พระสุตตันตปิฎก อังคุตตรนิกาย ปัญจกนิบาต [5. ปัญจมปัณณาสก์] 1. กิมพิลวรรค 5. เจโตขิลสูตร
5. เจโตขิลสูตร1
ว่าด้วยกิเลสเครื่องตรึงจิตดุจตะปู
[205] ภิกษุทั้งหลาย กิเลสเครื่องตรึงจิตดุจตะปู2 5 ประการนี้
กิเลสเครื่องตรึงจิตดุจตะปู 5 ประการ อะไรบ้าง คือ
ภิกษุในธรรมวินัยนี้
1. เคลือบแคลงสงสัย ไม่น้อมใจเชื่อ ไม่เลื่อมใสในศาสดา3 จิตของภิกษุ
ผู้เคลือบแคลงสงสัย ไม่น้อมใจเชื่อ ไม่เลื่อมใสในศาสดานั้น ย่อม
ไม่น้อมไปเพื่อความเพียร เพื่อประกอบเนือง ๆ เพื่อกระทำต่อเนื่อง
เพื่อบำเพ็ญเพียร นี้เป็นกิเลสเครื่องตรึงจิตดุจตะปูประการที่ 1 ของ
ภิกษุผู้มีจิตไม่น้อมไปเพื่อความเพียร เพื่อประกอบเนือง ๆ เพื่อ
กระทำต่อเนื่อง เพื่อบำเพ็ญเพียร
2. เคลือบแคลงสงสัย ไม่น้อมใจเชื่อ ไม่เลื่อมใสในธรรม4 ฯลฯ
3. เคลือบแคลงสงสัย ไม่น้อมใจเชื่อ ไม่เลื่อมใสในสงฆ์5 ฯลฯ
เชิงอรรถ :
1 ดู ม.มู. 12/185-189/156-161,องฺ.นวก. 23/71-72/380-381, องฺ.ทสก. (แปล) 24/14/22-23,
อภิ.วิ. (แปล) 35/941/594)
2 กิเลสเครื่องตรึงจิตดุจตะปู (เจโตขิลา) หมายถึงสภาวะที่จิตแข็งกระด้าง เป็นดุจหยากเยื่อ เป็นดุจตอ ได้แก่
วิจิกิจฉา (ความลังเลสงสัย) และโกธะ (ความโกรธ) เมื่อกิเลส 2 ตัวนี้ เกิดขึ้นในจิตของผู้ใด จิตของผู้นั้น
ย่อมแข็งกระด้าง (องฺ.ปญฺจ.อ. 3/205/85, องฺ.ปญฺจก.ฏีกา 3/205/93)
3 ไม่เลื่อมใสในศาสดา หมายถึงไม่เชื่อว่าพระสรีระของพระพุทธเจ้าประกอบด้วยมหาปุริสลักษณะ 32
ประการ และไม่เชื่อว่าพระพุทธเจ้าจะทรงพระสัพพัญญุตญาณที่สามารถรู้อดีต ปัจจุบัน และอนาคตได้
(องฺ.ปญฺจก.อ. 3/205/85)
4 ไม่เลื่อมใสในธรรม หมายถึงไม่เชื่อในปริยัติธรรมว่าพระพุทธพจน์คือพระไตรปิฎกมี 84,000 พระธรรม
ขันธ์ และไม่เชื่อในปฏิเวธธรรมว่า มรรคเกิดจากวิปัสสนา ผลเกิดจากมรรค และนิพพานคือธรรมเป็นที่
สละคืนสังขารทั้งปวง จะมีอยู่จริงหรือไม่ (องฺ.ปญฺจก.อ. 3/205/85)
5 ไม่เลื่อมใสในสงฆ์ หมายถึงไม่เชื่อในพระอริยบุคคล 8 จำพวก ว่าเป็นผู้ปฏิบัติดี ปฏิบัติตรง และเป็นผู้
ดำรงอยู่ในมรรค (ทางเข้าถึงความเป็นอริยบุคคล 4 ประการ คือ (1) โสตาปัตติมรรค (2) สกทาคามิมรรค
(3) อนาคามิมรรค (4) อรหัตตมรรค และดำรงอยู่ในผล 4 (ผลที่เกิดสืบเนื่องจากการละกิเลสได้ด้วยมรรค)
คือ (1) โสดาปัตติผล (2) สกทาคามิผล (3) อนาคามิผล (4) อรหัตตผล (องฺ.ปญฺจก.อ. 3/205/85) และดู
อภิ.วิ. (แปล) 35/807/519
