พระสุตตันตปิฎก อังคุตตรนิกาย อัฏฐกนิบาต [2.ทุติยปัณณาสก์] 2.ภูมิจาลวรรค 6.วิโมกขสูตร
6. บุคคลหนึ่งมีอรูปสัญญาภายใน เห็นรูปภายนอกที่เหลือง มีสีเหลือง
เปรียบด้วยของเหลือง มีสีเหลืองเข้ม ครอบงำรูปเหล่านั้นได้ มีสัญญา
อย่างนี้ว่า เรารู้ เราเห็น นี้เป็นอภิภายตนะที่ 6
7. บุคคลหนึ่งมีอรูปสัญญาภายใน เห็นรูปภายนอกที่แดง มีสีแดง
เปรียบด้วยของแดง มีสีแดงเข้ม ครอบงำรูปเหล่านั้นได้ มีสัญญา
อย่างนี้ว่า เรารู้ เราเห็น นี้เป็นอภิภายตนะที่ 7
8. บุคคลหนึ่งมีอรูปสัญญาภายใน เห็นรูปภายนอกที่ขาว มีสีขาว
เปรียบด้วยของขาว มีสีขาวเข้ม ครอบงำรูปเหล่านั้นได้ มีสัญญา
อย่างนี้ว่า เรารู้ เราเห็น นี้เป็นอภิภายตนะที่ 8
ภิกษุทั้งหลาย อภิภายตนะ 8 ประการนี้แล
อภิภายตนสูตรที่ 5 จบ
6. วิโมกขสูตร
ว่าด้วยวิโมกข์
[66] ภิกษุทั้งหลาย วิโมกข์1 8 ประการนี้
วิโมกข์ 8 ประการ อะไรบ้าง คือ
1. บุคคลผู้มีรูป2 เห็นรูปทั้งหลาย นี้เป็นวิโมกข์ที่ 1
2. บุคคลผู้มีอรูปสัญญาภายใน เห็นรูปทั้งหลายภายนอก นี้เป็นวิโมกข์
ที่ 2
เชิงอรรถ :
1 วิโมกข์(ความหลุดพ้น) หมายถึงภาวะที่จิตหลุดพ้นจากสิ่งรบกวนและน้อมดิ่งไปในอารมณ์นั้นๆ (องฺ.อฏฺฐก.
อ. 3/66/272) ดู ที.ม. 10/129/63, 174/100, ที.ปา 11/339/231, 358/271-272, ม.ม. 13/
248/223-224, อภิ.วิ. (แปล) 35/828/530-531
2 มีรูป ในที่นี้หมายถึงได้รูปฌานที่เกิดจากอาการทำบริกรรมในรูปภายในตน เช่น ทำบริกรรมผม เหงื่อ เนื้อ
เลือด กระดูก ฟัน เล็บ โดยวิธีการบริกรรมเป็นสีต่าง ๆ มีสีเขียว เหลือง แดง เป็นต้น (องฺ.อฏฺฐก.อ. 3/65/
270,66/272)
พระสุตตันตปิฎก อังคุตตรนิกาย อัฏฐกนิบาต [2.ทุติยปัณณาสก์] 2.ภูมิจาลวรรค 7.อนริยโวหารสูตร
3. บุคคลเป็นผู้น้อมใจไปว่า งาม เท่านั้น นี้เป็นวิโมกข์ที่ 3
4. บุคคลบรรลุอากาสานัญจายตนฌาน โดยกำหนดว่า อากาศหา
ที่สุดมิได้ อยู่ เพราะล่วงรูปสัญญา ดับปฏิฆสัญญา ไม่กำหนด
นานัตตสัญญาโดยประการทั้งปวง นี้เป็นวิโมกข์ที่ 4
5. บุคคลล่วงอากาสานัญจายตนฌาน โดยประการทั้งปวง บรรลุ
วิญญาณัญจายตนฌาน โดยกำหนดว่า วิญญาณหาที่สุดมิได้ อยู่
นี้เป็นวิโมกข์ที่ 5
6. บุคคลล่วงวิญญาณัญจายตนฌาน โดยประการทั้งปวง บรรลุ
อากิญจัญญายตนฌาน โดยกำหนดว่า ไม่มีอะไร อยู่ นี้เป็น
วิโมกข์ที่ 6
7. บุคคลล่วงอากิญจัญญายตนฌาน โดยประการทั้งปวง บรรลุ
เนวสัญญานาสัญญายตนฌานอยู่ นี้เป็นวิโมกข์ที่ 7
8. บุคคลล่วงเนวสัญญานาสัญญายตนฌาน โดยประการทั้งปวง บรรลุ
สัญญาเวทยิตนิโรธอยู่ นี้เป็นวิโมกข์ที่ 8
ภิกษุทั้งหลาย วิโมกข์ 8 ประการนี้แล
วิโมกขสูตรที่ 6 จบ
7. อนริยโวหารสูตร1
ว่าด้วยอนริยโวหาร
[67] ภิกษุทั้งหลาย อนริยโวหาร2 8 ประการนี้
อนริยโวหาร 8 ประการ อะไรบ้าง คือ
1. การกล่าวสิ่งที่ไม่ได้เห็นว่าได้เห็น
2. การกล่าวสิ่งที่ไม่ได้ฟังว่าได้ฟัง
เชิงอรรถ :
1 ที.ปา. 11/313/206, องฺ.จตุกฺก. (แปล) 21/250/368, 252/369, อภิ.วิ. (แปล) 35/939/590
2 อนริยโวหาร ในที่นี้หมายถึงถ้อยคำของเหล่าชนผู้ไม่ใช่พระอริยะ (องฺ.จตุกฺก.อ. 2/250/446)
