตัณหานั้นได้ด้วยความรู้แจ้งพระสัพพัญญุตญาณ (ขุ.ธ.อ. 5/106)
2 ซี่โครง ในที่นี้หมายถึงกิเลสเหล่าอื่นทั้งหมด (ขุ.ธ.อ. 5/106)
3 ยอดเรือน ในที่นี้หมายถึงอวิชชา ( ขุ.ธ.อ. 5/106)
4 พระคาถานี้จัดเป็นปฐมพุทธพจน์ (วิ.อ. 1/17)
พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ธรรมบท 12. อัตตวรรค 2. อุปนันทสักยปุตตเถรวัตถุ
12. อัตตวรรค
หมวดว่าด้วยตน
1. โพธิราชกุมารวัตถุ
เรื่องโพธิราชกุมาร
(พระผู้มีพระภาคตรัสพระคาถานี้แก่โพธิราชกุมาร ดังนี้)
[157] ถ้าบุคคลรู้ว่าตนเป็นที่รัก ก็ควรรักษาตนนั้นไว้ให้ดี
บัณฑิตพึงประคับประคองตนไว้ให้ได้1
อย่างน้อยยามใดยามหนึ่งใน 3 ยาม2
2. อุปนันทสักยปุตตเถรวัตถุ
เรื่องพระอุปนันทศากยบุตรเถระ
(พระผู้มีพระภาคตรัสพระคาถานี้แก่ภิกษุหนุ่ม 2 รูป ดังนี้)
[158] บัณฑิตพึงตั้งตนไว้ในคุณธรรมที่เหมาะสมก่อน
แล้วสอนคนอื่นในภายหลัง3 จึงจะไม่มัวหมอง4
เชิงอรรถ :
1 ประคับประคองตน ในที่นี้หมายถึงถ้าเป็นคฤหัสถ์ก็ควรทำบุญ มีทานและศีล เป็นต้น ถ้าเป็นบรรพชิต
ก็ควรขวยขวายทำวัตรปฏิบัติศึกษาพระปริยัติและเจริญกัมมัฏฐาน (ขุ.ธ.อ.6/5)
2 ยาม ในที่นี้หมายถึงวัย ได้แก่ ระยะของอายุ มี 3 คือ ปฐมวัย มัชฌิมวัย และปัจฉิมวัย (ขุ.ธ.อ.6/4-5)
3 หมายถึงเมื่อบัณฑิตประสงค์จะสอนผู้อื่นด้วยคุณธรรมมีความมักน้อย เป็นต้น หรือด้วยปฏิปทาของอริยวงศ์
ตนเองจะต้องดำรงอยู่ในคุณธรรมนั้นก่อน (ขุ.ธ.อ. 6/8)
4ไม่มัวหมอง หมายถึงไม่ถูกนินทา (ขุ.ธ.อ. 6/8)
